Χρόνια πολλά στον εκδοτικό χώρο, μέσα σε βιβλία και άρθρα με αναφορά στα τραγικά γεγονότα της Γενοκτονίας, αρκετές φορές έχω αισθανθεί ότι έχουμε διαβάσει εκεί μέσα και έχουμε περάσει από μέσα μας τον πόνο –κάθε δυνατό πόνο– που βίωσαν οι εθνομάρτυρες πρόγονοί μας, ότι έχουμε πλήρη εικόνα για τη βαρβαρότητα των θυτών, και ότι πια τα γεγονότα και οι μαρτυρίες θα επαναλαμβάνονται και θα είμαστε πιο έτοιμοι να κρατήσουμε την ψυχραιμία μας κατά την ανάγνωσή τους.
Όμως ξανά και ξανά βρισκόμαστε μπροστά σε κείμενα και μαρτυρίες που ο ανθρώπινος νους δεν μπορεί να συλλάβει την αγριάδα, τη σκληράδα των γεγονότων εκείνων και το διαβολικό μυαλό των δημίων του ποντιακού ελληνισμού.
Η μαρτυρία που ακολουθεί, από το βιβλίο Κορίτσ’ παιδίν’ της Βέρας Αντωνιάδου-Κεσίδου (Θεσσαλονίκη, 2001) είναι από αυτές:
Θα έτον σα ’22 εθαρρώ. Το αίμαν σον Πόντον ποτάμ’. Ο ελλενικόν στρατόν έφευεν κι από πίσ’ οι τσετέδες έκαιαν κ’ εσκότωναν. Τα χωρία ευκαιρώθαν. Όσοι επέμ’ναν εδέβασαν ατ’ς οι Τουρκάντ’ ας σο μαχαίρ’. Τα χωρία εκάπνιζαν, τιδέν κ’ εφέκαν οπίσ’. Όσοι επρόκαναν έφτασαν σην θάλασσαν και επαίραν ή παπόρια ή μαούνας και άλλ’ έρθαν σην Ελλάδαν και άλλ’ επήγαν σην Ρουσίαν.
Το χωρίον του Κούκουδα –Απόστολον έλεγαν ατον και ο κύρ’ς ατ’ μουχτάρ’ς του χωρί’ έτον– σ’ έναν νύχταν απέσ’ εσκώθαν και με τα ποχτσάδες, τα εικόνας και τα Βαγγέλια, εμπρουκές ο ποπα-Γιώρ’ς, επρόκαναν κι εσέβαν σ’ ορμάν και εγλίτωσαν τα ψήα τουν. Σ’ έναν νύχταν απέσ’ μειζορέρ’ και γυρευοί εγένταν έναν. Νέοι και γεροντάδες, μωρά και μωρολογίας επαίραν τη στράταν τη παρχαρί –ας σο βασιλιακόν τη στράταν έρχουσαν τσετέδες– και ας σ’ ορμάνια απέσ’ ρούζ’νε ίσα σην θάλασσαν, πέκια ευρήκ’νε παπόρ’ για την Ελλάδαν.
Πολλά ’κ’ επήαν, ακούν σο χωρίον σιμά τιφέκια. Εκρύφταν σ’ έναν σπέλιον και ο ποπα-Γιώρ’ς εποίκεν ατ’ς ισμάν’ λαχοσήν να μη εβγάλ’νε ους να απομακρύν’νε οι τσετέδες. Απόστολον έσυρεν ξερά κλαδία και ετσούπωσεν το σπέλιον. Η Σωτηρίτσα πα, η καρή ατ’, κρατεί το γουντάχ’, το μωρόν ασαραντάριγον, έναν αγουρόπον άμον τραντάφυλλον, και κάθεται απάν’ σην ποχτσάν. Τιδέν ’κι ακουσεύκουτον, μαναχόν τ’ αντιβόεμαν του ποταμί’.
