Η απόφαση του Ταγίπ Ερντογάν να μετατρέψει και πάλι την Αγία Σοφία στην Πόλη από μουσείο σε τέμενος, όπου χθες (σ.σ. την περασμένη Παρασκευή) έγινε η πρώτη μουσουλμανική προσευχή, επαναφέρει στην μνήμη μια άλλη θλιβερή ημέρα. Πριν 49 χρόνια, περίπου τέτοιες μέρες μετά τις εξετάσεις του έτους 1970 -1971, το τότε κεμαλικό καθεστώτος έκλεισε, με πολιτική του απόφαση, την Ιερά Θεολογική Σχολή της Χάλκης.
Οι ελπίδες για το ζήτημα της Χάλκης αναπτερώθηκαν, όταν ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ανέλαβε την εξουσία στην Τουρκία το 2003.
Αξιωματούχοι του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης, με πρώτο τον Τούρκο ηγέτη διαβεβαίωσαν τον Οικουμενικό Πατριάρχη, ότι επεξεργάζονται την κατάλληλη φόρμουλα που θα καταστήσει δυνατή την επαναλειτουργία της Χάλκης. Πάρα ταύτα, η Σχολή παραμένει ερμητικά κλειστή.
Ο Ερντογάν, με την απόφαση του να μετατρέψει και πάλι την Αγία Σοφία σε τέμενος, υλοποίησε το νεανικό του όνειρο και εκπλήρωσε την θέληση του πολιτικού του μέντορα, Νετζμετίν Ερμπακάν.
Γράφτηκε –και είναι ορθό– ότι ο Ερντογάν, πριν αποφασίσει την μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τέμενος, είχε διαπιστώσει σωστά ότι η ενέργεια του αυτή δεν θα έχει κανένα ουσιαστικό αντίκτυπο κατά της χώρας του. Επίσης, ότι η απόφαση είναι για τον Ερντογάν μια διέξοδος στα πολλαπλά (Λιβύη, Συρία, Ελληνοτουρκικές σχέσεις, πανδημία κορονοϊού, οικονομία) προβλήματα, που αντιμετωπίζει η Τουρκία.
Ο Ερντογάν και οι ορθόδοξοι ναοί της Αγίας Σοφίας
Ωστόσο, εκτιμώ ότι υπάρχει και ένα άλλο ζήτημα: Η απέχθεια του Ερντογάν στα εκκλησιαστικά μνημεία (ορθόδοξους ναούς) με το όνομα «Αγία Σοφία», δηλαδή τους αφιερωμένους στην «Υπάτη του Θεού Σοφία».
Αυτό το στηρίζω στο ότι στα 18 χρόνια, που ο Ερντογάν βρίσκεται στην εξουσία, μετέτρεψε (ενώ δεν αντιμετώπιζε τα σημερινά προβλήματα) από μουσεία σε τεμένη άλλους τρεις ναούς ανά την Τουρκία αφιερωμένους στην «Υπάτη του Θεού Σοφία» (Αγία Σοφία). Φαίνεται ότι είναι η εμμονή του και ο μόνιμος στόχος του: Η Αγία Σοφία της Βιζύης (Ανατολική Θράκη) μετατράπηκε το 2007 σε τέμενος, η Αγία Σοφία της Νίκαιας το 2011, η Αγία Σοφία της Τραπεζούντας το 2013.
Το 2016 τοποθετήθηκε ιμάμης στην Αγία Σοφία της Πόλης.
Το 2017 ο ίδιος ο Ερντογάν διάβασε προσευχή εντός του μεγαλοπρεπούς μνημείου της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Φέτος, στις 29 Μαΐου, επέτειο της άλωσης της Πόλης, οργανώθηκε μεγάλη φιέστα, προανάκρουσμα της απόφασης του Ερντογάν της 10ης Ιουλίου.
Η Αγία Σοφία της Πόλης
Το 532, μετά από την καταστροφή της θεοδοσιανής Αγίας Σοφίας κατά τη Στάση του Νίκα, ο Ιουστινιανός ανέθεσε στους μαθηματικούς και αρχιτέκτονες Ανθέμιο και Ισίδωρο την ανέγερση ενός νέου ναού της Αγίας Σοφίας. Οι δύο αρχιτέκτονες εκπόνησαν ένα πρωτότυπο και μεγαλεπήβολο αρχιτεκτονικό σχέδιο, που οδήγησε στην κατασκευή ενός ναού, που έμελλε να μείνει ως το σημαντικότερο επίτευγμα όχι μόνο της Ιουστινιάνειας, αλλά της βυζαντινής ναοδομίας εν γένει.
