Με βλέμμα αρχοντικό και με πλατύ χαμόγελο στα χείλη άνοιξε την πόρτα του σπιτιού της στο pontosnews.gr η Άννα Θεοφυλάκτου, η γυναίκα που αποτελεί τη ζωντανή ιστορία των Ποντίων στη Θεσσαλονίκη.
Παρά τα ενενήντα συμπληρωμένα χρόνια της, η φωνή της παραμένει καθαρή και δυνατή, τα βήματά της είναι αξιοθαύμαστα σταθερά και το μνημονικό της ελάχιστα επηρεασμένο από τις δεκαετίες που το βαραίνουν. Οι ευγενικοί τρόποι της, σε συνδυασμό με το δυναμισμό που εκπέμπει και την αποφασιστικότητα που «ζωγραφίζεται» στη φωνή της, δίνουν την εντύπωση ότι με την ίδια ευκολία που πρόσφερε αφειδώς τις υπηρεσίες της ως αστή, σε όσους είχαν ανάγκη, μέσα από το έργο της Μέριμνας Ποντίων Κυριών, θα έπαιρνε τα όπλα και θα ανέβαινε καπετάνισσα στα βουνά του Πόντου την περίοδο του πολέμου.
Με χαρά η Άννα Θεοφυλάκτου δέχθηκε να ξετυλίξει το «κουβάρι» των αναμνήσεών της στο pontosnews.gr. Στα λόγια της περίοπτη θέση είχαν ο δυναμικός και πάντα έτοιμος να προσφέρει στο κοινωνικό σύνολο πατέρας της, Θεοφύλακτος, η πολυαγαπημένη της Μέριμνα Ποντίων Κυριών, «παιδί» των γονιών της στη Θεσσαλονίκη, και το πλουσιότατο αρχείο της από περίπου δύο χιλιάδες παλιές (από το 1880) και πιο σύγχρονες φωτογραφίες από τον Πόντο.
Η μεγαλύτερη συγκίνησή της, όμως, διαγράφεται όταν μιλάει για την οικογένεια που η ίδια δημιούργησε, τα τρία παιδιά της, τα οκτώ εγγόνια και το μοναδικό μέχρι στιγμής δισέγγονό της. Όπως λέει χαρακτηριστικά, έχει μια πολύ καλή οικογένεια και αυτό είναι το γεγονός που την στηρίζει και την βοηθάει να είναι σήμερα καλά.
«Με χάρηκαν οι γονείς μου»
Η μοναδική κόρη και το μικρότερο παιδί από τα τρία του Θεοφύλακτου και της Ιφιγένειας Θεοφυλάκτου είναι η Άννα. Όπως η ίδια αναφέρει, αυτήν χάρηκαν περισσότερο οι γονείς της, διότι γεννήθηκε σε περίοδο ειρήνης –20 Οκτωβρίου 1924–, ενώ τα μεγαλύτερα αδέλφια της στα δύσκολα χρόνια του πολέμου (1914 και 1916).
Στην οδό Βενιζέλου, στο τμήμα της πάνω από την Εγνατία, βρισκόταν το σπίτι που γεννήθηκε η κ. Άννα, το οποίο τότε αποτελούσε τη νοικιασμένη κατοικία των γονιών της. Μετά από λίγο η οικογένειά της μετακόμισε στην οδό Βασιλίσσης Όλγας, όπου η κ. Άννα βαφτίστηκε, και το 1928, όταν η ίδια ήταν τεσσάρων ετών, ο πατέρας της αγόρασε μια μικρή πολυκατοικία στην οδό Σοφοκλέους 4, λίγα μέτρα πιο πάνω από την οδό Αγίου Δημητρίου. Στο ίδιο σημείο ζει και σήμερα η Άννα Θεοφυλάκτου.
«Υπηρέτης» του κοινωνικού συνόλου ο πατέρας της Θεοφύλακτος
Με καμάρι μιλάει για τον πατέρα της Θεοφύλακτο, μια μεγάλη φωτογραφία του οποίου έχει τοποθετήσει σε τοίχο του σαλονιού της.
