Το «Κράτος» και η «Βία» ήταν δυο δούλοι του Δία, που αλυσόδεσαν τον Προμηθέα στον Καύκασο, επειδή έδωσε στους ανθρώπους τη φωτιά, τη γραφή και τις τέχνες. Ο Δίας, που το όνομά του παραπέμπει στο φως αφού «δίω» σημαίνει λάμπω, για να τιμωρήσει τον Προμηθέα έστελνε κάθε μέρα έναν αετό, για να του τρώει το συκώτι, μέχρι που πέρασε από τα μέρη εκείνα ο Ηρακλής, σκότωσε τον αετό κι απελευθέρωσε από τα δεσμά τον Προμηθέα.
Δεν ξέρω αν τα ονόματα των βασανιστών του Προμηθέα είναι αληθινά ή συμβολικά. Το σίγουρο πάντως είναι ότι ταυτίζονται με την εκάστοτε εξουσία.
Η εκπαίδευση και η παιδεία ευρύτερα είναι υπόθεση εθνική, όπως και η εξωτερική πολιτική. Το να αλλάζει το εκπαιδευτικό σύστημα από κυβέρνηση σε κυβέρνηση και από υπουργό σε υπουργό μόνο καλό δεν κάνει. Οι βασικές αρχές της (εκ)παιδευτικής πολιτικής πρέπει να είναι διαχρονικές και να ξεπερνούν σε βάθος χρόνου τις κυβερνητικές θητείες. Στη ζωή, το ίδιο και στην εκπαίδευση, κανείς δεν δικαιούται να εφαρμόζει περισσότερα από όσα ξέρει, ακόμη κι αν είναι αυτός υπουργός!
Κανείς δεν μπορεί να επωμισθεί το βάρος μιας πνευματικής ευθύνης, όταν του λείπουν οι δυνάμεις. Κανείς δεν δύναται να κρατεί στους ώμους του περισσότερο κομμάτι ουρανού από ό,τι του αναλογεί.
- Όπου ο κομματικός μικρόκοσμος, χάρη σε μια πρόσκαιρη πλειοψηφία, επιβάλλεται στον πνευματικό μακρόκοσμο, τα αποτελέσματα για την κοινωνία είναι απογοητευτικά.
- Όπου εξοβελίζονται από τα σχολικά βιβλία κείμενα μεγάλης ιστορικής και διδακτικής αξίας, πρέπει να αναλογιστούμε προς τα πού πάμε!
- Όπου οι τοποθετήσεις στον ευρύτερο χώρο της παιδείας δεν γίνονται αξιολογικά αλλά κομματικά, δεν μπορούμε να προσμένουμε πολλά.
- Όπου η παιδεία, από δωρεάν δημόσιο αγαθό που είναι, μετατρέπεται σε οικονομικό, εκεί πλήττεται ο εθνικός της χαρακτήρας. Τα περί ίσων ευκαιριών στην εκπαίδευση αποτελούν ουτοπία. Κανείς δεν μπορεί να σπουδάσει σε πανεπιστήμιο του εξωτερικού ή να κάνει εκεί μεταπτυχιακό, αν δεν έχει λύσει νωρίτερα το οικονομικό. Οι ευκαιρίες για εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση δεν είναι ίδιες για τους υποψηφίους όλους, όπου η γνώση εξαγοράζεται.
Καμία πολιτεία δεν μπορεί να εξαλείψει εντελώς τις κοινωνικές διαφορές. Απόλυτη ισότητα πουθενά στον κόσμο δεν υπάρχει. Το πνευματικό, το οικονομικό και το κοινωνικό προβάδισμα, που μπορεί να προσφέρει στο παιδί της ως κληρονόμημα μια εύπορη οικογένεια, κανένας δεν μπορεί να το ακυρώσει.
Η παιδεία έχει επιπλέον άμεση σχέση με το διδακτικό προσωπικό. Γνώριζε τι έκανε ο Φίλιππος Β΄ όταν επέλεξε για δάσκαλο του γιου τον Αριστοτέλη. Κι εμείς, όταν χρειαζόμαστε γιατρό, ψάχνουμε τον καλύτερο, άσχετα αν είμαστε στην ίδια κομματική μεριά. Το ίδιο θα έπρεπε να ισχύει και στις επιλογές του κράτους. Να επιλέγει αξιοκρατικά.
Για το επίμαχο θέμα, αν θα καταργηθούν οι εξετάσεις ή όχι, κι εδώ πρέπει να ισχύει αυτό που ισχύει στη ζωή γενικότερα, όπου καθημερινά και κρινόμαστε και συνεργαζόμαστε.
Το σχολείο είναι καθρέφτης της κοινωνίας, αλλά κι εκείνο που μπορεί να την αλλάξει από τη θεμέλιά της, παιδεύοντας και πλάθοντας μαθητές. Μονάδες που να λειτουργούν αυτόνομα αλλά και σε συνεργασία. Για το σκοπό αυτόν είναι αναγκαίες τόσο οι ομαδικές εργασίες όσο και οι εξετάσεις. Το ένα δεν αποκλείει το άλλο. Η άμιλλα και το αιέν αριστεύειν προάγουν τη γνώση.
Παιδεία είναι, θα έλεγα, η πραγμάτωση της ανώτερης φύσης του ανθρώπου. Όσα πτυχία, μεταπτυχιακά και διδακτορικά κι αν έχει κανείς, αν τα χρησιμοποιεί για να ανέλθει οικονομικά πουλώντας αρχές και αξίες, για την κοινωνία είναι άχρηστος. Μορφωμένος δεν είναι ο εγγράμματος. Μορφωμένος μπορεί να είναι κι ο αγράμματος, όταν έχει διαβάσει το βιβλίο της ζωής. Αλλιώς, δεν θα μιλούσαμε για λαϊκή σοφία.
Κλείνω όπως άρχισα, μυθολογικά, θυμίζοντας ότι τον Προμηθέα, τον πρώτο πολιτικό κρατούμενο, σύμφωνα με τον Will Durant, τον απελευθέρωσε ο Ηρακλής, σπάζοντας τα δεσμά του. Στις μέρες μας λείπουν και οι δύο. Ο Προμηθέας για να μας δώσει το φως και ο Ηρακλής για να σπάσει τα δεσμά του ανθρώπου…
