«Ήρθες να με κρεμάσεις;» – Πώς το τουρκικό κράτος αντιδρά διαχρονικά στην εξέγερση των Κούρδων

Η άγνωστη γενοκτονία των Κούρδων στο Ντερσίμ από τον Μουσταφά Κεμάλ, η εντολή για εξολόθρευση των Κούρδων της Τουρκίας.

«Θα με κρεμάσετε», είπε γυρίζοντας σ’ εμένα, «εσύ ήρθες από την Άγκυρα για να με κρεμάσεις;». Κοιταχτήκαμε. Πρώτη φορά ερχόμουν πρόσωπο με πρόσωπο με έναν άνθρωπο που επρόκειτο να εκτελεστεί. Με κοίταξε με ένα περιπαικτικό θλιμμένο ύφος. Μπήκαμε στο τμήμα. Ήρθε ο εισαγγελέας. Τον ρώτησε αν ήθελε να κάνει ναμάζι (προσευχή). Δεν θέλησε. Τον ρωτήσαμε την τελευταία του επιθυμία. «Έχω σαράντα λίρες», είπε, «δώστε τις στον γιο μου». Εκείνη την ώρα εκτελούνταν, έξω στην πλατεία, ο Φιντίκ Χαζίφ. Το σκοινί έσπασε δύο φορές. Στάθηκα μπροστά στο παράθυρο για να μη βλέπει ο Σεγίτ Ριζά.

Ο Φιντίκ Χαζίφ εκτελέστηκε. Βγάλαμε τότε τον Σεγίτ Ριζά στην πλατεία. Έκανε κρύο και ήταν ερημιά. Ο Σεγίτ Ριζά όμως μίλησε στην ερημιά, στο κενό της πλατείας, λες και ήταν γεμάτη κόσμο.

– Εβλάντι Κερμπελάχιγ. Μπιχατάγιχ (Είμαστε τέκνα του Θεού. Είμαστε αναμάρτητοι). Είναι ντροπή. Είναι απάνθρωπο. Είναι έγκλημα.

Ανατρίχιασα. Ύστερα, ο ηλικιωμένος αυτός άνθρωπος περπάτησε με σταθερό βήμα. Έσπρωξε στην άκρη τον Τσιγγάνο (τον πληρωμένο δήμιο). Ανέβηκε στο σκαμνί.

Πέρασε το σκοινί στο λαιμό του και μετά κλότσησε το σκαμνί – αυτοεκτελέστηκε.

Ο Σεγίτ Ριζά (φωτ.: listelist.com)

Είναι δύσκολο να λυπηθεί κανείς για το μοιραίο τέλος ενός ανθρώπου που υπήρξε τόσο σκληρός ώστε να σκοτώσει έναν νέο αξιωματικό, στην ηλικία του γιου του. Δεν μπορούσα όμως να μην αναγνωρίσω το θάρρος του γέρου. Ήμουν αναστατωμένος. Είπα στον διευθυντή της ασφάλειας ότι κρυώνω και θα πάω στο ξενοδοχείο.

Την ώρα που εκτελούνταν ο Σεγίτ Ριζά, από μακριά ερχόταν η φωνή του γιου του: «Λυπηθείτε με. Λυπηθείτε τα νιάτα μου. Μη με σκοτώνετε!».

Το παραπάνω κείμενο είναι η αυτούσια αφήγηση του Ιχσάν Σαμπρί Τσαγλαγιανγκίλ. Προέρχεται από τα απομνημονεύματά του Οι αναμνήσεις μου – Όπως υπαγορεύθηκαν στον Τανζού Τζιλίζογλου (εκδ. Ποταμός, Αθήνα 2001).