Όπως η ίδια διηγείται, από νεαρός ακόμα ο πατέρας της ενδιαφερόταν να προσφέρει στο χωριό του, την Τσίτη στην επαρχία Άρδασας Αργυρούπολης. Για παράδειγμα, ήταν σημαντική η βοήθειά του στην ανέγερση Λυκείου στο κοντινό μοναστήρι της Παναγίας Γουμεράς, προκειμένου να μη φεύγουν οι νέοι του χωριού νωρίς για τις πόλεις.
Ο πατέρας της σπούδασε γιατρός στην Ιατρική Σχολή Αθηνών. Στη συνέχεια πήρε ειδικότητα οφθαλμιάτρου-ωτορινολαρυγγολόγου στο Παρίσι, για να ασκήσει το επάγγελμά του στην Τραπεζούντα. Στην όμορφη πόλη του Πόντου διατέλεσε πρόεδρος σε διάφορα σωματεία, μέχρι που αναγκάστηκε να καταφύγει με την οικογένειά του στη Ρωσία, στο Βατούμ, το 1914 –με το ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και λίγο μετά τη γέννηση του πρώτου παιδιού–, για να μην στρατευθεί στον τουρκικό στρατό. Όταν οι Ρώσοι μπήκαν στον Πόντο η οικογένεια Θεοφυλάκτου επέστρεψε, αφού ο Θεοφύλακτος υπηρετούσε ως γιατρός στον ρωσικό στρατό. Στον Πόντο γεννήθηκε και το δεύτερο παιδί της οικογένειας, αλλά μετά από λίγο όλοι μαζί γύρισαν πάλι στο Βατούμ μαζί με τον ρωσικό στρατό. Μάλιστα, εκεί ο Θεοφύλακτος Θεοφυλάκτου εξέδιδε και την εφημερίδα Ελεύθερος Πόντος.
Το 1920 η οικογένεια Θεοφυλάκτου βρισκόταν στην Κωνσταντινούπολη, αφού ο πατέρας εργάζονταν ως γιατρός σε νοσοκομεία, ενώ με τον ξεριζωμό ήρθαν από εκεί στη Θεσσαλονίκη και ο Θεοφύλακτος πρόσφερε τις υπηρεσίες του στο προσφυγικό νοσοκομείο.
Το 1928 ο τότε πρωθυπουργός της Ελλάδας Ελευθέριος Βενιζέλος πρότεινε στον Λεωνίδα Ιασωνίδη να αναλάβει το Υπουργείο Θράκης, το οποίο συμπεριλάμβανε τον Έβρο, τη Ροδόπη, την Ξάνθη, την Καβάλα και τη Δράμα. Από την πλευρά του ο τελευταίος αντιπρότεινε στον πρωθυπουργό να γίνει υπουργός ο Θεοφύλακτος Θεοφυλάκτου, αφού γνώριζε πολλά για τον προσφυγικό ελληνισμό, όπως και τελικά έγινε. Δέκα μήνες έμεινε μόνο στον υπουργικό θώκο ο Θεοφυλάκτου. Παραιτήθηκε ζητώντας από την κυβέρνηση να δώσει αρμοδιότητες στο υπουργείο ή διαφορετικά να το κλείσει, αφού όπως λειτουργούσε αποτελούσε αργομισθία.
Το 1930 διεκδίκησε στις εκλογές το αξίωμα του δημάρχου Θεσσαλονίκης, ωστόσο η προσπάθειά του δεν στέφθηκε από επιτυχία αφού ο ίδιος δεν θέλησε τη στήριξη κάποιου κόμματος.
«Ο πατέρας μου ανήκε στη γενιά που έμαθε να δημιουργεί μόνη της. Δεν μιλούσε πολύ, αν και μου είχε μεγάλη αδυναμία. Όπως μου έλεγε, σε κάθε μετακίνηση κοιτούσε να παίρνουν πάντοτε μαζί τους τα κοσμήματα της μητέρας μου και τα ιατρικά του εργαλεία», αναφέρει για τον πατέρα της η Άννα Θεοφυλάκτου.