Αναχάπαρα το μωρόν αρχινά την κλαίη.
– Σωτηρίτσα, βάλον το μωρόν σον κόλφο σ’, λέει Απόστολον πουστουριχτά. Ακούνε οι Τουρκάντ’, όλ’ θα χάμες.
Η Σωτηρίτσα έβαλεν το μωρόν σον κόλφον ατ’ς, άμα εκείνο ξαν’ κλαίει. Πέντε ώρας, ασ’ έφυαν ας σο χωρίον, σο τσιτσίν εκράνεν ατο να μη κλαίει. Άμα ντο να βυζάν ’τ’ άχαρον; Το γάλαν ατ’ς ας σο φόβον έκοψεν, κούρταν ’κ’ εκατήβαζεν, επείνασεν κ’ ερχίνεσεν ξαν’ την κλαίη. Η Σωτηρίτσα κουνίζ’ κουνίζ’ η μαυράχαρος, εκείνο ’κί στέκ’. Τα λαλίας και τα τιφέκια σιμών’νε. Οι τσετέδες, ανήμερα θερία, ασού έκαψαν το χωρίον, εκλώσταν σ’ ορμάν μερέαν και όλον σιμών’νε.
Αν έκουαν το μωρόν, όλον το χωρίον θ’ εδέβαζαν σο μαχαίρ’. Όλ’ εκλώσταν τερούν τον ποπάν. Και ντο ν’ ευτάει ο ποπάς; Τερεί μίαν τοι χωρέτας, μίαν τον Απόστολον, τα δάκρυα τ’ τρέχ’νε, έσκωσεν το χέρ’ν ατ’ και εσταύρωσεν το μωρόν. Απόστολον εγροίξεν. Σο χέρ’ν ατ’ έτον να γλιτών’, για να χάν’ το χωρίον. Αν ενόιζαν οι Τουρκάντ’, ατόσα ψήα θ’ εχάσαν. Επαίρεν την Σωτηρίτσαν και το μωρόν κ’ εξέβεν ας σο σπέλιον.
– Σωτηρίτσα, ψήκα μ’, η καρδία μ’ ματούται. Άμα καιρόν για νούνιγμαν ’κ’ έχουμε. Για οι τρείος πα θα χάμες και κόφκεται η ρίζα μουν –ατό θέλ’νε και οι Τουρκάντ’– για … έπλωσεν να παίρ’ το γουντάχ’.
Η Σωτηρίτσα σπίγγ’ το μωρόν σην εγκάλιαν ατ’ς, θέλ’ να βαρκίζ’, άμα τα λαλίας σιμών’νε. Απόστολον εγκαλιάστεν ατεν.
– Γιοκ, γιοκ… Γουρπάν ισ’, σοι τσετέδων τα χέρια κανείς ζωντανός ’κι θα ρούζ’.
Επαίρεν το γουντάχ’, εκούντεσεν την Σωτηρίτσαν σο σπέλιον απέσ’ κι ατός εκρεμίεν ας σον κατέφορον σο ποτάμ’.
Μίαν ενούντσεν ν’ αφήν’ το μωρόν σην ρίζαν ενός σφενταμί’.
Τ’ άχαρον την κλαίη ’κι αφήν’. Κι αν ευρήκ’ν ατο οι Τουρκάντ’; Άπιστο θα γίνεται, έναν ημέραν θα τουρκίζ’. Τερεί σον ουρανόν… Θεέ μ’, είπεν… άμα ο Θεόν πολλά ψηλά έτον και νε έλεπεν νε έκουεν τη Ρωμανίας τα πάθια. Το μωρόν ξαν’ κλαίει. Τα λαλίας και τα τιφέκια σιμών’νε. Εμπροστά το ποτάμ’ αντιβουίζ’. Θεέ μ’, ξαν’ είπεν, αβάφτιγον πα έν’!
