Για την επίτευξη της προόδου στο θέμα της διεθνοποίησης του ζητήματος της Γενοκτονίας είναι αναγκαία κάποια βασικά βήματα εκ μέρους των φορέων και προσώπων που αγωνίζονται για την αναγνώριση του απεχθούς αυτού εγκλήματος κατά των χριστιανών της Ανατολής. Μεταξύ αυτών, η πληρέστερη εργαλειοποίηση της γλώσσας.
Εκτός από συστηματική μετάφραση στις ξένες γλώσσες ψηφισμάτων, άρθρων, βιβλίων, επιστολών, που το περιεχόμενό τους συνδράμει προς αυτήν την κατεύθυνση, αξίζει να μεταφράζονται και στην ελληνική άρθρα και εργασίες ξένων επιστημόνων, πολιτικών συντακτών, διπλωματών, της εποχής αλλά και σύγχρονων, για να αντιλαμβανόμαστε καλύτερα ποια ήταν και είναι η αντίληψη «των άλλων» για τα γεγονότα στον Πόντο, στη Μικρά Ασία.
Έτσι, και η προσέγγισή μας προς αυτές, με την αξίωση να αναγνωριστεί το έγκλημα που διαπράχθηκε εις βάρος των προγόνων μας ως Γενοκτονία, θα πλαισιώνεται με ανάλογα επιχειρήματα και ιστορικές αναφορές. Στη ίδια λογική η μετάφραση του άρθρου του Ρώσου ιστορικού Γεώργιου Ντέζκιν που ακολουθεί:
Ο Λένιν, ο Φρούντζε, ο Βοροσίλοφ και η λυσσασμένη μαϊμού
Κάτι από την ιστορία της δημιουργίας της σύγχρονης Τουρκίας
Κάθε φορά που ξεκινάει η επόμενη διένεξη (της Ρωσίας) με την Τουρκία, βρίσκεται πάντα ένας πολιτικός επιστήμονας σε μια τηλεοπτική εκπομπή να λέει: «Με αυτήν τη χώρα είχαμε καλές σχέσεις μόνο υπό τον Ατατούρκ!». Κι εδώ τα παραλέμε: εάν δεν λάμβαναν χώρα τα γνωστά γεγονότα, η Αττάλεια και το Κεμέρ (σ.μ. αρχαιοελληνική πόλη και ποταμός Παμφυλίας Ίδυρος) θα εξακολουθούσαν να θεωρούνται σχεδόν ένα πανρωσικό ιαματικό θέρετρο. Αλλά ότι στη μακρινή δεκαετία του 1920, η κόκκινη Ρωσία και η νέα Τουρκία όντως είχαν μια περίοδο ιδιαίτερης αμοιβαίας συμπάθειας, είναι γεγονός. Και είναι ενδιαφέρον να θυμηθούμε το γιατί.
Αντίο, βασιλιά!
Ο Όσιπ Μαντελστάμ (σ.μ. ρώσος ποιητής και δοκιμιογράφος πολωνοεβραϊκής καταγωγής, που πέθανε καθ’ οδόν προς τον τόπο εξορίας του, στη Σιβηρία) σχολίασε κάποτε για μια περίσταση: Αυτό ίσως να ήταν εξίσου γελοίο με το «να πεθάνει κανείς από το ράμφος ενός παπαγάλου». Ο θάνατος από δάγκωμα μαϊμούς είναι πιθανώς από την ίδια σειρά. Όμως, ακριβώς έτσι πέθανε ο βασιλιάς των Ελλήνων Αλέξανδρος Α’. Μια ανόητη ιστορία• οι λεπτομέρειες της στην αναφορά μας.
Ο Τσόρτσιλ αργότερα παρατήρησε: «Στην πραγματικότητα, από το δάγκωμα αυτής της μαϊμούς πέθαναν περίπου ένα τέταρτο του εκατομμυρίου άνθρωποι». Εννοώντας ότι ο θάνατος του Αλέξανδρου εκκίνησε μια σειρά τραγικών γεγονότων. Αλλά ας είμαστε ακριβείς: όλα ξεκίνησαν νωρίτερα.