Ως γυναίκα συνετή και λογική, με μεγάλη κοινωνική μόρφωση, χαρακτηρίζει τη μητέρα της η Άννα Θεοφυλάκτου. Όπως λέει, από την ίδια και από τον θείο της (αδελφό της μητέρας της) άκουσε πολλές ιστορίες για την καθημερινότητα των Ελλήνων στον Πόντο. Ωστόσο, το μεγάλο παράπονό της προς τον εαυτό της είναι ότι δεν σκέφθηκε ποτέ να τις ηχογραφήσει, και δυστυχώς σήμερα δεν τις θυμάται.
Με γλυκύτητα στη φωνή της μιλάει για τη Μέριμνα Ποντίων Κυριών η κ. Άννα Θεοφυλάκτου, το μέρος που μεγάλωσε, όπως η ίδια λέει. Ωστόσο, μέλος της έγινε το 1950, όταν παντρεύτηκε, διότι «η μέριμνα τότε ήταν αυστηρά μόνο κυριών και όχι δεσποινίδων».
Η Μέριμνα Ποντίων Κυριών
Φίλη της γιαγιάς της ήταν, σύμφωνα με την κ. Θεοφυλάκτου, η Βασώ Ασλανίδου, η οποία πρωτοστάτησε στη δημιουργία της Μέριμνας Ποντίων Κυριών το 1904 στην Τραπεζούντα. Πρότεινε να ξεκινήσει έρανος για τη δημιουργία του σωματείου και στην προσπάθειά της βρήκε την αμέριστη συμπαράσταση του τότε μητροπολίτη Τραπεζούντας Κωνστάντιου Β΄.
«Υπήρχαν τότε κι άλλα γυναικεία σωματεία, όμως η Μέριμνα είχε μια ουσιαστική διαφορά. Τα κορίτσια θα βοηθούνταν, προσφέροντας τις εργασίες τους. Επίσης, προσάρμοζαν τις υπηρεσίες τους ανάλογα με τις ανάγκες της κοινωνίας. Ξεκίνησαν με το κέντημα και το ράψιμο, αλλά στον πόλεμο ανέλαβαν το σωματείο, βοηθούσαν τους ανθρώπους, μετέφεραν τη βοήθεια των Αμερικανών στους Αρμένιους κτλ. Η Μέριμνα Ποντίων Κυριών δημιουργήθηκε από τους αστούς. Οι Πόντιοι ήταν απομονωμένοι από την Ελλάδα και τους έγινε βίωμα η υπηρεσία του ατόμου προς το σύνολο. Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση του μεγαλέμπορου Ακριτίδη, ο οποίος, πριν τον κρεμάσουν στην Αμάσεια το 1921, είπε στη γυναίκα του να δώσει μέρος των χρημάτων τους στα σωματεία και στη Μέριμνα Ποντίων Κυριών. Το θεωρούσε υποχρέωσή του», λέει η κ. Θεοφυλάκτου.
Σε ό,τι αφορά την επανασύσταση της Μέριμνας Ποντίων Κυριών στη Θεσσαλονίκη, η κ. Θεοφυλάκτου σημειώνει ότι έγινε τον Νοέμβριο του 1923 από τη Θάλεια Σαουλίδου –κόρη του μεγάλου ιστορικού Περικλή Τριανταφυλλίδη– και τους γονείς της. Τους πλησίασαν παλιές μαθήτριες της Μέριμνας και τους παρακάλεσαν να την επαναδημιουργήσουν, αφού δεν ήξεραν αν ζουν οι άντρες τους και δεν μπορούσαν να μεγαλώσουν τα παιδιά τους.
