Ήρθαν τα Χριστούγεννα και οι χριστιανικοί λαοί της Ευρώπης θα ζήσουν άλλη μια εκκοσμίκευσή τους. Οι περισσότεροι τα έχουν συνδέσει με τα χιόνια, τα δώρα, το κρασί, τον τάρανδο και, ίσως, δεν μπορούν να ξεχωρίσουν την ημέρα των Χριστουγέννων από την Πρωτοχρονιά και τον Άγιο Βασίλη. Στη λοιπή, πλην Ελλάδος, Ευρώπη, μάλιστα όλη αυτή η γιορτή είναι αφιερωμένη στον Santa Claus. Στον Άγιο Βασίλη, γνωστό και ως Father Christmas, Saint Nicholas, Saint Nick, Kris Kringle, ή απλά Santa, έναν θρυλικό χαρακτήρα που προέρχεται από τη δυτική χριστιανική κουλτούρα και λέγεται ότι φέρνει στα παιδιά δώρα αργά το βράδυ και τη νύχτα των Χριστουγέννων. Βγάλτε άκρη.
Η πρώτη ψυχρολουσία των λαών της Ευρώπης σχετικά με τον χριστιανισμό προήλθε στις μέρες μας από την άρνηση να περάσει στο Ευρωπαϊκό Σύνταγμα η χριστιανική καταβολή της Ευρώπης.
Η Ευρώπη οικοδομήθηκε πάνω στις αρχές της αρχαίας ελληνικής δημοκρατίας, του ρωμαϊκού δικαίου και της χριστιανικής διδασκαλίας. Προς τι η άρνηση;
Η τομή συνέβη τη δεκαετία του ’60 και συγκεκριμένα το 1968. Μέχρι τότε οι Πατέρες της Ευρώπης θεώρησαν τον ευρωπαϊκό πολιτισμό ως έναν εκκοσμικευμένο χριστιανισμό. Εκκοσμίκευση είναι η πλήρης αποδοχή των συγχρόνων συνθηκών και της ελαχιστοποίησης της θρησκευτικής συνείδησης. Της δογματικής συνείδησης. Μπορεί ο σύγχρονος Ευρωπαίος, που δηλώνει χριστιανός, να ζήσει με τις βασικές αρχές της θρησκείας; Ή, απλώς, η μεγάλη πλειοψηφία μπορεί να την βιώσει μόνο εκκοσμικευμένα;
Αλλά και από αυτήν την εκκοσμικευμένη παραδοχή που έχει τις ρίζες της στον Διαφωτισμό, η δεκαετία του 60 και, κυρίως, το 1968, αποτέλεσε τομή. «Το ’68 σηματοδοτεί μια θεμελιώδη ρήξη. Δεν απορρίπτονται μόνον οι παραδοσιακές αξίες, αλλά αλλάζει και το ανθρωπολογικό μοντέλο (η οικογένεια, η σεξουαλικότητα, η γυναίκα). Με το 1968, η ελευθερία του προσώπου υπερνικά ήδη όλους τους υπερβατικούς κανόνες. Δεν υπάρχει πλέον κοινή ηθική», θα πει σε μια συνέντευξή του ο Olivier Roy, διευθυντής ερευνών στο Εθνικό Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών της Γαλλίας.
Η εκκοσμίκευση του χριστιανισμού δεν ικανοποίησε την ευρωπαϊκή διανόηση και ορισμένα τμήματα της πολιτικής και οικονομικής ελίτ της. Θεωρούν πως ιστορικά ο χριστιανισμός διαδραμάτισε τον οικουμενικό του ρόλο. Τον διαδέχθηκε η αποχριστιανοποίηση αλλά οι διαμορφωτές της παγκόσμιας τάξης δεν έχουν βρει, ακόμη, το θεολογικό ή ιδεολογικό υποκατάστατό του. Ορισμένους προβληματίζει η ανοχή που επιδεικνύουν στο Ισλάμ. Αλλά είναι μια ανοχή που προέρχεται από τον φόβο. Με την ψευδαίσθηση πως η αποδοχή θα οδηγήσει στην ενσωμάτωση και η ενσωμάτωση σε μια κοινωνική ειρήνη. Μεγάλο λάθος. Δεν γνωρίζουν το βασικό ισλαμικό δόγμα περί επικράτησης στη χώρα των απίστων και επιβολής του νόμου της Σαρία;
Και σε αυτό το νέο ευρωπαϊκό πλαίσιο, οι περισσότεροι Ευρωπαίοι δηλώνουν χριστιανοί.
