Ο ταραξίας της Ευρώπης

Η Ελλάδα αναζητά έναν συμβιβασμό με τους εταίρους της για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης, κι ενώ φάνηκε πως θα τον πετύχαινε, την τελευταία στιγμή υπήρξε γερμανική (μάλλον) υπαναχώρηση. Στο τέλος ο συμβιβασμός θα επιτευχθεί, αλλά το θέμα είναι αν από όλη αυτή την προσπάθεια θα προκύψει κάτι θετικό για την ελληνική κοινωνία που μεγάλο μέρος της στενάζει κάτω από τις συνέπειες της κρίσης. Για να είμαστε σαφείς, και πέρα από κάθε είδους προπαγάνδα: εκείνο που προσδοκά ένας νηφάλιος και ψύχραιμος παρατηρητής είναι, απλώς, χαλάρωση της λιτότητας. Αν και σε ποιο βαθμό θα επιτευχθεί, θα είναι αποτέλεσμα μιας σκληρής διαπραγμάτευσης. Τα υπόλοιπα είναι λόγια των πολιτικών.

Το ερώτημα είναι γιατί η Γερμανία σκλήρυνε τη στάση της: προφανώς διότι πιστεύει ότι απομονώνοντας την Ελλάδα θα μπορέσει να ελέγξει και να επιβεβαιώσει την επιβολή, στο σύνολο της Ευρωζώνης, της δικής της σκληρής πολιτικής. Παρόλο που η πολιτική αυτή είναι αδιέξοδη, η Γερμανία ανησυχεί μήπως η χαλάρωση της λιτότητας στην Ελλάδα προκαλέσει ένα ντόμινο απαιτήσεων και πολιτικής ριζοσπαστικοποίησης και στις άλλες χώρες της Ευρωζώνης. Αυτό θα αποτελέσει την απόλυτη υπονόμευσή της. Όπως γράψαμε στις στήλες αυτές, μεσοπρόθεσμα η γερμανική αυτή πολιτική θα δημιουργήσει προβλήματα και στην ίδια τη Γερμανία. Η συμπεριφορά της επηρεάζεται και από μια αντιπάθεια, τελευταία, προς τον αμερικανικό παράγοντα, τον οποίο το Βερολίνο θεωρεί υπεύθυνο για την εμπλοκή της ίδιας και της Ευρώπης στην ουκρανική κρίση. Οι συνέπειες αυτής της εμπλοκής είναι καταστροφικές για την ανατολική πολιτική της Γερμανίας.

Αυτό είναι λίγο-πολύ το πλαίσιο της διαπραγμάτευσης αυτήν τη στιγμή, καθώς το τελεσίγραφο οσονούπω εκπνέει. Κι εδώ αναδείξαμε ως λαός, για άλλη μια φορά, ένα από τα διαχρονικά αρνητικά χαρακτηριστικά μας –ίσως το κυριότερο– που μας κρατούν καθηλωμένους σε μια αέναη προσπάθεια να συνεχίσουμε να δημιουργούμε (χωρίς ποτέ να το επιτυγχάνουμε, διακόσια χρόνια τώρα) κράτος: τη διχόνοια.

Σε μια σκληρή διαπραγμάτευση, το εσωτερικό μέτωπο είναι πάντοτε ένας παράγων που την επηρεάζει. Αν η κοινωνία και οι πολιτικές δυνάμεις είναι ενωμένες και επιδεικνύουν αποφασιστικότητα, η διαπραγματευτική δύναμη μιας χώρας ενισχύεται. Στην αντίθετη περίπτωση, υπονομεύεται.

Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, ο Βενιζέλος και η ελληνική διαπραγματευτική ομάδα αντιμετώπισαν στη Λοζάνη πολλές δυσκολίες στην αρχή, για την υπέρβαση των οποίων χρειάστηκε η ενισχυμένη παρουσία του ελληνικού στρατού στα σύνορα στον Έβρο.

Ακόμη και ο Μεταξάς, μετά το «Όχι» στους Ιταλούς, θέλησε να διαμορφώσει ένα αρραγές εσωτερικό μέτωπο και ζήτησε τη βοήθεια του Ζαχαριάδη, ο οποίος και του την παρείχε.

Σήμερα, και ενώ η διαπραγμάτευση βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη, έχουμε αρχίσει να πολωνόμαστε ως κοινωνία με βάση τις κομματικές μας προτιμήσεις. Είναι ό,τι χειρότερο θα μπορούσε να μας συμβεί.