Βρισκόμαστε στο έτος 1937 (12η Σεπτεμβρίου). Ο νεαρός τότε Ιχσάν Τσαγλαγιανγκίλ (ΙΤ – φωτ. αριστερά σε μεγαλύτερη ηλικία) μόλις είχε μετατεθεί στην Άγκυρα από τη Μαλάτια, όπου υπηρετούσε ως διευθυντής της Γενικής Ασφάλειας. Μαζί με τον νομάρχη της Μαλάτιας, ο ΙΤ πήρε εντολή από την Άγκυρα να μεταβούν στην κουρδική επαρχία Ντερσίμ για να επιβλέψουν τη δίκη και την εκτέλεση 72 Κούρδων που κατηγορούνταν πως συνέχιζαν την επανάσταση του Ντερσίμ, ανατινάζοντας μια γέφυρα και σκοτώνοντας, μετά από επιδρομή, έναν Τούρκο αξιωματικό.

Επικεφαλής της εξέγερσης ήταν ο 78 ετών Κούρδος αλεβίτης Σεγίτ Ριζά, που θεωρείτο πως είχε καταγωγή από το γένος του Μωάμεθ. Η εξέγερση του Ντερσίμ, η οποία άρχισε το 1935, ήταν το αποκορύφωμα κουρδικών εξεγέρσεων που άρχισαν το 1925 ενάντια στις συστηματικές βίαιες προσπάθειες του κεμαλικού κράτους να εκτουρκίσει και να εκσουνίσει τους αλεβίτες Κούρδους του Ντερσίμ. Όταν τερματίστηκε, το 1938, τουλάχιστον 40.000 Κούρδοι (ο αριθμός μπορεί να είναι μέχρι και 80.000) ήταν νεκροί, χιλιάδες αγνοούμενοι και χιλιάδες βίαια εκτοπισθέντες.

Κατά μαρτυρία του ΙΤ, που επιβεβαιώνεται από βρετανικά έγγραφα, οι Τούρκοι βομβάρδισαν ανηλεώς την περιοχή χρησιμοποιώντας και χημικά αέρια, αντιγράφοντας τις αιμοσταγείς μεθόδους του Μουσολίνι, που το 1935 είχε εισβάλει στην Αιθιοπία.

Αφορμή για τα γεγονότα του 1937-38 ήταν η καταστροφή μιας γέφυρας από τους μαχητές του Ριζά ώστε να μην έχει πρόσβαση το κράτος στην κουρδική περιοχή. Όταν οι συγκρούσεις γενικεύθηκαν, ο Ριζά έστειλε τον γιο του στον στρατηγό της περιοχής για διαπραγματεύσεις. Του τον επέστρεψαν νεκρό. Αυτός αντεπιτέθηκε, πήρε ομήρους και ζητούσε τους δολοφόνους του γιου του. Στις αψιμαχίες σκοτώθηκε ένας Τούρκος αξιωματικός.

Τελικά ο Ριζά παραδόθηκε με 72 άλλους και όλοι παραπέμφθηκαν σε δίκη. Όμως στο μεσοδιάστημα χτίστηκε νέα γέφυρα που θα εγκαινίαζε ο Κεμάλ. Τα εγκαίνια προγραμματίστηκαν ημέρα Τρίτη. Και τότε στήθηκε ένας ολόκληρος μηχανισμός από την Άγκυρα, ώστε να ολοκληρωθεί η δίκη το σαββατοκύριακο και να γίνουν οι εκτελέσεις προτού πάει ο Κεμάλ, διότι περίπου 5.000 Κούρδοι ντυμένοι στα λευκά (σύμβολο αθωότητας) θα παρακαλούσαν τον Κεμάλ για χάρη. Και αυτό θα έπρεπε να αποφευχθεί αφού θα έφερνε σε δύσκολη θέση τον Τούρκο ηγέτη.

(Φωτ.: listelist.com)

Έτσι οργανώθηκε η αποστολή εκτέλεσης. Όμως μεσολαβούσε σαββατοκύριακο και το δικαστήριο δεν μπορούσε να λειτουργήσει. Και ο ΙΤ περιγράφει πώς ξεπεράστηκε το «γραφειοκρατικό» αυτό εμπόδιο με λεπτομέρειες που σοκάρουν και αφήνουν άναυδο όποιον διαβάζει την αφήγηση του μελλοντικού υπουργού Εξωτερικών και (αναπληρωτή) προέδρου του κεμαλικού κράτους. Η οικονομία του χώρου δεν μου επιτρέπει να παραθέσω όλες τις λεπτομέρειες. Είναι αρκετό να λεχθεί πως για να προλάβουν την ολοκλήρωση της δίκης και τις εκτελέσεις, όλα άρχισαν μετά τα μεσάνυχτα της Κυριακής. Και επειδή η ηλεκτρική παροχή διακοπτόταν κεντρικά το βράδυ και δεν υπήρχε φως, η δίκη έγινε με προβολείς των αυτοκινήτων.

