Σύμβαση και Συνθήκη της Λοζάνης: Η Μικτή Επιτροπή σφράγισε τη μοίρα των ανταλλάξιμων

Τα όρια της σύγχρονης Τουρκίας «οφείλονται» στη Συνθήκη της Λοζάνης, της συμφωνίας ειρήνης που υπογράφηκε στην ελβετική πόλη στις 24 Ιουλίου 1923. Μήνες νωρίτερα όμως, και συγκεκριμένα στις 30 Ιανουαρίου, είχε υπογραφεί η ελληνοτουρκική Σύμβαση της Λοζάνης, ένα πιο σύντομο κείμενο που περιλαμβάνει ίσως τον πιο σκληρό όρο της συνθήκης, την υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών.

Το άρθρο 11 της σύμβασης είναι για την ίδρυση της Μικτής Επιτροπής Ανταλλαγής, κάτι που τελικά συνέβη την 1η Ιουνίου 1923.

Όπως αναφέρει η Εγκυκλοπαίδεια του ποντιακού ελληνισμού, με έδρα στην Ελλάδα ή στην Τουρκία η επιτροπή θα έπρεπε να έχει τέσσερα μέλη «εκλεγομένων υπό του Συμβουλίου της Κοινωνίας των Εθνών μεταξύ των υπηκόων των Δυνάμεων των μη μετασχουσών εις τον πόλεμον του 1914-1918. Η προεδρία της Επιτροπής θέλει ασκηθή διαδοχικώς υφ’ ενός εκ των ουδετέρων τούτων μελών».

Με έδρα τελικά την Κωνσταντινούπολη, ρόλος της ήταν ο προσδιορισμός του τρόπου μετακίνησης των ανταλλάξιμων προσφύγων και η εκτίμηση των ακίνητων περιουσιών τους.

Στο άρθρο 13 εξηγείται ότι «η Μικτή Επιτροπή θα έχει παν δικαίωμα όπως διατάξη την ενέργειαν εκτιμήσεως της κινητής και ακινήτου περιουσίας εκκαθαρισθησομένης δυνάμει της παρούσης συμβάσεως, αφού εξετάση τους ενδιαφερομένους ή αφού αρμοδίως τους καλέση προς εξέτασιν. Ως βάσις εκτιμήσεως των υπό εκκαθάρισιν περιουσιών θέλει ληφθή η εις χρυσόν αξία των».

Επιπλέον, τα άρθρα 14, 15, 16, 17 και 18 αναφέρουν τις άλλες δικαιοδοσίες, όπως την παράδοση των περιουσιών ή των ποσών, τους λογαριασμούς των δύο κρατών, τον τρόπο παράδοσης, τα άτομα που θα πρέπει να ανταλλαγούν, τον τρόπο και τα μέσα μεταφοράς κ.ά.

Η τουρκική πλευρά, όμως, δεν τήρησε τους όρους και αυτής της συμφωνίας, με αποτέλεσμα, πολλά προβλήματα να παραμείνουν άλυτα.

Πρόεδρος της Μικτής Επιτροπής Ανταλλαγής ορίστηκε από την Κοινωνία των Εθνών ο γερμανικής καταγωγής Αμερικανός διπλωμάτης Έρικ Μοργκεντάου, ο οποίος διατέλεσε και πρόεδρος της Επιτροπής Αποκατάστασης Προσφύγων στην Ελλάδα.