Εσίμωσεν σο νερόν. Τερεί το μωρόν, φωταχτερόν, άμον άγγελος. Έσκωσεν το μωρόν απάν’ ας σο νερόν.
– Βαφτίζεται ο δούλος του Θεού Άγγελος, είπεν, εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος…
Μίαν, δύο, τρία φοράς και έβαλεν το γουντάχ’ σο νερόν.
Η κλαίη εστάθεν. Εσκέπασεν με το γεργανόπον τον πρόσωπον αθε να μη ελέπ’ ατο…
– Θεέ μ’, σ’χώρ’ τον δούλον σου, τον αμαρτωλόν. Εσύ εθυσίασες τον Υιό Σου για τσ’ αθρώπ’ς και εγώ, αμαρτωλόν, το μωρό μ’ για το χωρίον. Καλλίον αποθαμένον, παρά ζωντανόν κι άπιστον.
Εκράτεσεν το γουντάχ’ αφκά ας σο νερόν. Το μωρόν ετσαπαλάεψεν. Ενετριχίασεν. Τα χέρια τ’ εχαλάρυναν… έρθεν το μωρόν απάν’ κέσ’ σο νερόν… κι έναν κλαίη, έναν λαλόπον… κουγ… κουγ… ’Κ’ έτον λαλόπον, γιοκ, ’κ’ έτον κλαίη, το ψηόπον εθε έτον π’ επέταξεν…
Τα ράχια ετρόμαξαν, αέρας εκόπεν, τα δεντρά έκλισαν κα τα κλαδία τουν κι η γη ενετριχίασεν. Κι ο Απόστολον, με το γουντάχ’ σην εγκάλιαν ατ’ τερεί το νερόν… Εφτάει έναν πόδαν να ρούζ’ σο νερόν, να σκοτών’ την κεντίν ατ’… άμα τα συντελέας ατ’ εκόπαν κ’ έρρουξεν απέσ’ σα καφούλια σην ποταμάκριαν.
Εκεί εύραν ατον, όντες εδέβεν ο φόβον.
Αέτς εγλίτωσεν το χωρίον και με τα πολλά έφτασαν σην θάλασσαν και έρθαν σην Ελλάδαν.
Απόστολον ημέρας και νύχτας, αποθαμένος ζωντανός. Νε έτρωεν και νε έπινεν, άμον λωλός. Διατρούς και διατρικά και ανοιχτήδες πουδέν ’κ’ εφέκαν, άμα χαΐρ’ ’κ’ είδεν. Όντες ερχίνεσεν να καλατσεύ’ κουγ… κουγ… έλεεν. Εθαρρείς η κλαίη του μωρού επέμ’νεν σην καρδίαν ατ’.
Όλ’ επόνεσαν ατον. Άμα τα χρόνια έρθαν κι εδέβαν κι ο κόσμον ενέσπαλεν το καλόν ντ’ εποίκεν ατ’ς Απόστολον. Ανασπάλ’ ολίγορα ο κόσμον… Μόνον ατός ’κ’ ενέσπαλεν. Και πώς ν’ ανασπάλ’! Τέρτ’ που ’κί λαρούται. Ακόμαν κι ατώρα, όντες πάει να καλατσεύ’: «Κουγ… κουγ…», εθαρρείς κάποιος σπίγγ’ την γούλαν ατ’ να φουρκίζ’ ατον. «Κουγ… κουγ…» άμον το ψυχομάχεμαν του μωρού, άμον την λαλίαν του κούκουδα ντο μοιρολογά τα νύχτας…
Κι αέτς εκόλτσαν ατον Κούκουδα…
≈
Πρώτη φορά διάβασα την ιστορία του Κούκουδα σε λεωφορείο. Δεν ήξερα… Ο χώρος αποδείχθηκε εντελώς ακατάλληλος.
Κούκουδα, εμείς πα ’κ’ ανασπάλλουμε!
Χριστίνα Χαφουσίδου