Επιπλέον, επειδή η κεμαλική νομοθεσία δεν επέτρεπε εκτελέσεις ηλικιωμένων, η ηλικία του Ριζά αλλάχθηκε. Έγινε 54 στα πρακτικά της δίκης.

Τελικά κατά τον ΙΤ, επτά άτομα καταδικάστηκαν σε θάνατο, μεταξύ των οποίων και ένας γιος του Ριζά. Άλλες πηγές λένε πως εκτελέστηκαν 11 ή 12. Μέχρι σήμερα οι συγγενείς τους αναζητούν τους τάφους τους. Κυρίως του Ριζά.

Λευκοντυμένοι Κούρδοι
Όταν την Τρίτη έγιναν τα εγκαίνια της γέφυρας –με τους 5.000 λευκοντυμένους Κούρδους αμίλητους–, ο Κεμάλ επέπληξε τον ΙΤ πως δεν έκανε καλά τη δουλειά του διότι κυκλοφόρησε μια φωτογραφία του Ριζά στην αγχόνη. Του παράγγειλε να βρει και να καταστρέψει όλες τις φωτογραφίες και τα αρνητικά. Ο ΙΤ κράτησε δύο φωτογραφίες. Μία για το αρχείο του και μία που έδωσε στον Κεμάλ.

(Φωτ.: listelist.com)

Διαταγή να ξεριζώσουν τους Κούρδους
Και κάτι τελευταίο. Από άλλες πηγές μαθαίνουμε πως ο ίδιος ο Κεμάλ είχε δώσει διαταγή να ξεριζωθεί το «κουρδικό κακό» από τη ρίζα του. Εντολοδόχοι του υπήρξαν ο γνωστός Ινονού και ο στρατηγός Μπαγιάρ, αργότερα πρόεδρος της Τουρκίας επί Μεντερές. Έτσι προέκυψαν οι γενοκτονικές σφαγές στο Ντερσίμ το 1937-1938, με την εκτέλεση του Σεγίτ Ριζά και το ρόλο του ΙΤ να υπογραμμίζουν τις γνωστές πλέον μεθοδεύσεις του τουρκικού κράτος. Μάλιστα ο ΙΤ αφηγείται και τούτο: Δεν αποκάλυψε, λέει, στον Κεμάλ τις μεθοδεύσεις που προηγήθηκαν των εκτελέσεων διότι ήταν γνωστές οι ευαισθησίες του Τούρκου ηγέτη.

Ο «Ατατούρκ», γράφει, «ήταν δημοκρατικός άνθρωπος και του άρεσαν οι δημοκρατικές διαδικασίες». Ακριβώς όπως συμβαίνει και με τον σημερινό «επίγονό» του στο θώκο της Τουρκίας. Τον Ταγίπ.

Ο οποίος καθημερινά διακηρύττει την ανεξαρτησία, τάχατες, της τουρκικής Δικαιοσύνης. Και ο οποίος σχίζει καθημερινά τα ιμάτιά του ώστε να αποδοθεί δικαιοσύνη για τη δολοφονία του Σαουδάραβα δημοσιογράφου Κασόγκι. Αλλά που όμως δεν συνέλαβε, ως όφειλε, τους 18 φερόμενους δολοφόνους του, όταν αυτοί βρίσκονταν μέσα στην επικράτειά του και υπήρχε υπεραρκετός χρόνος να συλληφθούν. Τους άφησε εσκεμμένα να διαφύγουν και τώρα βγάζει εντάλματα σύλληψης εναντίον τους.

Μάριος Ευρυβιάδης

• Πηγή: apopseis.com.
• Φωτογραφίες: listelist.com