Θάνος Μικρούτσικος: Ο πληθωρικός συνθέτης που άφησε το στίγμα του στην ελληνική μουσική

«Μια μέρα, το 1951, εγώ τεσσάρων χρονών, επισκέφθηκα τη θεία μου στο νεοκλασικό της το οποίο είχε 62 σκαλιά. Το θυμάμαι γιατί της είχα πάει γλυκό του κουταλιού της γιαγιάς μου που έμενε περίπου 30 μέτρα μακριά και με περίμενε στο κεφαλόσκαλο, για να με ανεβάσει. Όταν την πλησίασα, με πήρε αγκαλιά και μου είπε: “Θανασάκη, σήμερα αποφάσισα να παίξω για σένα”. Μου είπε αυτήν την κουβέντα και κάθισε στο πιάνο. Άρχισε να παίζει ένα κομμάτι που αργότερα έμαθα ότι ήταν Σούμπερτ.

»Γυρίζει σε κάποια στιγμή προς το μέρος μου, και βλέποντάς με να την κοιτώ αποσβολωμένος, μου λέει “τώρα θα παίξεις εσύ”.

»Με καθίζει στο πιάνο και βάζει το δεξί μου χέρι στα πλήκτρα του. Από πάνω του, τοποθετεί το δικό της και αρχίζει να καθοδηγεί το κάθε μου δάχτυλο, ώστε να παίξει την αρχική μελωδία. Αυτήν την ηλεκτρική εκκένωση την αισθάνομαι μέχρι σήμερα».

Ο Θάνος Μικρούτσικος μιλά για την πρώτη του επαφή με τον μαγικό κόσμο της μουσικής. Έναν κόσμο που του άνοιξε ένα παράθυρο δημιουργίας αλλά και χαρακτήρισε τη ζωή του. Σε συνδυασμό με την περσόνα του αλλά και την εποχή που γαλουχήθηκε, τον έκαναν έναν σπουδαίο δημιουργό και ξεχωριστό άνθρωπο. Και όπως όλοι οι άνθρωποι που ήρθαν στην ζωή για να ξεχωρίσουν, είχε θαυμαστές αλλά και πολέμιους. Οι τελευταίοι, που αυξομειώνονταν ανάλογα την εποχή, του είχαν προσάψει τα πάντα: Τον είχαν χαρακτηρίσει από ελιτιστή, μέχρι μέρος του συστήματος. Εντάξει, στην Ελλάδα είμαστε.

Ένα και ένα κάνουν δύο

«Η αγάπη πέρασε σε μένα από τον πατέρα μου [σ.σ.: ήταν μαθηματικός]. Πέρασε αμέσως σε σχέση με τις δομές των μαθηματικών, όχι με το 3+3=6. Γι’ αυτό και στο πανεπιστήμιο ήμουν καλός κυρίως στα θεωρητικά μαθηματικά και εκεί ήθελα να πάω», είχε δηλώσει σε συνέντευξή του.

«Το ότι είμαι οργανωτικός δεν αποκλείεται να προέρχεται από το γεγονός ότι έχω σπουδάσει μαθηματικά. Δεν ξέρω αν προέρχεται ολοκληρωτικά, αλλά σίγουρα με έχει βοηθήσει». Φυσικά είχε από την παιδική του ηλικία και αξιόλογες σπουδές στη μουσική.

Δεν ήταν όμως μόνο μαθηματικός ο πατέρας του, αλλά και κομμουνιστής. Ο νεαρός Θάνος από μικρή ηλικία βρισκόταν κοντά στην ΕΔΑ και οργανώθηκε στη Νεολαία Λαμπράκη.

Επί δικτατορίας συμμετείχε στην εξέγερση του Πολυτεχνείου, και τον καιρό της μεταπολίτευσης ήταν πολιτικά κοντά στο ΕΚΚΕ. Έπειτα εντάχθηκε στο ΚΚΕ, από το οποίο αποχώρησε στις αρχές της δεκαετίας του ’80 – ενέργεια που στην πορεία ξεσήκωσε πολλές αντιδράσεις. Και δεν ήταν οι μόνες.

Ο άνθρωπος των αντιθέσεων

Τη δισκογραφική του καριέρα την ξεκίνησε με μελοποιημένη ποίηση. Συνέχισε με πολιτικοποιημένο τραγούδι και αυτό που αργότερα βαφτίστηκε «έντεχνο». Όμως η μελοποιημένη ποίηση από ένα σημείο και μετά συνάντησε πολλές αντιδράσεις.

Και φτάνουμε στο 1979. Το LP Σταυρός του Νότου κυκλοφόρησε τότε, και στις πρώτες εβδομάδες της κυκλοφορίας του έμοιαζε καταδικασμένο από τους κριτικούς και τους δημοσιογράφους. Οι κριτικές μόνο καλές δεν ήταν. Ακόμη και ο αδελφός του o Ανδρέας Μικρούτσικος, ο οποίος τότε έγραφε δισκοκριτικές με ψευδώνυμο, τον είχε καταδικάσει το δίσκο! Αλλά και ο Πατσιφάς της LYRA που εξέδωσε το άλμπουμ, έλεγε συνεχώς στον Θάνο Μικρούτσικο ότι το έκανε για να μην του χαλάσει το χατίρι.

Οι ενστάσεις που υπήρχαν και η δυσκολία της αποδοχής οφείλονταν ότι ο Θάνος Μικρούτσικος είχε επιλέξει να μελοποιήσει τον Νίκο Καββαδία, έναν ποιητή που μέχρι τότε ήταν καταχωρισμένος ως ελάσσων και αρκετά δυσνόητος.