Η Άννα Θεοφυλάκτου μπήκε στο Διοικητικό Συμβούλιο της Μέριμνας Ποντίων Κυριών το 1970 και διατέλεσε πρόεδρός της από το 1974 έως το 1983. Κατά τη διάρκεια της προεδρίας της, μεταξύ άλλων, ιδρύθηκε ο πολύ γνωστός στη Θεσσαλονίκη παιδικός σταθμός «ΑΡΓΩ», ο οποίος αποτελεί προσφορά στην εργαζόμενη μητέρα και στο παιδί.
Δωρεά στην πόλη το μοναδικής αξίας αρχείο της
Στιγμιότυπα από τον τρόπο ζωής και την καθημερινότητα των Ελλήνων στον Πόντο, χωριά και σπίτια της περιοχής, αλλά και οικογενειακές φωτογραφίες περιλαμβάνονται στο αρχείο με τις περίπου 2.000 φωτογραφίες της Άννας Θεοφυλάκτου.
«Θυμάμαι ότι πάντοτε είχα… λόξα με τη φωτογραφία. Πολλές από τις παλιές που έχω στο αρχείο μου, μου τις έδωσαν φίλες και γνωστές. Τις φωτογράφιζα και τους τις επέστρεφα. Κάποιες είναι δικές μου από τα ταξίδια μου στον Πόντο. Έχω πάει 21 φορές στον Πόντο, με τελευταία το 2009», είπε η κ. Θεοφυλάκτου.
Μεταξύ των φωτογραφιών που έχει στο αρχείο της η κ. Άννα, είναι η οικογενειακή φωτογραφία του μεγάλου ευεργέτη της Τραπεζούντας (κατασκεύασε νηπιαγωγείο, θέατρο κ.ά.) τραπεζίτη Θεοφυλάκτου (απλή συνωνυμία), της οικογένειας του μεγαλεμπόρου Ακριτίδη, της μητέρας –σε νεαρή ηλικία– του Στακτόπουλου από τη γνωστή υπόθεση της δολοφονίας Πολκ στη Θεσσαλονίκη, και της γνωστής κλινικής που διατηρούσε ο πατέρας της στη Θεσσαλονίκη, στην οδό Εγνατία. Την τελευταία έβγαλε πλανόδιος φωτογράφος, τον οποίο είχε περιποιηθεί ιατρικά ο πατέρας της.
Από το 2000 η Άννα Θεοφυλάκτου έχει δωρίσει το μεγαλύτερο μέρος του φωτογραφικού αρχείου της στο Δήμο Θεσσαλονίκης, στον οποίο θα δωρίσει και το υπόλοιπο. Το δωρηθέν τμήμα βρίσκεται στο Κέντρο Ιστορίας του Δήμου Θεσσαλονίκης (Μέγαρο Μπίλλη, οδός Ιπποδρομίου).
«Το δώρισα στο δήμο διότι θα υπάρχει για πάντα, ενώ τα σωματεία μπορεί να κλείσουν. Οι υπάλληλοι του δήμου κάνουν καλή δουλειά, όμως οι διοικήσεις δεν πιάνουν την ουσία του πράγματος», μας λέει η Άννα Θεοφυλάκτου.
Καθώς την αποχαιρετούσαμε, η Άννα Θεοφυλάκτου μας είπε με μεγάλη χαρά και συγκίνηση την έκπληξη που της έκαναν τα παιδιά και τα εγγόνια της πριν από περίπου δύο μήνες, στα ενενηκοστά της γενέθλια. Χωρίς να το γνωρίζει, συγκεντρώθηκαν όλοι –κάποιοι από διάφορα σημεία της Ευρώπης– και της διοργάνωσαν μια γιορτή.
«Έζησα τη ζωή μου, και τις υποχρεώσεις μου τις έχω εκπληρώσει. Αυτό που θέλω τώρα, είναι να πεθάνω όρθια», μας απάντησε στην ευχή να ζήσει ανάλογες στιγμές και στα εκατοστά της γενέθλια.
Ρωμανός Κοντογιαννίδης
