Ευρύτατα διαδομένος παμποντιακός χορός. Χορεύεται τόσο από άνδρες όσο και από γυναίκες σε ανοιχτό κύκλο, με μετακίνηση προς τα αριστερά.
Έχει οκτώ συνολικά βήματα, εκ των οποίων τα μισά μετακινούν τους χορευτές αριστερά και τα άλλα μισά εκτελούνται στον τόπο. Πριν από την κανονική εκτέλεσή τους τα βήματα γίνονται όλα προς τα αριστερά ωσότου συντονιστούν μεταξύ τους οι χορευτές.
Ο ρυθμός του είναι εφτάσημος (κατ’ άλλους πεντάσημος) με αγωγή που μπορεί να ποικίλλει από όγδοα ως δέκατα έκτα.
Η μελωδία του χορού είναι ιδιαίτερα χαρακτηριστική και μοναδική και συνοδεύεται από τα περιπαικτικά, σατιρικά δίστιχα που έχουν κεντρικό πρόσωπο την «Τρυγόνα», μια κακομοίρα γυναίκα, «ακεί πέρα σ’ ορμανόπον, η Τρυγόνα, η κορόνα, έστεκεν κι επίνεν ξύλα, η Τρυγόνα, η κορόνα, τα ξύλ’ ατ’ς έτον οξέας, η Τρυγόνα, η κορόνα, άντρας ατ΄ς έτον μυξέας, η Τρυγόνα, η κορόνα!» (εκεί πέρα στο δάσος, η Τρυγόνα, η καημένη, καθόταν και μάζευε ξύλα, η Τρυγόνα, η καημένη, τα ξύλα της ήταν οξιάς, η Τρυγόνα, η καημένη, ο άντρας της ήταν μυξιάρης, η Τρυγόνα, η καημένη!).
Το όνομα τρυγόνα βέβαια αναφέρεται στο γνωστό πουλί και την αφοσίωση που δείχνει στο ταίρι του (ζευγαρώνει μόνο μια φορά και πεθαίνει όταν χαθεί το ταίρι του) σε αντίθεση με τη γυναίκα Τρυγόνα και τα όσα αυτή υποφέρει.
Είναι λογικό να ταυτιστεί η ονομασία του χορού με τα εν λόγω δίστιχα, είναι όμως πολλοί αυτοί που συνδέουν τα χαρακτηριστικά του χορού (εισαγωγικά βήματα, περιπαικτικό ύφος) με τον τρύγο και ίσως με τη λατρεία του θεού Διόνυσου που ήταν πολύ διαδομένη στην περιοχή. Όταν ο ρυθμός γίνεται πιο γρήγορος, δεν τραγουδιούνται πλέον δίστιχα και οι κινήσεις βέβαια γίνονται πιο ζωηρές.
Στην περιοχή της Ματσούκας υπάρχει διαφορετική μελωδία για το δεύτερο γρήγορο μέρος της τρυγόνας, πάλι σε ρυθμό εφτάσημο. Σε αρκετές άλλες περιοχές όπως η Σάντα, η Κακάτση και η Σεβάστεια συναντάμε την ονομασία γέμουρα αντί τρυγόνα. Η Γέμουρα είναι χωριό στην περιοχή της Τραπεζούντας και ξεχωριστός χορός στην ίδια περιοχή.
Σε αρκετά χωριά της περιοχής του Τσόρουμ επικρατεί η ονομασία γκιρινλεμέ για το χορό.
Ξεχωριστή είναι η περίπτωση του χορού τερς στις περιοχές του Ακ Νταγ Ματέν και του Κιουμούς Ματέν. Το βασικό κινητικό μοτίβο του χορού παραμένει το ίδιο, έχοντας ωστόσο κάποιες διαφοροποιήσεις. Στο Ακ Νταγ Ματέν οι χορευτές συχνά εγκαταλείπουν τη φόρμα του κύκλου ακολουθώντας πορεία που θυμίζει λαβύρινθο.
Από την άλλη, στο Κιουμούς Ματέν οι κινήσεις είναι πολύ πιο ζωηρές και στα επιτόπου βήματα έχουμε σταυρώματα των ποδιών και χτυπήματα στο έδαφος, και είναι πολύ συνηθισμένο να ακολουθεί κολλητά ένας άλλος χορός της περιοχής, το τσουρτούγουζους.
Οι μελωδίες και για τα δύο τερς είναι τελείως διαφορετικές από αυτήν της τρυγόνας, μοιάζουν μεταξύ τους, δεν συνοδεύονται από τραγούδι και έχουν και αυτές εφτάσημο ρυθμό. Σε αρκετά από τα χωριά των εν λόγω περιοχών είναι γνωστά και ο χορός και η μελωδία και τα δίστιχα της τρυγόνας.
Παρόμοια ζωηρά με το τερς του Κιουμούς Ματέν χορεύεται και ο χορός τυρφών ή τυφρών (παίρνει την ονομασία του από το Τρύφωνας ή από παράφραση του Τρυγόνα) στην περιοχή της Πάφρας.
Τέλος, ξεχωριστή μελωδία αλλά και διαφοροποίηση στα βήματα έχουμε στην παραλλαγή του χορού στην περιοχή του Γουρούχ της Κερασούντας. Το όνομά του όμως παραμένει το ίδιο, δηλαδή τρυγόνα.
Κυριάκος Μωυσίδης
Από την Εγκυκλοπαίδεια Ποντιακού Ελληνισμού