Για τον κόσμο, βέβαια, φαίνεται ότι δεν μέτρησε τίποτα από όλα αυτά, αφού αγκάλιασε τη δουλειά αυτήν από τον πρώτο κιόλας καιρό, όταν και πωλήθηκαν πάνω από 50.000 αντίτυπα σε λίγους μήνες.

Από κει και πέρα, ό,τι έκανε ο Μικρούτσικος (είτε δισκογραφικά είτε πολιτικά), μόνο διαδηλώσεις δεν προκαλούσε: Τον κατηγόρησαν για ελιτισμό όταν έβγαλε το άλμπουμ Αραπιά για λίγο πάψε, να χτυπάς με το σπαθί, γιατί στην ουσία σάρκαζε την ανατολίτικη-λαϊκή κλίση του ελληνικού τραγουδιού της εποχής. Και λίγο αργότερα τον βάφτισαν «κατεστημένο» όταν συνεργάστηκε δισκογραφικά με την Αλίκη Βουγιουκλάκη (στη μουσική και τα τραγούδια της παράστασης Βίκτωρ-Βικτώρια) και την Χάρις Αλεξίου στο Η αγάπη είναι ζάλη, που υπήρξε και τεράστια επιτυχία.

Και φτάνουμε στο 1989, το γνωστό και ως «βρόμικο ’89», που όλοι έτρεχαν να πετάξουν από πάνω τους οτιδήποτε ΠΑΣΟΚικό. Ο Θάνος Μικρούτσικος βρέθηκε τότε κοντά στον Ανδρέα Παπανδρέου, στηλιτεύοντας την επιλογή της ηγεσίας της Αριστεράς να συγκυβερνήσει με τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, τον οποίο ο Μικρούτσικος αποκάλεσε «αρχιερέα της διαπλοκής».

Ο κύριος υπουργός έχει έμπνευση

Στην τελευταία κυβέρνηση Παπανδρέου (1993-1996) τοποθετήθηκε εξωκοινοβουλευτικός αναπληρωτής υπουργός Πολιτισμού το 1993, και ένα χρόνο αργότερα, το 1994, με το θάνατο της Μελίνας Μερκούρη, ανέλαβε υπουργός Πολιτισμού, αξίωμα που διατήρησε μέχρι το 1996 και το σχηματισμό της κυβέρνησης του Κώστα Σημίτη. Κοινή παραδοχή: Ως υπουργός τα πήγε πολύ καλά.

Όμως ο ίδιος δεν αισθανόταν και πολύ άνετα στα πολιτικά γραφεία. Και το 1996 ένα γυναικείο όνομα του δίνει πάλι ώθηση για τη μουσική κορυφή. Η «Ρόζα» είχε γραφτεί πολλά χρόνια πριν και προοριζόταν για την Χάρις Αλεξίου. Όμως η πρώτη ηχογράφηση που είχε κάνει με το πιάνο του δεν ήταν και ό,τι το καλύτερο, συν ότι είχε «γραφτεί» χαμηλόφωνα, για να μην ενοχλήσει ο συνθέτης τους γείτονες.

Μετά το τραγούδι ξεχάστηκε, μέχρι που έφτασε στον Δημήτρη Μητροπάνο. Και έγινε ύμνος.

Όταν μάλιστα το τραγούδησε στο Ηρώδειο, παρόλο που είχε αρχίσει να βρέχει, ουδείς σηκώθηκε από τη θέση του.

Η προσωπική ζωή και η επιστροφή λίγο πριν το φινάλε

Η εργογραφία του Θάνου Μικρούτσικου δείχνει και πόσο ανήσυχο πνεύμα ήταν. Συνεργασίες με δημιουργούς του εξωτερικού, τραγούδια, βιβλία, μουσική για το θέατρο και τον κινηματογράφο, όπερες, συμφωνική μουσική, μουσική δωματίου, πειραματική μουσική.

Το ίδιο πληθωρικός υπήρξε και στην προσωπική του ζωή. Παντρεύτηκε τρεις φορές. Στα νεανικά του χρόνια, στις αρχές της δεκαετίας του ’70 είχε παντρευτεί για πρώτη φορά με την Κοραλία Σωτηριάδου, η οποία ήταν φοιτήτρια τότε και ήταν δύο χρόνια μικρότερή του. Ακολούθησε ο γάμος του με την ηθοποιό Ειρήνη Ιγγλέση, με την οποία είχαν αποκτήσει δύο κόρες, τη Σεσίλ και την Κωνσταντίνα.

Το 1996 νυμφεύθηκε τη δημοσιογράφο Μαρία Παπαγιάννη, με την οποία είχαν αποκτήσει μια κόρη και έναν γιο, την Αλεξάνδρα και τον Στέργιο.

Ο Θάνος Μικρούτσικος απεβίωσε στις 28 Δεκεμβρίου 2019 σε ιδιωτικό νοσηλευτήριο της Αθήνας, μετά από πολυετή μάχη με τον καρκίνο.

Λίγο πριν από το φευγιό του, επέστρεψε στο ΚΚΕ. Και όχι μόνο, αλλά το 2018 έκανε στη γενέτειρα του, την Πάτρα, συναυλία για τα 100 χρόνια του κόμματος.

Κάνοντας πάντως τον απολογισμό του, είχε δηλώσει: «Ναι, αισθάνομαι πλήρης με την έννοια ότι και δισκογραφικά και στο τραγούδι και στην κλασική μουσική αλλά, για να το πω συνολικότερα, και στην κοινωνική μου χειρονομία και στην προσωπική μου ζωή νομίζω έκανα πολλά πράγματα. Ακόμα και εδώ να διακοπτόταν το πράγμα, θα ήμουν πολύ ευχαριστημένος».

Σπύρος Δευτεραίος