Στο πολίτευμα του κομματικού φεουδαλισμού δεν έχει τόσο μεγάλη αξία η πραγματικότητα και η ουσία, όσο οι επικοινωνιακές τακτικές και η προπαγάνδα. Οι πολίτες που θέλουν να αντισταθούν ειρηνικά και με αξιοπρέπεια σε αυτό το καθεστώς, πρέπει να πασχίζουν κάθε στιγμή για να κρατούν το μυαλό τους καθαρό.
Γι’ αυτό, έχει νομίζω τη σημασία του να αναγνωρίσουμε μερικές βασικές προπαγανδιστικές στρατηγικές και να τις βγάλουμε ξεκάθαρα και με απλά λόγια στο φως.
Γιατί είναι άλλο πράγμα ο πολίτης να νιώθει απλώς μια υποσυνείδητη ενόχληση όταν τις υπόκειται, κι άλλο να τις αποκρούει συνειδητά και στη στιγμή με τρόπο άμεσο και αντανακλαστικό. Δεν είναι σωστό, επομένως, να τις αφήνουμε κάπως αδιόρατες με τη δικαιολογία ότι είναι λίγο ως πολύ γνωστές κι αυτονόητες. Αντίθετα, όχι μόνο θα τις καταγράψουμε ξεκάθαρα, αλλά θα δώσουμε κι από ένα όνομα στην καθεμιά. Για να μην παραμένουν ανώνυμες, θα δημιουργήσουμε κατάλληλη ορολογία.
Ας ξεκινήσουμε, λοιπόν, με ένα πολύ συχνό ρητορικό σχήμα που θα το ονοματίσουμε «το σπίτι του κρεμασμένου». Θα προτιμούσα να μην χρησιμοποιήσω αυτόν τον μακάβριο τίτλο, αλλά δεν γίνεται αλλιώς. Βλέπετε, αναφέρομαι στην αγαπημένη έκφραση των πολιτικών μας «στο σπίτι του κρεμασμένου δεν μιλάνε για σχοινί». Με αυτήν την τακτική, όταν σε κατηγορούν για κάτι με συγκεκριμένα στοιχεία κι επιχειρήματα, δεν απαντάς καθόλου. Αντίθετα, προσάπτεις στον κατήγορό σου μια ανάλογη κατηγορία και μετά εκστομίζεις την μακάβρια φράση κι όλα καλά.
Θα μπορούσαμε να ονομάσουμε το σχήμα αυτό και «κοίτα ποιος μιλάει» ή «εσύ δεν δικαιούσαι να μιλάς».
Το κολπάκι αυτό, όσο φτηνό κι αν είναι, εφαρμόζεται συχνά κι αφήνει τους πολίτες που παρακολουθούν μια συζήτηση ολωσδιόλου ανενημέρωτους. Το τέχνασμα είναι ολοφάνερα οικτρό. Θα μπορούσα να το χαρακτηρίσω και γελοίο, εάν δεν ήξερα ότι υπάρχουν πολίτες που όταν το ακούνε, λένε γι’ αυτόν που το εφαρμόζει «καλά του τα είπε!» και «τον τάπωσε». Είναι αδιανόητο να λέει κανείς τέτοιο πράγμα σε αυτήν την περίπτωση. Αντίθετα, θα πρέπει να αφήνει ελεύθερη την αηδία να τον πλημμυρίσει.
Η δεύτερη τακτική που θα αναλύσουμε δεν είναι τόσο φτηνή. Είναι πιο προσεγμένη, λιγότερο φανερή και περισσότερο δόλια. Εφαρμόζεται από χειριστές και κουμανταδόρους καταστάσεων που ελέγχουν τα πράγματα από την κορυφή της πυραμίδας. Υπαγορεύεται από τους συγγραφείς του έργου και τους σκηνοθέτες, και όχι από τους ηθοποιούς.
Θα ονομάσουμε την τακτική «ο χρήσιμος αχώνευτος» και θα την εξηγήσουμε κι αυτήν όσο πιο απλά γίνεται.
