Οι πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής πεινούσαν, την Πηνελόπη Δέλτα την κατηγορούσαν για προπαγάνδα

Θεωρείται μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετώπισε το ελληνικό κράτος στις αρχές του 20ού αιώνα: το 1,5 εκατ. των προσφύγων από την καθ’ ημάς Ανατολή που έφτασε στην Ελλάδα μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και την επακόλουθη Ανταλλαγή ανέτρεψε πλήρως την πληθυσμιακή ισορροπία.

Το 1922 η Ελλάδα ήταν ένα κράτος 5 εκατ. με περιορισμένους φυσικούς πόρους, διχασμένο πολιτικά και οικονομικά κατεστραμμένο. Και ξαφνικά έπρεπε να επιλύσει άμεσα ένα οξύ πρόβλημα, αυτό της κάλυψης των άμεσων αναγκών των προσφύγων.

Η έκθεση στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

«Ο ξεριζωμός» είναι μία από τις τέσσερις ενότητες της περιοδικής έκθεσης με τίτλο «Από τη Μεγάλη… στη Σύγχρονη Ελλάδα», στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο.

Το pontosnews.gr συνεργάζεται με το Μουσείο και κάθε φορά παρουσιάζει μαρτυρίες και εκθέματα που ρίχνουν φως στην περίοδο μετασχηματισμού του ελληνικού κράτους.

Ένα από τα πιο σημαντικά προβλήματα ήταν η διατροφή και η στέγαση των προσφύγων. Την πρωτοβουλία είχαν ως τις αρχές του 20ού αι. κυρίως ιδιωτικοί φορείς: Φιλανθρωπικές οργανώσεις, σύλλογοι εθνικών διεκδικήσεων, τοπικές επιτροπές, πραγματοποιούσαν εράνους, οργάνωναν συσσίτια, φρόντιζαν για την προσωρινή στέγαση, τη συγκέντρωση και διανομή τροφίμων, ρουχισμού, φαρμάκων, την εξεύρεση εργασίας. Το κράτος και ο στρατός μεριμνούσαν κυρίως για την μετακίνησή τους και την παροχή οικονομικού βοηθήματος.

Την περίθαλψη των προσφύγων της Μικρασιατικής Καταστροφής ανέλαβαν το υπουργείο Περιθάλψεως (μετέπειτα Προνοίας), το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων, αυτόνομος οργανισμός υπό την εποπτεία του υπουργείου, και άλλοι κρατικοί φορείς.

Η Πηνελόπη Δέλτα, η σημαντικότερη ίσως γυναικεία φυσιογνωμία στις κρίσιμες για τον ελληνισμό πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, έσπευσε να βοηθήσει. Κατηγορήθηκε όμως για… προπαγάνδα μέσω των συσσιτίων και αναγκάστηκε να δημιουργήσει μια «μυστική οργάνωση» ώστε να παρακάμψει τα πολιτικά παιχνίδια στις πλάτες των πεινασμένων.

«Φοβούνται την προπαγάντα» – Η Πηνελόπη Δέλτα αφηγείται

Πήγα ίσια στο YMCA (Young Men Christian Association), βρήκα το διευθυντή […] είπα πως θέλω στην προκυμαία ν’ ανοίξω μαγειριό, οπωσδήποτε στεγασμένο, να δίνω σούπα και ψωμί σ’ όσους φθάνουν πεινασμένοι.

– «Εμείς να σας δώσουμε και σκηνές και καζάνια και φουφούδες και ό,τι θέλετε», μου είπε προθυμότατος. «Σας τα στήνομε και από σήμερα το απόγεμα. Θέλαμε να το κάνομε και μεις. Μα χρειάζεται άδεια. Και δε μας τη δίνουν. Αν την πάρετε, αρχίζομε αμέσως».
– «Από ποιον εξαρτάται;» Μου έδωσε όλες τις οδηγίες και πήγα στο υπουργείο.

Με παρέπεμψαν στον αρμόδιο τμηματάρχη που με δέχθηκε αμέσως. […] Του είπα το όνομά μου.

