Χρηστικό αντικείμενο του περασμένου αιώνα, υπήρχε σε κάθε σπίτι και αποτελούσε κάτι σαν το μούλτι της σημερινής εποχής. Μέχρι και η Γεωργία Βασιλειάδου είχε έναν στην προίκα της, στην ταινία Οι γαμπροί της Ευτυχίας «χρυσό, δηλαδή όχι χρυσό, σαν χρυσό», όπως έλεγε με στόμφο ο αδελφός της, Βασίλης Αυλωνίτης, παινεύοντας τα προικιά της.
Πρόκειται για τους μπρούντζινους μύλους για άλεσμα του καφέ στο χέρι, τους οποίους κατασκεύαζε ένας Αρμένιος της Πόλης, ο Χατζή Αρτίν Μοβσεσιάν.
Ειδικότερα, ο μύλος ήταν κατασκευασμένος από μπρούντζο και είχε συνήθως κυλινδρικό σχήμα ύψους 20-30cm που μπορούσε να κρατηθεί στο χέρι και να χρησιμοποιηθεί για το άλεσμα κόκκων καφέ ή μπαχαρικών, κατά κύριο λόγο στο σπίτι. Η μανιβέλα μπορούσε να αφαιρεθεί από τον άξονά της και μπορούσε επίσης να αναδιπλωθεί για να πιάνει λιγότερο χώρο.
Το επάνω μέρος άνοιγε, προκειμένου να επιτρέψει την εισαγωγή των κόκκων, ενώ η μέση αποσυνδεόταν για να επιτρέψει την πρόσβαση στον αλεσμένο καφέ.
Ο πιο γνωστός από τους μεγάλους κατασκευαστές τέτοιων χειροκίνητων χάλκινων μύλων ήταν ο Χατζή Αρτίν Μοβσεσιάν, που διατηρούσε κατάστημα στη λεωφόρο Ουζούν Τσαρσί, στον αριθμό 282, όπου μέχρι τη δεκαετία του 1970 όχι μόνο έφτιαχνε νέους μύλους αλλά και επισκεύαζε σπασμένους.
Η φήμη της συσκευής ήταν κορυφαία για την εποχή, και ο συγκεκριμένος κατασκευαστής φαίνεται να ήταν πολύ γνωστός, όπως και ο μύλος του, ο οποίος αποτελούσε ένα είδος… Moulinex της εποχής.
Η ερμηνεία της διαφήμισης
Όπως μπορούμε να δούμε, η διαφήμιση του μύλου ήταν γραμμένη στα τουρκικά, τα ελληνικά, τα αρμένικα και τα γαλλικά. Μοβσές στα αρμενικά είναι ο Μωυσής, και Μοβσεσιάν οι απόγονοί του. Το αρμενικό Αρτίν είναι υποκοριστικό του ανδρικού ονόματος Χαρουτιούν (Ανάστασις), δηλαδή Αναστάσιος. Το Αρτίν είναι χαρακτηριστικό υποκοριστικό των Αρμενίων της Μικρασίας, της Πόλης και της εκείθεν Διασποράς, ενώ δεν συνηθίζεται στο σημερινό αρμενικό κράτος.
Το προσωνύμιο Χατζή σημαίνει ότι ο Αρτίν Μοβσεσιάν (Τάσος Μωυσίδης, θα λέγαμε) είχε επισκεφτεί τα αρμενικά προσκυνήματα στους Αγίους Τόπους.
Στο κάτω μέρος της διαφήμισης μπορούμε να διαβάσουμε στην τουρκική και στην αρμενοκαραμανική «Τακλιτλερινδέν σακίνινιζ», δηλαδή «να αποφεύγετε τις απομιμήσεις».
Από τη χρήση του λατινικού αλφαβήτου για τα τουρκικά, συμπεραίνουμε ότι η διαφημιστική αγγελία είναι μετά την 1η Νοεμβρίου 1928, όταν με νόμο αποτέθηκε η παλαιοτουρκική γραφή.