Η Ελλάδα εισήλθε στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο μόνο το 1917. Μέχρι τότε ήταν σε δίλημμα. Ο πρώην βασιλιάς Κωνσταντίνος Α’ έτρεφε συμπάθεια προς τη Γερμανία: οι Έλληνες μονάρχες ήταν από τη βαυαρική Δυναστεία των Γλυξβούργων και επιπλέον η βασίλισσα Σοφία ήταν αδερφή του Κάιζερ Γουλιέλμου Β’. Όμως, ο πρωθυπουργός (και ο τότε νούμερο ένα Έλληνας πολιτικός), ο φιλόδοξος εθνικιστής Ελευθέριος Βενιζέλος ήταν αγγλόφιλος και επέμεινε ότι έπρεπε να υποστηριχθεί η Αντάντ.
Η υπόθεση τελείωσε με συνωμοσία και απομάκρυνση του Κωνσταντίνου υπέρ του γιου του, Αλέξανδρου. Αυτός ο αγαπητός απ’ όλους, όμορφος νεαρός αξιωματικός, ήρωας των προηγούμενων Βαλκανικών Πολέμων, ήταν ευγενικός, δημοκρατικός, δεν κούραζε ιδιαίτερα το μυαλό του με μοναρχικές ανησυχίες, απολάμβανε τη ζωή του, παντρεύτηκε από αγάπη μια δεσποινίδα από χαμηλότερη τάξη, ενώ εμπιστευόταν το μεγάλο γεωπολιτικό σκάκι σε άλλους. Η Ελλάδα αμέσως (και πάνω στην ώρα) βρέθηκε στο πλευρό της Αντάντ, ενώ μετά τη νίκη της τελευταίας έλαβε τα μπόνους της με τη μορφή εδαφικών επεκτάσεων.
Το μεγάλο όνειρο
Όλα καλά μέχρι εδώ; Όμως, το όνειρο της «Μεγάλης Ελλάδας» –μιας αναγέννησης του αρχαίου Βυζαντίου– δεν άφηνε τον Βενιζέλο σε ησυχία. Ο αιώνιος εχθρός –η Οθωμανική Αυτοκρατορία– στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν σύμμαχος των Γερμανών και των Αυστροούγγρων και τώρα κειτόταν νικημένη. Σύμφωνα με τη Συνθήκη ανακωχής του Μούδρου, ένα προκαταρκτικό (!) έγγραφο που τερμάτιζε τις εχθροπραξίες, η τουρκική τότε Σμύρνη, μια μεγάλη πόλη-λιμάνι στο Αιγαίο, κατοικημένη κατά ήμισυ από Έλληνες, παραχωρήθηκε στην Ελλάδα. Βέβαια, τη διεκδικούσε και η Ιταλία, επίσης κράτος-μέλος της Αντάντ, οπότε ο ελληνικός στρατός έσπευσε να καταλάβει τη Σμύρνη.
Αυτό φυσικά δεν άρεσε στους Τούρκους. Και παρόλο που ο Σουλτάνος Μωάμεθ ΣΤ’ είχε ήδη διατάξει να σταματήσει η αντίσταση, οι Τούρκοι αξιωματικοί αντιστάθηκαν. Ξέσπασε ο λεγόμενος Β’ Ελληνοτουρκικός πόλεμος (1919-1922). Τον οποίο στην Αθήνα παραδόξως ξέχασαν κάπως γρήγορα… Προχωράει με επιτυχία ο στρατός; Καλώς! Υπάρχουν και πιο σημαντικές ανησυχίες. Στις Σέβρες (Γαλλία) οι νικήτριες χώρες χώριζαν τα πρώην οθωμανικά εδάφη. Η Ελλάδα προσπάθησε να εξασφαλίσει περισσότερα για την ίδια – όμως συνάντησε την αντίδραση των άλλων.
