Η οικογένεια Λεμονή της Λέσβου: «Σπουδαίοι πατριώτες που τα έδωσαν όλα για τη λευτεριά της πατρίδας»

Κομμάτι των ιδιοκτησιών βόρεια της πόλης της Μυτιλήνης, που ανήκαν στις μεγάλες οικογένειες των αρχόντων της Λέσβου το 18ο και το 19ο αιώνα η Λεμονού, η Ουτζά και ο Καρά Τεπές. Περπατώντας τες ακόμα και σήμερα είναι ορατά τα σημάδια της αρχαιοελληνικής παρουσίας.

Μέσα από αυτές τις εκτάσεις περνούσε ο δρόμος-έξοδος της αρχαίας Μυτιλάνας, μέρος του οποίου είναι ακόμα ορατό.

Στη Λεμονού, όπου κανείς μπορεί να φτάσει είτε μέσω του δρόμου πίσω από την Πυροσβεστική είτε από το αρχαίο λατομείο της Μόριας, είτε από το δρόμο πίσω από τη στρατιωτική μονάδα της Παγανής, επιλέχθηκε, μετά την κρίση του 1974, να δημιουργηθεί ένα μικρό στρατόπεδο, το φυλάκιο στη Λεμονού, ως χώρος πρώτης άμυνας στην προσπάθεια των Τούρκων, σε περίπτωση πολέμου, να δημιουργήσουν προγεφύρωμα και έτσι να αποκόψουν την πόλη της Μυτιλήνης από το υπόλοιπο νησί.

Κάπως έτσι εκεί, όσοι «πεζικάριοι» υπηρετήσανε τη στρατιωτική τους θητεία, εκείνα τα χρόνια και μέχρι τη δεκαετία του 1990, ρίξανε τόνους ιδρώτα και λιώσανε άπειρες αρβύλες περπατώντας πέρα-δώθε σε αυτά τα χαμηλά βουνά.

Πολύτιμος σταθμός πάντα, για ανάσες και νερό, το φυλάκιο στη Λεμονού.

Λίγα χρόνια μετά, ο αείμνηστος φιλόλογος και αρχαιολόγος και δάσκαλος του Οικουμενικού Πατριάρχη, Αθανάσιος Τσερνόγλου, ακούγοντας να γίνονται αναφορές στη Λεμονού, διόρθωσε: «Δεν είναι η Λεμονού. Είναι στου Λεμονή» είπε. Τα κτήματα του Λεμονή. Μιας άγνωστης οικογένειας ηρώων της Λέσβου. Σπουδαίων πατριωτών που τα έδωσαν όλα για τη λευτεριά της πατρίδας.

Το τζουλούσι

Είναι γνωστό το πρώτο ναυτικό γεγονός της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 ενάντια στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, η πυρπόληση του σουλτανικού δίκροτου, του ξακουστού «Φερμάν Ντεϊνεμέζ» (αναφέρεται και με το όνομα «Μανσουριγιά»), στις 27 Μαΐου 1821, από τον Παπανικολή.

Οι Οθωμανοί απάντησαν με την καταστροφή των Κυδωνιών, τη σφαγή στο Αϊβαλί, έδρα του Ελληνικού Διαφωτισμού –όπου και η «Ακαδημία Κυδωνιών»–, και στο Μοσχονήσι και τη σφαγή Μυτιληνιών, το «μεγάλο τζουλούσι».

Σύμφωνα με Κώδικα της Μητρόπολης Μυτιλήνης, την Πέμπτη 27 Μαΐου 1821 σφάχτηκαν στην αγορά της Μυτιλήνης 43 χριστιανοί και λεηλατήθηκαν σπίτια και μαγαζιά. Ακόμα δύο σκοτώθηκαν στην περιοχή Κεραμειών. Τις ίδιες μέρες, στον συνήθη εκτός κάστρου τόπο εκτελέσεων στην περιοχή της Παπτσούδας, όπου σήμερα η οδός Διονυσίου κοντά στον Α’ Παιδικό Σταθμό –τότε Τσινάρ τζαμί–, εκτελέστηκαν με απαγχονισμό τα μέλη της Φιλικής Εταιρείας Γιαννάκης Λεμονής ή Κοντογδής και Χατζηγρηγόρης Ιωάννου.

Κάπου εκεί οι μύθοι και η ιστορία μπλέκουν και εμφανίζεται ο Μουσταφά Αγάς Κουλακσίζογλου, ο γνωστός στους Μυτιληνιούς Κουλαξίζης, του οποίου η οικογένεια σημάδεψε την οθωμανική διοίκηση του νησιού έως το 1912, που ο εγγονός του, Χαλήμ Μπέης, συμμετείχε στις διαπραγματεύσεις παράδοσης της Μυτιλήνης στον απελευθερωτή Ελληνικό Στρατό και στον πρώτο πολιτικό και στρατιωτικό διοικητή της Ελληνικής Μυτιλήνης, Κωνσταντίνο Μελά.