Το ερώτημα είναι τι σημαίνει χριστιανική ταυτότητα χωρίς τις χριστιανικές αξίες; Ο χριστιανισμός παραμένει δόγμα ή έχει ιδεολογικοποιηθεί; Και ποιες είναι αυτές οι χριστιανικές αξίες;
«Ο χριστιανισμός ως νόημα βίου, ως οντολογική πραγματικότητα, βασίζεται στην αγάπη και στην ανθρώπινη σωτηρία. Δεν είναι «ένδυμα» για να καλύψει την «πνευματική» ένδεια της Ευρώπης. Ο χριστιανισμός είναι η πίστη στον Χριστό ως Θεό και Λυτρωτή του κόσμου –μια πίστη που ενεργείται διά της αγάπης προς τον πλησίον– και στην Ανάστασή του ως εγγύηση και απαρχή της κοινής ανάστασης», θα γράψει ο δρ Φιλοσοφίας Δημήτρης Μπαλτάς.
Έχει καμιά σχέση αυτή η δογματική αντίληψη του χριστιανισμού με όσα προσλαμβάνονται σήμερα και βιώνονται στην Ευρώπη;
«Σε μια γνωστή εκκλησιαστική ευχή η κοινή αμαρτία των ανθρώπων ορίζεται ως εξής: «Κατελίπομεν την οδόν της δικαιοσύνης σου και επορεύθημεν εν τοις θελήμασι των καρδιών ημών». Σήμερα οι πάντες προτρέπουν τους πάντες να κάνουν ό,τι ποθεί η καρδιά τους, να ακολουθήσουν την καρδιά τους. Ο χριστιανισμός δεν εμπνέει την καθημερινή ζωή των ανθρώπων, δεν ορίζει τις κεντρικές σημασίες και αξίες της ύπαρξης και της συνύπαρξής τους», θα υποστηρίξει ο προαναφερθείς Olivier Roy.
«Για οποιονδήποτε έχει μεγαλώσει σε μία δυτική χώρα, ο χριστιανισμός είναι η γλώσσα που μιλάμε, είτε συνειδητά είτε ασυνείδητα. Οι αφηγήσεις, οι έννοιες και οι εικόνες της χριστιανικής πίστης έχουν καταλάβει το ψυχικό μας τοπίο, ακριβώς όπως η χριστιανική αρχιτεκτονική και η τέχνη κυριαρχούν στο υλικό περιβάλλον. Οι ιδέες που εκφράζουμε με τη γλώσσα αυτή παρουσιάζουν τρομακτική πολυμορφία, και κάποιες είναι σε ευθεία σύγκρουση με τη χριστιανική διδασκαλία. Αυτό όμως δεν αλλάζει το γεγονός ότι το εννοιολογικό πλαίσιο, οι κατηγορίες της σκέψης μας, έχουν εμπνευστεί από τον χριστιανισμό», λέει ο Μπρους Κλαρκ, συγγραφέας και συνεργάτης του Economist.
Και εδώ τίθεται το υποκριτικό κενό.
Ο χριστιανισμός και η, δήθεν, επιστροφή σε παραδοσιακές αξίες είναι το αγαπημένο μοτίβο των ακραίων πολιτικών αντιλήψεων και γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης από λαϊκιστές πολιτικούς όχι διότι πιστεύουν σε αυτές. Αλλά διότι χρησιμοποιούν και τον χριστιανισμό και τις παραδοσιακές αξίες ως όχημα για την ανάληψη της πολιτικής εξουσίας σε μια ευρωπαϊκή κοινωνία που στερείται πνευματικότητας. Και όσο και αν δεν ομολογείται, ο άνθρωπος δεν μπορεί να ζήσει στερημένος αυτού του στοιχείου. Ούτε μια ευρύτερη κοινωνία, όπως η Ευρωπαϊκή, μπορεί να συγκροτηθεί συνεκτικά χωρίς αναφορές σε ένα αξιακό σύστημα το οποίο να πρεσβεύει. Τι είναι σήμερα η Ευρώπη;
Χωρίς, λοιπόν, την πνευματικότητα και το αξιακό σύστημα του απορριφθέντος χριστιανισμού και χωρίς καμιά επικάλυψή του η συνεκτική ύλη εκλείπει από την ήπειρο. Και εμφανίζονται τα διαλυτικά και αποσαρθρωτικά φαινόμενα που παρατηρούμε.