Και ξαφνικά η μαϊμού δάγκωσε τον βασιλιά. Ο θρόνος άδειασε. Ο Βενιζέλος έχασε τις εκλογές και βγήκε από το παιχνίδι. Ένα νέο πραξικόπημα επανέφερε τον Κωνσταντίνο στην εξουσία.
Μακάρι εκείνη τη στιγμή να σταματούσε τα στρατεύματα στην Τουρκία! Μακάρι να καταλάβαινε ότι στα μάτια των άλλων χωρών οι Έλληνες φαίνονταν κάπως πονηροί, ότι μπήκαν στον Α’ ΠΠ λίγο πριν τη γραμμή του τερματισμού –στο διαμοιρασμό, και τώρα προσπαθούσαν να αρπάξουν τα πιο γλυκά κομμάτια. Και ότι οι μέχρι πρότινος σύμμαχοι στην Αντάντ δεν ήταν πλέον πρόθυμοι να τους βοηθήσουν – παρόλο που τυπικά όλοι παρέμεναν ακόμα στο ίδιο στρατόπεδο. Κι όμως…
Εν τω μεταξύ, στην Τουρκία…
Ο εχθρός του εχθρού μου…
Για σταθείτε. Στην Τουρκία ή στην Οθωμανική Αυτοκρατορία; Εκεί είναι και η ουσία του θέματος.
Η αυτοκρατορία υφίσταντο ακόμη –τυπικώς. Αλλά στο προσκήνιο ταχύτατα προβαλλόταν / προτασσόταν η μορφή του 39χρονου Μουσταφά Κεμάλ Πασά – εκείνου που αργότερα θα γινόταν «Ατατούρκ» (πατέρας των Τούρκων), ο μεγάλος μεταρρυθμιστής της χώρας. Από έναν απλό υποστράτηγο ωρίμαζε ένας πολιτικός παγκόσμιας κλάσης.
Αν και δεν ωρίμαζε στη στιγμή. Διαβάζοντας τη βιβλιογραφία «για το θέμα» (για παράδειγμα, τη βιογραφία του Ατατούρκ από τη σειρά Η ζωή αξιοσημείωτων ανθρώπων του Α. Ζεβάχοβ), αντιλαμβάνεται κανείς πως αυτά που φαίνεται σήμερα να αποτελούν βήματα του Κεμάλ βάσει προμελετημένου σχεδίου, με ακρίβεια και εντός των κανονικών πλαισίων, ήταν στην πραγματικότητα ενέργειες «βάσει συνθηκών». Μας ενδιαφέρει η στροφή του προς τη Ρωσία.
Όμως, ο Λένιν και ο Κεμάλ, δύο έξυπνοι, κυνικοί ηγέτες, έπαιζαν ένα πονηρό παιχνίδι, στο οποίο ο καθένας αποφάσιζε τι να θυσιάσει για να κερδίσει κάτι άλλο.
Το σκηνικό έχει ως εξής. Ο Κεμάλ έπρεπε σε σύντομο χρονικό διάστημα να λύσει αρκετά προβλήματα. Να προασπίσει τα εδάφη της χώρας του (εκτός από τον πόλεμο με τους Έλληνες, λάμβανε χώρα ο πόλεμος με την Αρμενία). Να αλλάξει το παρωχημένο σουλτανικό καθεστώς. Να ξεχάσει τα όνειρα για αναβίωση της αυτοκρατορίας, γενικά την ιδεολογία του παντουρκισμού, και να αρχίσει να χτίζει ένα άλλο κράτος – μια συμπαγή, μέγιστα μονοεθνική, ευρωπαϊκά αναπτυσσόμενη Τουρκική Δημοκρατία. Να βρει συμμάχους, που θα βοηθήσουν «εδώ και τώρα».
