Η 19η Μαΐου είναι ημέρα μνήμης. Ημέρα μνήμης για την Γενοκτονία των Ποντίων από τους Τούρκους, η οποία χαρακτηρίστηκε ως «έγκλημα κατά της ανθρωπότητας».
Το τραυματικό γεγονός της Γενοκτονίας παρέμεινε χαραγμένο για πάντα στην ψυχή όσων το βίωσαν. Σαν τραύμα όμως πέρασε στη μνήμη των νεότερων και διαμόρφωσε τη συλλογική μνήμη των Ποντίων, η οποία αποδεικνύεται πολύ ισχυρή. Όπως πολύ ισχυρή κατορθώθηκε, μέσα απ’ αυτή, να διαμορφωθεί η σύγχρονη ποντιακή ταυτότητα.
Οι Πόντιοι/ες, αν και διασκορπισμένοι/ες πλέον σε διάφορα σημεία της Ελλάδας και του εξωτερικού, κατάφεραν να συγκροτήσουν και να μεταδώσουν την συλλογική μνήμη και ταυτότητα.
Πλέον, ο υλικός και άυλος πλούτος τους γίνεται η βάση για την εδραίωση της ταυτότητας μέσα στα πλαίσια της αλληλεγγύης, της αυξημένης κοινωνικής ευθύνης και της βιώσιμης ανάπτυξης.
Η πολιτιστική ποντιακή κληρονομιά αναπτύσσεται ως εξής:
- Η ποντιακή διάλεκτος (λαλίαν)
- Οι χοροί με ορόσημο τον πολεμικό χορό Σέρρα, ο οποίος έχει τις ρίζες του στον αρχαίο πυρρίχιο
- Τα ήθη και έθιμα, με κυρίαρχο το καρναβαλικό δρώμενο των «Μωμόγερων» στην περιοχή της Κοζάνης το οποίο πραγματοποιείται την περίοδο του Δωδεκαημέρου των Χριστουγέννων-Πρωτοχρονιάς στον Τετράλοφο, τον Άγιο Δημήτριο, τα Αλωνάκια, τη Σκήτη, το Πρωτοχώρι, τα Κομνηνά, την Ασβεστόπετρα και το Καρυοχώρι.
Επιπλέον, το έθιμο της «κοσάρας», δηλαδή της κότας, που λαμβάνει χώρα την ημέρα του γάμου,
το Πάσχα των νεκρών, με το ταφικό έθιμο το οποίο διενεργείται στο Πρωτοχώρι Κοζάνης κ.ά. - Οι φορεσιές
- Η κουζίνα
- Τα μουσικά όργανα, με πρωταγωνίστρια την λύρα (κεμεντζές)
- Τα παιχνίδια, με το δημοφιλές ποντιακό παιχνίδι «ο αγέλαστον»
- Η ποντιακή λογοτεχνία, από αξιόλογους συγγραφείς στην ποντιακή διάλεκτο όπως ο Αθανασιάδης Στάθης
- Η λατρεία προς στην Παναγία Σουμελά –σύμβολο του Ποντιακού Ελληνισμού
- Τα τραγούδια τα οποία διακρίνονται σε ακριτικά, μοιρολόγια, νανουρίσματα, ιστορικά τραγούδια, τραγούδια αγάπης, ξενιτιάς, στεφανώματος και κλέφτικα.
Στο σημείο αυτό, θα αποτελούσε παράληψη να μην αναφερθούμε στον αείμνηστο, μεγάλο και σημαντικό στιχουργό και γιατρό Χρήστο Αντωνιάδη από την Ξηρολίμνη Κοζάνης. Η αγάπη του για την ποντιακή μουσική μεταγγίστηκε από τους προγόνους του που ζούσαν στην Τραπεζούντα και ο ίδιος με την σειρά του, ως απόγονος προσφύγων, παρέδωσε στον ποντιακό πολιτισμό την κληρονομιά του. Αξιόλογοι καλλιτέχνες συνεργάστηκαν μαζί του και έως τις μέρες μας, διασώζεται η παρακαταθήκη που μας άφησε, ευλαβικά από όλους/ες. Καλλιτέχνες όπως ο Χρύσανθος, Βασιλειάδης Α., Στ. Καζαντζίδης, Νικολαΐδης Στ. κ.ά. Επίσης, ο ίδιος έγραψε ποντιακά τραγούδια που περιγράφουν με τρόπο μοναδικό τις αλησμόνητες πατρίδες και τα βάσανα της προσφυγιάς. Τραγούδια ορόσημα αποτελούν «Την Πατρίδα μ’ έχασα», «Πατρίδα μ’ αραεύω σε», «Χούι – Χούι» κ.ά., τα οποία μεταδόθηκαν παγκοσμίως μέσω των Ποντίων.
Αναντίρρητα, οι ποντιακοί σύλλογοι έπαιξαν καθοριστικό ρολό, σ’ αυτή την κατεύθυνση. Πράγματι, οι πρώτοι οργανωμένοι ποντιακοί φορείς, οι οποίοι είχαν διασώσει γλωσσικό, λαογραφικό και ιστορικό υλικό εμφανίστηκαν το 1940. Σημαντικό εργαλείο για την διατήρηση του υλικού τους, αποτέλεσε η προφορική εξιστόρηση.
Τα επιμέρους στοιχεία της πολιτιστικής ταυτότητας των Ποντίων, όπως αναφέρθηκαν παραπάνω, αλλά κυρίως η προσφυγική ιδιότητα, απέκτησαν συνεκτικό ρόλο στην συνέχεια της ποντιακής ταυτότητας ώστε να παραμείνει αναλλοίωτη και να μεταδίδεται στις επόμενες γενιές.
19 Μαΐου. Μία τέτοια μέρα, ας μην ξεχνάμε τους πρόσφυγες προγόνους μας.
Κορίνα Χατζηπαναγιωτίδου, Πολιτιστική Διαχειρίστρια, MSc/MBA Cultural Management.
Πηγές:
- Αγτζίδης, Β. (2020). Πόντος – Ματωμένη γη. Η αναγνώριση της Γενοκτονίας
- Πούλιος, Ι. (2015). Διαχείριση πολιτιστικής κληρονομιάς
- Χαραλαμπίδης, Μ. & Φωτιάδης, Κ. (1991). Πόντιοι: Δικαίωμα στη Μνήμη.