Όπως και η πόλωση των ανθρώπων που βρίσκουν σωτηρία στις ψευδαισθήσεις που τους δημιουργούν ακραία πολιτικά φαινόμενα και τα αδιέξοδα που προκαλούν οι κυρίαρχοι, ακόμη, διαχειριστές της εξουσίας, τα παραδοσιακά ευρωπαϊκά κόμματα, τα οποία, αποδομούν, ακόμη, περισσότερο τους πολιτισμικούς πυλώνες στους οποίους βασίστηκε η Ευρώπη.
Και εδώ τίθεται το θέμα του Ισλάμ.
Βλέποντας τη γαλλική ομάδα στον τελικό του Παγκοσμίου Κυπέλλου να αποτελείται, από ένα σημείο και πέρα, μόνο από Γάλλους αλλά όχι Γαλάτες ποδοσφαιριστές, τίθεται το ερώτημα της συμπεριφοράς του γαλλικού κράτους προς τους πολίτες του που η πρώτη γενιά τους προερχόταν από τις γαλλικές αποικίες της Αφρικής.
Είναι, επιτέλους, ώρα να θέσουμε το ερώτημα με σαφήνεια.
Είμαστε υπέρ της ανθρώπινης αντιμετώπισης του ανθρώπινου πόνου και της ανθρώπινης δυστυχίας που οδηγεί στη μετανάστευση. Για να μην κρυβόμαστε, όμως, πίσω από το δάχτυλό μας, υπάρχει όριο σ’ αυτήν την αποδοχή; Και ποιο;
Η ανθρώπινη τραγωδία σε περιοχές από τις οποίες προέρχονται τα μεταναστευτικά ρεύματα είναι τεράστια. Και το φαινόμενο δεν πρόκειται να σταματήσει. Ιδίως, αν ενθαρρυνθεί. Είναι έτοιμοι οι Ευρωπαίοι, όσοι απέμειναν, να αντιμετωπίσουμε μια διαφοροποίηση του πληθυσμού της ηπείρου με ανθρώπους άλλου πολιτισμού, άλλης θρησκείας άλλων αντιλήψεων διακυβέρνησης και άλλων αντιλήψεων ζωής; Δεν μιλάμε για τη διατήρηση, ως κυρίαρχου, του δυτικού μοντέλου –το οποίο περνά κρίση αλλά το έχουμε συνηθίσει– και τον εμπλουτισμό του με διαφορετικότητες. Αλλά για πλήρη ανατροπή. Για να μην υποκρινόμαστε, είναι η Δύση έτοιμη να αντιμετωπίσει αυτήν την καταλυτική, για το μέλλον της, αλλαγή;
Είναι η χριστιανική Ευρώπη έτοιμη να αποδεχθεί αυτό που υποστήριξε ο N. Berdiaeff ότι «ο χριστιανισμός οφείλει να είναι συγχρόνως ελεύθερος από τον κόσμο, επαναστατικός εν σχέσει με τον κόσμο και γερμένος μ’ αγάπη πάνω στον κόσμο»;
«Ο χριστιανισμός δεν μπορεί να επιβιώσει ως ένα αυτοαναφορικό και περίκλειστο σύστημα αξιών. Πρέπει να επαναφέρει στο προσκήνιο το πνευματικό του στοιχείο και να καταστεί εκ νέου «προφητικός», αναπτύσσοντας μια θεολογία ανοιχτή στον κόσμο και τις περιπέτειές του», θα μας πει ο Olivier Roy.
«Εάν η Ευρώπη, άρα και η Ελλάδα, επιθυμεί ένα χριστιανισμό με ρεαλιστικό χαρακτήρα, θα πρέπει να ξεκινήσει από μία διαφορετική οντολογική αφετηρία, ήτοι την εκκλησιαστικοποίηση των χριστιανών. Σ’ αυτό το πλαίσιο, κατανοείται ότι ο ρεαλισμός του χριστιανισμού είναι ο ρεαλισμός της μυστηριακής ζωής που προσφέρει η Ορθοδοξία.
Γι’ αυτό και σήμερα, στην Ευρώπη του 21ου αι., η Ορθοδοξία «καλείται να δώσει απάντηση στα ερωτήματα των ετεροδόξων από το έσχατο βάθος της συνεχούς καθολικής εμπειρίας της και να προσφέρει στη δυτική ετεροδοξία όχι μία ανασκευή αλλά μία μαρτυρία και την αλήθεια της ορθοδοξίας», όπως είχε κάπου τονίσει παλαιότερα ο π. Γεώργιος Φλορόφσκι», θα καταλήξει ο Δημήτρης Μπαλτάς.
Καλά Χριστούγεννα!