– «Κόρη Μπενάκη νομίζω;»
– «Μάλιστα», και του εξέθεσα την υπόθεση. «Θέλω ν’ ανοίξω συσσίτιο για τους πεινασμένους. Δε ζητώ ούτε χρήματα ούτε εγκατάσταση. Τα έχω όλα. Ζητώ μόνο μια γραπτή άδεια για ν’ αρχίσω σήμερα και να μην εμποδίσει ο αστυνόμος τη δουλειά μου». […] Είχε σταυρώσει τα χέρια του στο στομάχι του και με άκουε μ’ ένα χαμόγελο που μαρτυρούσε κάποια στεναχώρια.

– «Λυπούμαι, κυρία Δέλτα», μου είπε σαν τελείωσα. «Μα δεν μπορώ να σας δώσω άδεια».
– «Γιατί;» […]
– «Γιατί… Με συγχωρείτε, κυρία Δέλτα, αλλά ξέρετε, τα πράγματα παν άσχημα, η θέση της κυβερνήσεως είναι δύσκολη, δε θέλει βενιζελική προπαγάντα…»

– «Προπαγάντα; Πρόκειται να δώσω φαγί ζεστό σε πεινασμένους!»
– «Και λίγη προπαγάντα είναι, νομίζετε, αυτή; Τ’ όνομά σας…»

– «Ποιος με ξέρει από τους Σμυρνιούς; Βάλετέ μου αστυνόμους βοηθούς, να παρακολουθούν, και αν κάνω προπαγάντα να μου κλείσουν το συσσίτιο!»
– «Δεν αμφιβάλλω πώς εσείς δε θα κάνετε προπαγάντα. Μα θα μαθευτεί μεταξύ τους πως το συσσίτιο το ανοίξατε εσείς, πως είστε κόρη του Μπενάκη. Και αυτό δεν το θέλει η κυβέρνηση».
– «Να πεθάνουν λοιπόν οι άνθρωποι αυτοί από την πείνα; Να που η κυβέρνηση δεν κάνει τίποτα!»
– «Το ξέρω, και ματώνει η ψυχή μου… Ακούστε, κυρία Δέλτα, σας το λέγω εμπιστευτικώς, ήμουν κι εγώ βενιζελικός, ποιος Έλληνας δεν είναι; Μα τώρα στα πράματα… καταλαβαίνετε είμαστε υπάλληλοι, δεν είμαστε ελεύθεροι… Και φοβούνται την προπαγάντα…» […]
– «Δεν υπάρχει ελπίδα; Αν πάγω στον υπουργό…»
– «Δε θα σας δεχθεί».

Κάποιος Έλληνας υπάλληλος μου σφύριξε πως υπάρχει τρόπος, μέσον του YMCA να στείλω τροφές και ρουχισμό στη Μυτιλήνη, όπου πρωτάραξαν τα φορτηγά γεμάτα πρόσφυγες, κι εκεί οι Αμερικάνοι θα τα μοίραζαν […] Πήγα πάλι και είδα τον διευθυντή. Δέχθηκε να το αναλάβει και άρχισε η δουλειά. Μα βγήκε διαταγή της Σοφίας, όλοι όσοι έχουν και διαθέτουν χρήματα για τους πρόσφυγες να της τα στείλουν, και κείνη, βασίλισσα πονόψυχη, θα φρόντιζε για τις ανάγκες των πεινασμένων κλπ. Αγρίεψα… Έκανα την ανήξερη και εξακολούθησα τη μυστική μου οργάνωση με Έλληνες υπαλλήλους και μέλη του YMCA που θα πήγαιναν και θα μοίραζαν οι ίδιοι τις αποστολές μου στη Μυτιλήνη.

• Πηνελόπη Δέλτα, Ελευθέριος Βενιζέλος, Αρχείο της Π.Σ. Δέλτα, Αθήνα: Ερμής, 1988.

---

Η έκθεση «Από τη Μεγάλη… στη Σύγχρονη Ελλάδα» πραγματοποιείται με την αποκλειστική χορηγία της Τράπεζας Πειραιώς. Θα είναι επισκέψιμη έως τις 30 Ιουνίου. Οι μαρτυρίες και οι φωτογραφίες του άρθρου είναι μεταξύ των εκθεμάτων.

Γεωργία Βορύλλα