Ο Μουσταφά Αγάς Κουλαξίζης, λέει, βγήκε εκείνο το πρωινό στους δρόμους και καθησύχασε τον εξαγριωμένο Τουρκικό όχλο, δημιουργώντας έτσι το μύθο του «φιλοραγιά».

Ακολούθησε η αναφορά των Ρωμιών χριστιανών προυχόντων και των Τούρκων αρχόντων που είχε ως αποτέλεσμα, στις αρχές του 1822, το σουλτανικό φιρμάνι με το οποίο ο Μουσταφά Αγάς Κουλαξίζογλου διορίστηκε Ναζίρ Αγάς, κάτι σαν τοπικός κυβερνήτης με «ναζιράτο» τη Λέσβο, το Αϊβαλί, το Μοσχονήσι και τα άλλα νησιά στο αϊβαλιώτικο μπουγάζι, το Αγιασμάτ και όλη την περιφέρεια Αδραμυττίου.

Σε όλη τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης, ο Μουσταφά Αγάς «ισορροπεί» μεταξύ των δύο σύνοικων στοιχείων του νησιού, των Ελλήνων και των Τούρκων. Περιτείχισε όμως τη Μυτιλήνη για να την προστατεύσει υποτίθεται από Έλληνες αντάρτες, αλλά και τους Λέσβιους και Αϊβαλιώτες, που στη διάρκεια των γεγονότων τού 1821 διέφυγαν στις Κυκλάδες.

Εκ των επικεφαλής, ο Παλαιολόγος Λεμονής, έμπορος με μεγάλη επιτυχία στην Κωνσταντινούπολη και Οδησσό.

Μυημένος στη Φιλική Εταιρεία από τον Εμμανουήλ Ξάνθο, ο Παλαιολόγος Λεμονής ενστερνίστηκε τον σκοπό της Εταιρείας ως ιεραποστολή. Οργάνωσε στη Μυτιλήνη την πρώτη ομάδα των Φιλικών, στην οποία συμμετείχε και ο αδελφός του, Γιαννάκης Λεμονής ή Κοντογδής. Ακολούθησε η επιστροφή του στη Ρωσία και η συμμετοχή του, υπό τον Αλέξανδρο Υψηλάντη, στη μάχη του Δραγατσανίου. Μετά την καταστροφή του Ιερού Λόχου, κατέβηκε στην επαναστατημένη Ελλάδα όπου και πληροφορήθηκε την εκτέλεση του αδελφού του, αλλά και όλων όσων συμμετείχαν στην ομάδα της Φιλικής Εταιρείας που εκείνος είχε δημιουργήσει στο νησί.

«Επίμονος αγωνιστής ο Π. Λεμονής προσπαθεί από την Τήνο να συγκροτήσει ένα εκστρατευτικό σώμα από φυγάδες Λέσβιους για να ελευθερώσουν το νησί. Γράφει συνεχώς στην κυβέρνηση και, όταν εκείνοι με τη φωνή της λογικής τού απαντούν πως το σχέδιό του θα είναι καταστρεπτικό για τους ίδιους και τον πληθυσμό της Λέσβου, καταφέρεται βίαια εναντίον τους, ώσπου αποφασίζεται η απέλασή του, που όμως την προλαβαίνει μια μεγάλη επιδημία στην Τήνο, θύμα της οποίας υπήρξε και ο Π. Λεμονής» γράφεται, σε ανυπόγραφο άρθρο, στο περιοδικό Τα Καλλονιάτικα.

Ο Παναγιώτης Μιχαηλάρης, σε άρθρο του δημοσιευμένο στην εφημερίδα Εμπρός, αναφέρεται στον «φλογερό Λέσβιο μεγαλέμπορο, πατριώτη και σημαίνοντα Φιλικό, τον Παλαιολόγο Λεμονή», αποκαλύπτοντας ότι υπήρξε και χορηγός «της έκδοσης βιβλίων και κυρίως βιβλίων που εντάσσονται στο πλαίσιο δράσης του κινήματος Νεοελληνικού Διαφωτισμού, με την τεράστια συμβολή του στην έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης και δημιουργία του ελληνικού κράτους».

Αυτή ήταν η μεγάλη φαμίλια των Λεμονήδων.

Άγνωστοι είναι σήμερα οι απόγονοί τους. Προς το παρόν, ας κρατηθούν στη μνήμη των σύγχρονων πολιτών της Λέσβου τα ονόματά τους. Το φυλάκιο στη Λεμονού δεν είναι παρά το φυλάκιο στα κτήματα του Λεμονή. Και οι στρατιωτικές οικίες που σχεδιάζεται να χτιστούν στη θέση του φυλακίου από το υπουργείο Εθνικής Άμυνας, ας πάρουν το όνομα της οικογένειας στην οποία κάποτε ανήκαν.

• Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ / Στρατής Μπαλάσκας.