Η Αντάντ ήταν εχθρός του. Όμως, η εκτεινόμενη βόρεια, τεράστια κόκκινη Ρωσία είχε επίσης έχθρα με την Αντάντ. Τότε εκεί τελείωνε ο εμφύλιος πόλεμος και οι μπολσεβίκοι προχωρούσαν στη σοβιετικοποίηση της Υπερκαυκασίας. Παράλληλα, χρειάζονταν επίσης συμμάχους, μεταξύ άλλων και σε αυτήν την περιοχή. Η Μόσχα είδε στον Κεμάλ έναν ηγέτη εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος – δηλαδή «ιδεολογικά κοντά» σε αυτούς. Λοιπόν, η λογική σειρά των πραγμάτων ωθούσε τις δύο χώρες τη μία προς την άλλη.
Στις 23 Απριλίου 1920, στην Άγκυρα πραγματοποιήθηκε η πρώτη συνεδρίαση της Μεγάλης Εθνοσυνέλευσης της Τουρκίας –ήταν ένα νέο κέντρο εξουσίας που ιδρύθηκε από τον Κεμάλ, εναλλακτικό προς την κυβέρνηση του Σουλτάνου. Τρεις ημέρες αργότερα (26 Απριλίου), ο Κεμάλ απευθύνθηκε στον Λένιν με πρόταση σύναψης διπλωματικών σχέσεων και με αίτημα για βοήθεια στον αγώνα «ενάντια στις ιμπεριαλιστικές κυβερνήσεις». Η πρόταση έγινε δεκτή. Η βοήθεια άρχισε να παρέχεται ήδη πριν την υπογραφή των κύριων εγγράφων –του Συμφώνου Συνεργασίας (24 Αυγούστου 1920) και του Συμφώνου Φιλίας και Αδελφότητας μεταξύ της ΕΣΣΔ και της Τουρκίας (16 Μαρτίου 1921). Βιάζονταν. Και οι δύο χώρες είχαν έναν συγκεκριμένο κοινό εχθρό, την «ντασνακική» (σ.μ. κόμμα «Ντασνάκ -Αρμενική Επαναστατική Ομοσπονδία», μέλη του οποίου συμμετείχαν στην ομάδα εκτελεστών της επιχείρησης «Νέμεσις») ή, στη σύγχρονη ορολογία, «ανεξάρτητη» Αρμενία.
Δύο μακάκοι
Δεν υπάρχουν πίθηκοι στην Ελλάδα. Όμως, εκείνοι οι δύο καταραμένοι μικροί μακάκοι ζούσαν με τον γέρο Στουρμ, τον Γερμανό κηπουρό στο κτήμα Τατοΐου των Ελλήνων μοναρχών. Στις 2 Οκτωβρίου 1920, ο βασιλιάς Αλέξανδρος Α’ έβγαλε το σκύλο του στο πάρκο. Μια μαϊμουδίτσα πήδηξε έξω, και είτε άρπαξε το σκύλο, είτε ο σκύλος άρχισε να σέρνει πέρα-δώθε το ενοχλητικό πλάσμα. Ο βασιλιάς και ο κηπουρός άρχισαν να τους χωρίζουν. Ο μακάκος αυτός ήταν θηλυκός. Τότε ο αρσενικός μακάκος έσπευσε να προστατεύσει τη φίλη του. Πήδηξε στον βασιλιά, άρπαξε το πόδι του, έμπηξε τα δόντια του…
Ύστερα, στις ελληνικές εφημερίδες έγραψαν ότι ο πίθηκος ήταν λυσσασμένος και μολύνθηκε σκόπιμα από τους εχθρούς του βασιλιά. Οι γιατροί λένε ότι δεν χρειάζονται εχθροί –τα δόντια των πιθήκων είναι πάντα γεμάτα επικίνδυνα βακτήρια. Εν τέλει, σηψαιμία και θάνατος σε τρεις εβδομάδες.