Η πολιτική προέλευση ενός ανθρώπου ή μιας ομάδας στελεχών διαμορφώνει και ορισμένα συνειδησιακά στερεότυπα τα οποία τον ακολουθούν στην πολιτική του πορεία. Είναι γνωστό ότι ο σκληρός πυρήνας της σημερινής κυβέρνησης είναι κομμουνιστογενής, πράγμα που σημαίνει πως σε συνδυασμό με τις συνιστώσες πιέσεις που δέχεται η ηγετική ομάδα, δεν αποκλείεται να οδηγήσει τις εξελίξεις στα άκρα. Αυτό από μια πλευρά αποτελεί πλεονέκτημα της διαπραγμάτευσης για την ελληνική αντιπροσωπεία, διότι το γνωρίζουν οι εταίροι μας. Από την άλλη, θα δούμε τις επόμενες ώρες αν η Γερμανία και οι λοιπές χώρες της Ευρωζώνης μπλοφάρουν με την τακτική τους ή θέλουν να ωθήσουν την Ελλάδα σε μια ακραία κατάσταση. Και το ερώτημα, τώρα, είναι αν αυτή η κατάσταση στην οποία θα περιέλθει η χώρα, την οδηγήσει στη χρεοκοπία ή όχι. Γιατί αν η ελληνική κυβέρνηση βρει χρήματα και ικανοποιήσει τις ανάγκες της το επόμενο διάστημα, η ρήξη με τους εταίρους δεν σημαίνει και χρεοκοπία. Θα βρει;

Οι πληροφορίες υποστηρίζουν πως υπάρχουν δυνάμεις που θα την υποστηρίξουν και πως δεν έχουν τα περιθώρια να αθετήσουν, πάλι, τις υποσχέσεις τους διότι θα εκτεθούν για άλλη μια φορά διεθνώς. Και για τις ισχυρές δυνάμεις, η αξιοπιστία είναι πιο σημαντική από ό,τι για τις ασθενέστερες. Το ζήτημα είναι ότι ένα τέτοιο οικονομικό άνοιγμα θα χρειαστεί και ανταποδόσεις. Αυτές θα αλλάξουν τη γεωπολιτική ισορροπία στη Μεσόγειο. Αυτή η παράμετρος είναι πολύ σημαντική για τις ΗΠΑ για να την παραβλέψουν, αφήνοντας τη Γερμανία να εφαρμόσει την κοντόφθαλμη πολιτική της. Αλλά αν τα πράγματα οδηγηθούν στα άκρα, θα πρέπει να διαμηνυθεί και από την Αθήνα στο Βερολίνο ότι από δω και πέρα η εξωτερική πολιτική της χώρας θα αναπροσανατολιστεί σε βάρος του. Όταν διαπραγματεύεσαι έχοντας πίσω σου την τύχη ολόκληρων λαών, η έννοια της πολιτικής ηθικής αποκτά άλλη διάσταση. Διαπραγμάτευση σημαίνει προσπάθεια επίτευξης συμβιβασμού με διπλωματική χρήση όλων των μέσων.

Η παρουσία, ακόμη, του υπουργού εξωτερικών στο Πεκίνο αυτήν την ώρα δεν είναι από εκείνες τις αφελείς μπλόφες στις οποίες μας συνήθισε η ελληνική πολιτική. Η Κίνα είναι η χώρα που στηρίζει, περισσότερο από όλες, τις γερμανικές εξαγωγές, και είναι ευνόητο πως αν θελήσει να βοηθήσει μπορεί να το κάνει. Αυτό επίσης προϋποθέτει ανταλλάγματα. Οι νεοφώτιστοι υπουργοί της κυβέρνησης θα πρέπει να είναι πιο προσεκτικοί σε στρατηγικού χαρακτήρα επιλογές της χώρας, όπως η κινεζική επένδυση στο λιμάνι του Πειραιά.

Οι στιγμές που διανύουμε είναι κρίσιμες όχι μόνο για την Ελλάδα, αλλά και για την Ευρωπαϊκή Ένωση και το σύνολο της ευρωπαϊκής ηπείρου. Ο γερμανικός ψυχισμός τείνει να επιβληθεί ως νοοτροπία και η γερμανική πολιτική ως πρακτική στην ήπειρο. Στο παρελθόν οι ευρωπαϊκοί λαοί ήρθαν σε αντίθεση με αυτήν την αντίληψη ζωής· σήμερα την αποδέχονται παθητικά. Υπάρχουν όμως ιστορικές δυνάμεις στην Ευρώπη που έχουν διαχρονικά έναν ιδιαίτερο ρόλο. Η Ελλάδα είναι μια τέτοια δύναμη σε επίπεδο ιδεών και πολιτισμού. Για να συνεχίσει να διαδραματίζει αυτόν το ρόλο πρέπει να επενδύσει στην παιδεία – και κυρίως στην κλασική. Οι πειραματισμοί του υπουργού Παιδείας είναι απογοητευτικοί και επικίνδυνοι για το μέλλον της χώρας. Ας είναι πιο προσεκτικός.

Η Βρετανία και η Γαλλία, ακόμη και η Ρωσία στην Ευρώπη και οι ΗΠΑ στην αμερικανική ήπειρο είναι δυνάμεις που εγγυήθηκαν στο παρελθόν μια φιλοσοφία ζωής στον Δυτικό κόσμο. Η υποχρέωσή τους να χαλιναγωγήσουν τον ταραξία της Ευρώπης, τη Γερμανία, πηγάζει από την ιστορία. Δεν θα βοηθήσουν απλώς την Ελλάδα αλλά ολόκληρη την Ευρώπη και, βεβαίως, τις αρχές συγκρότησής τους ως κοινωνίας και ως κράτους.