Είναι λίγο παραπάνω από έναν αιώνα πριν, όταν ο Sir Halford Mackinder αναφέρθηκε στην Κεντρική Ευρασία –τη «Heartland», όπως την ονόμασε– με σκοπό να καταδείξει το ειδικό βάρος και τη σημασία ελέγχου της.
Η εν λόγω ανάλυση κατέστη στην πορεία των δεκαετιών η αλφάβητος της γεωπολιτικής, το εφαλτήριο οιασδήποτε άλλης ανάλυσης αναφορικά με τις διακρατικές σχέσεις στη λεγόμενη «πλανητική νήσο», ενώ συμπυκνώθηκε στην περίφημη ρήση: «Όποιος ελέγχει την ανατολική Ευρώπη κυριαρχεί στη “Heartland”. Όποιος ελέγχει τη “Heartland” κυριαρχεί στην πλανητική νήσο. Όποιος ελέγχει την πλανητική νήσο κυριαρχεί τον κόσμο».
Περίπου τρεις δεκαετίες αργότερα ήρθε ο Nicholas Spykman, μιλώντας για «Rimlands», να αποδεχθεί την ουσία του επιχειρήματος του Mackinder, σημειώνοντας ωστόσο ότι ο έλεγχος καθ’ αυτής της Κεντρικής Ευρασίας δεν αποτελεί προαπαιτούμενο και δύναται να επιτευχθεί μέσω του ελέγχου στρατηγικών σημείων στην περίμετρό της.
Για τον Spykman υπάρχουν «σημεία ασφυξίας», των οποίων ο έλεγχος συγκρατεί στο εσωτερικό της ευρασιατικής ηπείρου κάθε επίδοξο πλανητικό ηγεμόνα.
Προφανώς τα παραπάνω δεν αποτελούν παρά μια τυπολογία όσων περιέγραφαν οι Βρετανοί επί αιώνες και τους εξωθούσαν να διατηρούν εν ζωή τον Οθωμανό «μεγάλο ασθενή».
Οι πραγματολογικές αναφορές της θεωρίας συγκεφαλαιώνονται στον δεσπόζοντα ρωσικό (για ορισμένες δεκαετίες σοβιετικό) παράγοντα και στη στρατηγική προτεραιότητα εκ μέρους των αγγλοσαξονικών δυνάμεων να συγκρατηθεί στις στέπες. Ο λόγος προφανής: η πρόσβαση της Μόσχας στα θερμά νερά θα της επέτρεπε να γιγαντώσει την ισχύ της (πρώτες ύλες και υδρογονάνθρακες της «Heartland») μέσω της ομαλής συμμετοχής στις παγκόσμιες αγορές, μετατρέποντας την Ρωσία σε κυρίαρχη ναυτική δύναμη, και άρα ανταγωνιστική προς το Ηνωμένο Βασίλειο και τις ΗΠΑ.
Εντός του συγκεκριμένου γεωπολιτικού πλαισίου ανάλυσης προέκυψε, τη δεκαετία του 1950, το στρατηγικό δόγμα της ανάσχεσης του George Kennan, το οποίο –ειρήσθω εν παρόδω– επιχειρείται να εφαρμοστεί σήμερα στην περίπτωση της Κίνας. Το δόγμα της ανάσχεσης περιλάμβανε (βλ. αγγλικό όρο της «ανάσχεσης» – containment) ένα σύστημα συμμαχιών το οποίο περικύκλωνε την ΕΣΣΔ με το NATO, το CENTO, τη συμφωνία Nixon-Mao για την Κίνα, την ειδική σχέση με τη Νότια Κορέα και την Αμερικανοϊαπωνική Συμμαχία.
Για όσους έχουν ένα χάρτη στο μυαλό τους ή στο Google, πρόκειται για μια αλυσίδα με άρρηκτους κρίκους, η οποία στο επίκεντρό της έχει την Τουρκία ως σημείο-κλειδί ανάμεσα σε ΝΑΤΟ και CENTO.
Το πρόβλημα προς αντιμετώπιση ήταν πάντοτε η ρωσική βούληση καθόδου στους ωκεανούς και στη Μεσόγειο, με τον Βόσπορο, τα Δαρδανέλια και το Αιγαίο να συνιστούν τον κεντρικό γεωπολιτικό άξονα στην κατεύθυνση Βορρά-Νότου. Όταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία κατέρρευσε και ανέκυψαν εθνικά κράτη, το πρόβλημα για τους Δυτικούς ήταν πώς θα δημιουργηθεί ένα κράτος αρκετά ισχυρό για να συγκρατεί αξιόπιστα τους Ρώσους και ταυτόχρονα αρκετά ανίσχυρο ώστε να το ελέγχουν. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος εστίασε τη στρατηγική του σε αυτό το σημείο: να αποδείξει ότι η Ελλάδα μπορεί να επιτελέσει έναν τέτοιο ρόλο, αλλά οι εξελίξεις αποδόμησαν κάθε προοπτική ύπαρξης ενός τέτοιου κράτους.
Τότε κατασκευάστηκε η «πόρτα με τις δύο κλειδαριές», όπως την αναφέρει ο καθηγητής Οικονομικής Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Ιωάννης Μάζης. Με δεδομένο ότι Ελλάδα και Τουρκία είναι ανίσχυρες για να συγκρατήσουν την Ρωσία, αλλά και αναξιόπιστες καθώς ρέπουν προς την επιρροή της Μόσχας από καιρού εις καιρόν, οι θαλάσσιες δίοδοι διαμοιράζονται. Αν ανοίξει η μία χώρα την κλειδαριά της, αυτό δεν είναι αρκετό.
Το ότι το εν λόγω καθεστώς δημιουργεί πεδίο αντιπαράθεσης και δυνητικής σύγκρουσης μεταξύ Αθήνας και Άγκυρας, είναι δευτερεύοντος ενδιαφέροντος για Λονδίνο και Ουάσινγκτον.
Πάντως, η ελληνική κλειδαριά (Αιγαίο) λειτουργεί καλύτερα με τα χωρικά ύδατα στα 12 ναυτικά μίλια. Αυτό το συγκρατούμε ενόψει της πορείας του αμερικανοτουρκικού «διαλόγου» για τη Συρία.