«Ζωντανός» και «Ανατριχιαστικός»
Το θέμα αυτό είναι μπερδεμένο και επώδυνο – έστω λόγω της φρίκης της τουρκικής γενοκτονίας των Αρμενίων στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αλλά ένα γεγονός είναι γεγονός: στο τελικό στάδιο του σύντομου τουρκοαρμενικού πολέμου του 1920, εμείς (σ.μ. η Ρωσία) με την Τουρκία του Κεμάλ ήμασταν ουσιαστικά σύμμαχοι, επιτιθέμενοι από δύο πλευρές. Είναι αλήθεια ότι οι στόχοι ήταν διαφορετικοί. Οι Τούρκοι προσπάθησαν να πάρουν περισσότερα από τα εδάφη που οι Αρμένιοι θεωρούσαν δικά τους. Η Μόσχα απλά χρειαζόταν μια μπολσεβίκικη Αρμενία. Ως αποτέλεσμα, μια κόκκινη σημαία υψώθηκε πάνω από το Ερεβάν, οι Τούρκοι απέκτησαν όσα πρόλαβαν να καταλάβουν, και έτσι τελείωσε ο πόλεμος. Επόμενοι, οι Έλληνες.
Χωρίς να μπαίνουμε σε λεπτομέρειες… ο Κεμάλ ήταν ένας ταλαντούχος διοικητής και κατάφερε να συντρίψει τον ελληνικό στρατό. Όμως… Θυμάστε τα λόγια του Τσόρτσιλ για το ένα τέταρτο του εκατομμυρίου θύματα; Ο τουρκικός θρίαμβος οδήγησε στην άγρια σφαγή των γηγενών Ελλήνων (και Αρμενίων) στη Σμύρνη και περαιτέρω στη Μικρασιατική Καταστροφή – τον ξεριζωμό των Ελλήνων (και άλλων «μη μουσουλμάνων») από την Τουρκία. Αυτό που συνέβη τότε, είναι μια ξεχωριστή, φοβερή ιστορία. Σε απάντηση, η Ελλάδα και άλλες βαλκανικές χώρες απέλασαν τους μουσουλμάνους τους στην Τουρκία –οπότε επίσημα μιλούν για «ανταλλαγή πληθυσμών».
Α, για να μην ξεχαστεί: ο βασιλιάς Κωνσταντίνος Α’ αναγκάστηκε να παραιτηθεί από το θρόνο…
Ευτυχώς, με όλες τις πικρές σελίδες εκείνων των ημερών δεν έχουμε σχέση. Ωστόσο, με τις καθαρά στρατιωτικές νίκες του τουρκικού στρατού, αλίμονο… Συνολικά, η Μόσχα παρέδωσε στους Τούρκους 39 χιλιάδες τουφέκια, 327 πολυβόλα, 54 κανόνια, φυσίγγια, βλήματα… Συν δύο ναυτικά μαχητικά (περιπολικά σκάφη) «Ζωντανός» και «Ανατριχιαστικός». Επιπλέον επέστρεψε τα δύο τουρκικά αντιτορπιλικά που κάποτε έφυγαν για τη Σεβαστούπολη, ώστε να μην παραδοθούν στην Αντάντ…
Ένα ξεχωριστό ενδιαφέρον θέμα είναι το προσωπικό που έστελνε τότε η Μόσχα στην Τουρκία. Ως πρέσβης της σοβιετικής Ουκρανίας πήγε ο νικηφόρος Μιχαήλ Φρούντζε. Ο πρώτος πληρεξούσιος αντιπρόσωπος της ΕΣΣΔ Συμεών Αράλοφ είναι επίσης μια αξιοσημείωτη προσωπικότητα: ο μέχρι πρότινος επικεφαλής της Υπηρεσίας Πληροφοριών του Γενικού Επιτελείου του Κόκκινου Στρατού της ΕΣΣΔ. Και με ποια άραγε ιδιότητα βρέθηκε εκεί ο μελλοντικός στρατάρχης Κλιμ Βοροσίλοφ; Προφανώς, με την πλέον απαιτούμενη ιδιότητα – αφού στο μνημείο «Δημοκρατία» που εγκαινιάστηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1928, οι φιγούρες των Βοροσίλοφ και Φρούντζε (σ.μ. σύμφωνα με τη ρωσική ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια, είναι ο Αράλοφ, που συχνά συγχέεται κατά την περιγραφή του μνημείου με τον Φρούντζε) στέκονται ακριβώς πίσω από τη φιγούρα του Ατατούρκ. Σημειώστε ότι ο Κεμάλ επιμελήθηκε προσωπικά το σχέδιο του μνημείου.
