Η Ελλάδα του Χένρυ Μίλλερ

«Η Ελλάδα είναι σήμερα ο μόνος παράδεισος στην Ευρώπη, κι ας μοιάζη μ’ ένα μαδημένο κι άσαρκο λύκο… Όλα θα είναι βολετά τη μέρα που θα ξανανάψη και θα λαμπαδιάση από νέα ζωή αυτή η φωτερή εστία. Μια αναζωογονημένη Ελλάδα θα μπορούσε πολύ καλά ν’ αλλάξη τα πεπρωμένα της Ευρώπης…

»Η εικόνα της Ελλάδας, όσο και νάχη σβήσει, μένει σαν πρωτότυπο του θαύματος πούγινε από το ανθρώπινο πνεύμα. Ένας ολόκληρος λαός, όπως μαρτυράνε τ’ απομεινάρια των όσων έχει κάνει, ανέβηκε σ’ ένα σημείο που κανείς δεν είχε φτάσει μέχρι τότε. Ήταν θαύμα. Και είναι ακόμα…».^*

Μέρες του ’40. Μέρες του Άγγελου Σικελιανού, του Κωστή Παλαμά, του Γιώργου Σεφέρη, του Γιώργου Θεοτοκά. Άνοιξη πνεύματος, μεγαλοσύνη, φως εκτυφλωτικό…

Ο Χένρυ Μίλλερ έστρεψε τη ράχη του στην Αμερική, άφησε πίσω του «το κενό, την ηθική μιζέρια του αμερικανικού λαού με όλη του την πολυτέλεια και τις μηχανικές ανέσεις» και ήρθε προσκυνητής στην Ελλάδα. Συναντήθηκε στην Κέρκυρα με τον Λώρενς Ντάρελ, που γι’ αυτόν η Ελλάδα υπήρξε τόπος έμπνευσης και δημιουργίας. Η εμβληματική προσωπικότητα του Γιώργου Κατσίμπαλη αποτυπώθηκε στο εκπληκτικό βιβλίο του Ο Κολοσσός του Μαρουσιού.

«Ο δρόμος για την Επίδαυρο είναι σαν να πηγαίνεις προς τη Δημιουργία… Είναι το πρωινό της πρώτης μέρας της μεγάλης ειρήνης, της ειρήνης της καρδιάς, που έρχεται με την παράδοση. Έπρεπε νάρθω στην Επίδαυρο για να μάθω το αληθινό νόημα της ειρήνης».

Και αλλού: «Η Ελευσίνα είναι ανέπαφη… ζη με μια αιώνια ζωή… τα παλιά συντρίμμια, η διασπορά, το θρυμμάτισμα, η σκόνη, είμαστε εμείς».

Ο Χένρυ Μίλλερ ταξίδεψε σε πολλούς τόπους στην Ελλάδα. Παντού ένιωσε «τη γυμνή δύναμη αυτού του λαού, την αγνότητά του, την ευγένειά του, την καρτερικότητά του».

Η αντίληψή του για τη Ζωή, τη Φύση και τη Δημιουργία –συστατικά στοιχεία της ελληνικής γης– συνταιριάζει με εκείνη του Περικλή Γιαννόπουλου. Έρχεται ως συνέχεια του στοχασμού του Ralph Waldo Emerson και του Henry David Thoreau. Και ακριβώς αυτοί στα βήματα της πνευματικότητας των Πατέρων της Εκκλησίας μας. Μια μυστική, θαυμαστή επικοινωνία ανθρώπων από διαφορετικούς τόπους, αλλοτινές εποχές μα από μια κοινή ρίζα.

Μέρες του ’40. Παραμονές του ελληνοϊταλικού πολέμου. Ο Χένρυ Μίλλερ το διαισθάνεται, μα η θέλησή του για ζωή και δημιουργία ατσαλώνεται. Ο τόπος μας δέχεται ανηλεή επίθεση – Κατοχή, εκατόμβες θυμάτων, ανείπωτος πόνος. Απελευθέρωση. Ο εμφύλιος σπαραγμός αφήνει μια ρημαγμένη χώρα, ανθρώπους συντετριμμένους. Η Ελλάδα, δυστυχώς, δεν θα βρει την περπατησιά της, δεν θα ορθοποδήσει. Τα γεγονότα που ακολούθησαν είναι μοιραία. Η πτώση στο κενό συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας, κι εμείς ακόμη αναζητούμε τις αιτίες.

Αυτό το κείμενο γράφτηκε ως αντίδοτο στις στείρες οικονομικές αναλύσεις, στις ανούσιες συζητήσεις «ειδημόνων» σε μια χώρα παραδομένη σήμερα στους «δανειστές». Αυτούς που εμείς γονυπετείς εκλιπαρούσαμε και τώρα εκείνοι μας σταυρώνουν. Γιατί ακριβώς δεν στηριχτήκαμε στις δυνάμεις μας και πιστέψαμε σε χίμαιρες. Απαρνηθήκαμε τον εαυτό μας, αναζητώντας την επίπλαστη ευμάρεια – αυτήν που «έφτυσε» ο Χένρυ Μίλλερ στην Αμερική του ’30 και ήρθε τότε στην Ελλάδα, μια Ελλάδα που σήμερα μάταια αναζητούμε…

^*Χένρυ Μίλλερ, Ο Κολοσσός του Μαρουσιού (μτφρ.: Ανδρέας Καραντώνης), εκδ. «Γαλαξίας» Αθήνα, Μάιος 1970.