Τα γεγονότα που οδήγησαν στην ίδρυση της ΕΟΚΑ

Ήταν πρωταπριλιά του 1955 όταν ιδρύθηκε στην Κύπρο η ΕΟΚΑ και ξεκίνησε τον απελευθερωτικό αγώνα κατά της αγγλικής κατοχής και την ένωση της νήσου με τη μητέρα Ελλάδα. Την απόφαση για ίδρυση της ΕΟΚΑ πήρε προσωπικά ο στρατάρχης πρωθυπουργός Αλέξανδρος Παπάγος, μετά την αποτυχία της διπλωματικής μάχης στον ΟΗΕ. Ήταν ένας αγώνας σκληρός, που οδήγησε στις Συμφωνίες της Ζυρίχης το 1959, χωρίς βεβαίως να επιτευχθεί το όνειρο της ένωσης, γιατί αρνούνταν οι Άγγλοι κατακτητές.

Στο παρελθόν, κάθε φορά που ετίθετο το Κυπριακό, οι αγγλικές κυβερνήσεις αντιδρούσαν έντονα αρνητικά. Το 1939 η Αγγλία, έχοντας την ανάγκη της Ελλάδας ενόψει του πολέμου με τον Χίτλερ, εξαπατά τους Έλληνες υποσχόμενη ότι μετά την συντριβή του Άξονα η Κύπρος θα γίνει ελληνική. Αυτό το δέλεαρ έκανε χιλιάδες Κυπρίους να πάρουν μέρος στον Πόλεμο.

Ο στρατάρχης Αλέξανδρος Παπάγος, που ήθελε την ένωση, με τον αρχιεπίσκοπο Μακάριο 

Η μεγάλη απάτη έμελλε να αποκαλυφθεί όταν οι Γερμανοί επιτέθηκαν στην Ελλάδα, και στη συνεδρίαση του Πολεμικού Συμβουλίου ο Άγγλος πρέσβης Πάλερετ κατ’ εντολή του υπουργού Εξωτερικών Ίντεν δεν επέτρεψε στον βασιλιά και την ελληνική κυβέρνηση να πάνε στην Κύπρο όπως πρότεινε ο αρχιστράτηγος Παπάγος, αλλά στο Κάιρο, για να μην έχει μεταπολεμικά η Ελλάδα αξιώσεις στο νησί! Αυτός ήταν ο λόγος που άφησαν πίσω τον Παπάγο και οι Γερμανοί τον συνέλαβαν και τον έστειλαν σε στρατόπεδο συγκεντρώσεως.

Οι αρχηγοί της ΕΟΚΑ Μακάριος (πολιτικός) και Γρίβας (στρατιωτικός)

Μετά την απελευθέρωση το Κυπριακό επανήλθε στην επιφάνεια από τον αντιβασιλέα Δαμασκηνό, τον βασιλιά Παύλο και τον Μακάριο (με το δημοψήφισμα της Εθναρχίας) προκαλώντας τις αντιδράσεις των Άγγλων, ενώ αντίθετα οι Σοφοκλής Βενιζέλος, Νικόλαος Πλαστήρας και Γεώργιος Παπανδρέου αρνήθηκαν να αναμιχθούν όταν τους το ζητούσε ο Μακάριος. Στο χορό μετά μπήκε ο Παπάγος.

Όταν ο Ίντεν βρισκόταν το 1954 στην Αθήνα για ανάρρωση στο σπίτι του Άγγλου πρέσβη, τον επισκέφθηκε ο Παπάγος, του έθεσε το Κυπριακό κι εκείνος με ωμό τρόπο απέκλεισε κάθε συζήτηση και του γύρισε την πλάτη! Ο Παπάγος οργισμένος του είπε αγγλιστί: «Όταν σας ομιλώ δεν σας επιτρέπω να μου γυρίζετε την πλάτη!». Ο Ίντεν προσκάλεσε αργότερα τον Παπάγο στο Λονδίνο για να τον… καθησυχάσει. Ο στρατάρχης απάντησε: «θα αποδεχτώ την πρόσκληση μόνον εάν συζητηθεί το Κυπριακό». Η απάντηση του Ίντεν ήταν: «Θα ελυπούμην εάν αυτό το ζήτημα σάς εμπόδιζε να έλθετε στο Λονδίνο».

Ο Άγγλος υπουργός Εξωτερικών Άντονι Ίντεν

Ο Παπάγος είχε καταστεί αιχμάλωτος της έμμονης φιλοδοξίας να συνδέσει το όνομά του με την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Έτσι, όταν ο Άγγλος υφυπουργός Αποικιών Χένρι Χόπκινσον δήλωσε ότι η Κύπρος ουδέποτε θα αποκτήσει πλήρη ανεξαρτησία από την Αγγλία, ο Παπάγος έσπευσε και κατέθεσε τον Αύγουστο του 1954 προσφυγή στον ΟΗΕ για αυτοδιάθεση. Σε Αθήνα και Λευκωσία άρχισαν συλλαλητήρια υπέρ της ένωσης, η Αγγλία αντέδρασε σκληρά, οι ΗΠΑ δήλωσαν ότι θα καταψηφίσουν, όπως συνέβη και με χώρες φιλικές προς την Ελλάδα, στην ψηφοφορία του Δεκεμβρίου.

Μετά την αποτυχία αυτή, ο Παπάγος κάλεσε στο γραφείο του τον στρατηγό Κοσμά και του ανέθεσε την οργάνωση ανταρτικού αγώνα στην Κύπρο υπό την αρχηγία του στρατηγού Γεωργίου Γρίβα-Διγενή. Ο Κοσμάς, με συνεργάτες του από τα κατοχικά χρόνια, οργάνωσε το αντάρτικο του Διγενή, που ήταν συνέχεια της διπλωματικής μάχης που δεν είχε κερδηθεί. Την 1η Απριλίου 1955 αρχίζει ο σκληρός ένοπλος αγώνας με αλλεπάλληλες εκρήξεις στη Λευκωσία.

Ο Γρίβας με τους αντάρτες του κοντά σε κρησφύγετο

Τρεις μήνες μετά (1/7/1955) η Αγγλία συγκαλεί τριμερή Διάσκεψη για το Κυπριακό στο Λονδίνο, βάζοντας στο παιχνίδι και την Τουρκία, ως τρίτη ενδιαφερόμενη δύναμη. Η Διάσκεψη συνήλθε στις 29/8/1955 με άρρωστο βαριά τον Παπάγο, και απέτυχε (σκοπίμως;) γιατί με άμεση αγγλική ενθάρρυνση πυροδοτήθηκε η επιδείνωση των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Και ενώ η Διάσκεψη συνεχιζόταν στο Λονδίνο, ο τουρκικός όχλος επιτίθετο στη Σμύρνη εναντίον Ελλήνων αξιωματικών του ΝΑΤΟ και στην Κωνσταντινούπολη (μετά την προβοκάτσια ότι δήθεν Έλληνες έβαλαν βόμβα στο… σπίτι του Κεμάλ στη Θεσσαλονίκη, ενώ την τοποθέτησε πράκτοράς τους από την Κομοτηνή που έγινε μετά νομάρχης στην Τουρκία) οργανωμένες συμμορίες προέβησαν σε φοβερούς βανδαλισμούς σε βάρος των Ελλήνων, καταστρέφοντας καταστήματα, εκκλησιές, νεκροταφεία προπηλακίζοντας και σκοτώνοντας ιερείς και εκδιώκοντας τους Έλληνες από την Πόλη…

Τάσος Κ. Κοντογιαννίδης