Η τιμή υπό συζήτηση
Υπολογίζοντας κατά προσέγγιση τα υπέρ και τα κατά… Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1930 (ο Ατατούρκ πέθανε το 1938, πριν για μεγάλο χρονικό διάστημα ήταν άρρωστος), η ΕΣΣΔ και η Τουρκία είχαν ιδιαίτερα καλές σχέσεις. Το ζήτημα της ανεπιθύμητης παντουρκικής προπαγάνδας στον Καύκασο, που επίσης ανησυχούσε τον Λένιν, εξαφανίστηκε από μόνο του. Ο τελευταίος επιπλέον ήλπιζε ότι η φιλική προς εμάς Τουρκία θα ήλεγχε και το Βόσπορο με τα Δαρδανέλια – αλλά το θέμα αποδείχθηκε πιο περίπλοκο: το καθεστώς των Στενών καθοριζόταν ξεχωριστά, σε διεθνή συνέδρια. Οι Τούρκοι πήραν τις περιοχές Καρς, Ζανγκεζούρ, Αρνταχάν, Αρτβίν – πρώην εδάφη της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Αλλά επέστρεψαν στην ΕΣΣΔ (για την ακρίβεια, στη σοβιετική Γεωργία) το Βατούμ. Εκτός από οπλισμό και βαρύ εξοπλισμό, η Μόσχα διέθεσε στην κυβέρνηση του Κεμάλ 10 εκατομμύρια ρούβλια σε χρυσό…
…Και εδώ ανατριχιάζεις. Εντάξει, τα τουφέκια και τα πολυβόλα – μετά τον εμφύλιο είχαν μείνει άφθονα (σ.μ. εδώ φυσικά ο συντάκτης παραλείπει να μνημονεύσει ξανά τα θύματα από τη χρήση αυτών των όπλων). Εντάξει, το μακρινό Καρς… Αλλά το 1921-1922 η περιοχή του Βόλγα ρημαζόταν από λιμό! Πόσο ψωμί θα μπορούσε να είχε αγοραστεί με αυτόν το χρυσό, πόσα άτομα θα μπορούσαν να είχαν σωθεί! Και πήγε στους Τούρκους.
Εξάλλου, πότε αυτές οι λεπτομέρειες λαμβάνονταν υπόψη κατά την επίλυση σημαντικών κρατικών ζητημάτων;!
ΥΓ: «Η νίκη της νέας Τουρκίας έναντι των εισβολέων θα συνδεόταν με ασύγκριτα μεγαλύτερες θυσίες και ακόμη θα ήταν εντελώς αδύνατη, εάν δεν υπήρξε η υποστήριξη της Ρωσίας. Μας βοήθησε και ηθικά και υλικά. Και θα ήταν έγκλημα, εάν το έθνος μας το ξεχνούσε.» (Κ. Ατατούρκ)
Είναι ενδιαφέρον να θυμόμαστε αυτές τις λέξεις τώρα, έτσι δεν είναι;
Γεώργιος Ντέζκιν, εφ. Τα επιχειρήματα της εβδομάδας
μτφ. Χριστίνα Χαφουσίδου