Ας πούμε πως θέλεις να περάσεις μια πολιτική σε ένα ζήτημα, που όμως είναι έωλη κι επιζήμια για τον κοσμάκη και για το έθνος. Μοιραία, τα επιχειρήματα που θα χρησιμοποιήσεις μπορεί να είναι κάπως σαθρά. Παράλληλα, θα χρειαστεί να αποκρύψεις και αρκετά πράγματα. Τις αδυναμίες του εγχειρήματός σου τις ξέρεις. Όπως ξέρεις κι ότι τα αντεπιχειρήματα που θα χρησιμοποιηθούν εναντίον σου θα είναι συντριπτικά. Δύσκολα τα πράγματα, έτσι;
Νά όμως πώς μπορείς να τα καταφέρεις. Πριν θέσεις το ζήτημα δημόσια, ενημερώνεις το πιο αχώνευτο κόμμα της αντιπολίτευσης και τους τύπους που έχουν αναλάβει το ρόλο του προκλητικά αντιδημοτικού πολιτικού γενικώς. Εξασφαλίζεις ότι αυτοί πρώτοι από όλους θα αντιδράσουν στο ζήτημα που θα θέσεις. Αυτοί, πριν από οποιονδήποτε άλλον, θα εκφράσουν τα λογικά αντεπιχειρήματα εναντίον σου και θα αναλύσουν τις επιπτώσεις της κακής πολιτικής που προτείνεις.
Όταν λοιπόν γίνει αυτό, τα αντεπιχειρήματα θα εμφανίζονται εξασθενημένα εξαιτίας των προσώπων που τα εκφέρουν.
Γιατί, δυστυχώς, ο κόσμος δεν έχει το καθαρό μυαλό να κρίνει τα επιχειρήματα χωρίς προσωποληψίες. Μάλιστα, οι πιο σοβαροί και δημοφιλείς σου αντίπαλοι θα διστάσουν να εκφέρουν τα ίδια αντεπιχειρήματα, επειδή θα εμφανίζονται να συμφωνούν με τους… αχώνευτους. Αλλά ακόμα κι αν τολμήσουν να το κάνουν, τότε θα φροντίσεις να τους κατηγορήσεις ότι ταυτίζονται με τους ποίξους και τους δείξους.
Ας εξηγήσουμε τώρα ακόμα ένα επικοινωνιακό κόλπο. Αυτό θα το ονομάσουμε «το μισογεμάτο ποτήρι». Εμπνευστήκαμε τον τίτλο από το γνωστό παράδειγμα του ποτηριού που είναι γεμάτο μέχρι τη μέση και που ο ένας το βλέπει μισογεμάτο, ενώ ο άλλος μισοάδειο. Ένας άνθρωπος με καθαρό μυαλό ενδιαφέρεται, βέβαια, για την ακριβή ποσότητα που περιέχει το ποτήρι, χωρίς να επηρεάζεται από γενικεύσεις. Μετράει το περιεχόμενο σε… μικρόλιτρα. Τελεία. Σε αντίθετη περίπτωση μπορεί να πέσει θύμα παραπληροφόρησης.
Αν είσαι πολιτικός, λοιπόν, και δεν έχεις κάνει παρά ελάχιστα για ένα ζήτημα, αρκεί να αναφέρεις δυο-τρεις περιπτώσεις με θετικό πρόσημο.
Και ύστερα να γενικεύσεις χρησιμοποιώντας το παράδειγμα του μισογεμάτου ποτηριού, λέγοντας πως «ναι… δεν είμαστε τέλειοι… έχουμε κάνει τα λάθη μας, αλλά έχουμε κάνει και τόσα θετικά… μπλα…μπλα… Μη βλέπετε το ποτήρι μισοάδειο!». Κι έτσι, ενώ το ποτήρι σου δεν έχει παρά μια σταγόνα, με ταπεινοσχημία παραδέχεσαι πως δεν είναι ολόκληρο, αλλά μισό. Μπροστά στο τίποτα, το μισό ποτήρι είναι ένα μεγάλο επικοινωνιακό κέρδος… έτσι δεν είναι;
Από αυτά τα φτηνά προπαγανδιστικά τεχνάσματα έχουμε πια χορτάσει. «Τα ελατήρια κόλλησαν, δεν ανοίγουν. Ο ατμός δεν μπορεί να ξεφύγει. Τι κάνετε… μωρέ! Σταματήστε το κάρβουνο! Όχι άλλο κάρβουνοοο!».