Κατά τους Παλαιολόγειους χρόνους (13ος-14ος αι.) ο ναός της Αγ. Σοφίας υπέστη για άλλη μια φορά σημαντικές καταστροφές, ενώ στις επισκευές και την επαναδιακόσμηση του εσωτερικού, το μνημείο έλαβε την τελική του μορφή, με την οποία σώζεται μέχρι σήμερα.
Λειτούργησε ως εκκλησία για 915 χρόνια και υπήρξε για 1.000 περίπου χρόνια ο μεγαλύτερος ναός και το μεγαλύτερο σκεπαστό κτήριο στον κόσμο.
Ο Μωάμεθ ο Πορθητής την μετέτρεψε στο πρώτο τζαμί της δικής του Αυτοκρατορίας, προσπαθώντας να δείξει την συνέχεια με το παρελθόν της και να τονίσει συγχρόνως την ανωτερότητα της δικής του νέας εποχής. 1η Ιουνίου 1453 έγινε μέσα στον ναό η πρώτη μουσουλμανική προσευχή. Τετρακόσια ογδόντα ένα χρόνια μετά ο ιδρυτής της Τουρκικής Δημοκρατίας Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ μετατρέπει το τζαμί σε μουσείο, που αναδείκνυε και παρουσίαζε τόσο το χριστιανικό όσο και το ισλαμικό παρελθόν του ναού.
Η Αγία Σοφία Βιζύης
Ο ναός βρίσκεται στην Βιζύη της Ανατολικής Θράκης, γενέτειρα του μεγάλου Έλληνα λογοτέχνη Γεώργιου Βυζηϊνού. Αποτελεί κτίσμα μοναδικής σπουδαιότητας των τελευταίων δεκαετιών του 9ου αι., το οποίο, λίγο πριν γίνει τέμενος το 2007, είχε αναστηλωθεί ως διατηρητέο μνημείο. Στο μνημείο, προστέθηκε κι ένας μιναρές, που στηρίζεται στην οροφή του παλαιότατου ναού. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι η γύρω περιοχή είναι ακατοίκητη!
Ο ναός της Αγίας Σοφίας στη Νίκαια
Πρόκειται για τον ναό στην Νίκαια της Βιθυνίας (Μ. Ασία), όπου συγκλήθηκαν η Α΄ και Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδος. Η Αγία Σοφία έγινε πρώτη φορά τέμενος, μετά την κατάκτηση της περιοχής από τους Οθωμανούς το 1331 με την ονομασία Ayasofya cami. Η λειτουργία του τεμένους τερματίστηκε, όταν έφθασε ο ελληνικός στρατός κατά την εκστρατεία στη Μικρά Ασία μετά το πέρας του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Το 1922 ο ναός κάηκε και δεν λειτουργούσε ούτε ως μουσουλμανικό τέμενος, ούτε ως χριστιανικός ιερός χώρος, αλλά είχε μετατραπεί σε μουσείο, μέχρι το 2011, όταν και επαναλειτούργησε ως μουσουλμανικό τέμενος.
Αγία Σοφία Τραπεζούντας
Το Ιούλιο του 2013 και ο ναός της Αγίας Σοφίας στην Τραπεζούντα ακολούθησε αντίστοιχη πορεία. Η βυζαντινή εκκλησία, που χρονολογείται από την εποχή των Κομνηνών, λειτουργούσε από το 1961 ως μουσείο. Η πρώτη μουσουλμανική προσευχή έγινε, αφού τα ψηφιδωτά του δαπέδου καλύφθηκαν με χαλιά και οι εικονογραφίες στους τοίχους με σύστημα κουρτινών.
Η Αγία Σοφία της Τραπεζούντας είναι κομψοτέχνημα της πρώιμης Παλαιολόγειας εποχής, κοσμείται με μοναδικής τέχνης και ομορφιάς τοιχογραφίες και είχε αναστηλωθεί το 1964.
- Αναδημοσίευση: aviketos.com (το άρθρο είναι του Αριστείδη Βικέτου και δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Ο Φιλελεύθερος» της Κύπρου στις 25 Ιουλίου 2020).
- Τα άρθρα που δημοσιεύονται στην ενότητα Pontos Blog εκφράζουν αποκλειστικά την άποψη του γράφοντος.
