950 χρόνια από τη Μάχη του Μαντζικέρτ – Η αρχή της καταστροφής του Βυζαντίου (photos, video)

Στις 26 Αυγούστου 1071 έλαβε χώρα η Μάχη του Μαντζικέρτ ανάμεσα στο βυζαντινό στρατό και τους Σελτζούκους Τούρκους. 950 χρόνια μας χωρίζουν από τη μέρα, που άλλαξε τις ιστορικές εξελίξεις στην περιοχή της Μικράς Ασίας και ως επέκταση σε όλον το μεσαιωνικό κόσμο. Ακόμα και σήμερα η τραγική ήττα των Βυζαντινών αντανακλά στις ισορροπίες του ελληνικού και του τουρκικού κόσμου.

Η εισροή των νομαδικών φυλών σε μια από τις αρχαιότερες εστίες του ελληνικού πολιτισμού τον 11ο αιώνα έφερε ως αποτέλεσμα και τη Γενοκτονία όλων των χριστιανικών πληθυσμών με το κυριότερο τον ελληνικό τον 20ο αιώνα.

Οι Έλληνες της Μικράς Ασίας, οι οποίοι κατάφεραν να διατηρήσουν τον πλούσιο πολιτισμό τους και να επιζήσουν την περίοδο 1916-1923, εξαναγκάστηκαν στην Έξοδο από την αξέχαστη πατρίδα τους παρά την μακραίωνη προσπάθεια της συμβίωσης με τους κατακτητές από τα βάθη της Ασίας. Τα εγκλήματα εναντίον των Ελλήνων και όλων των χριστιανών στην Οθωμανική Αυτοκρατορία δεν αναγνωρίζονται ως τις μέρες μας από την Τουρκία.

Ο πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν τελευταία αρέσκεται να θυμίζει στους Έλληνες την ήττα τους στο Μαντζικέρτ. Ο συρρικνωμένος ελληνικός κόσμος προκαλείται και στα λόγια, και εμπράκτως. Το 2013 και το 2020 από μουσεία σε τζαμιά μετατράπηκαν ο ναός της Αγίας Σοφίας στην Τραπεζούντα και της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη αντίστοιχα. Συνεχίζονται οι παραβιάσεις του εναέριου χώρου και των θαλάσσιων συνόρων της Ελλάδας. Συνεχίζεται η κατοχή της βόρειας Κύπρου. Ο πρόεδρος της Τουρκίας στις 26 Αυγούστου 2020 επισκέφτηκε την αναπαράσταση της Μάχης του Μαντζικέρτ στο σημείο στο οποίο αυτή εξελίχτηκε το 1071. Από την ιστορική πόλη με τη νέα της ονομασία Μαλαζγκίρτ και από την πολεμική σκηνή του ηγέτη των Σελτζούκων Αλπ Αρσλάν, ο Ερντογάν υποσχέθηκε στους Τούρκους το νέο μεγαλείο στην Τουρκία μέχρι το 2071.

Αλπ Αρσλάν – Hρωικό λιοντάρι

Ο Αλπ Αρσλάν ή αλλιώς Μουχάμαντ ιμπν Νταούντ ήταν Σουλτάνος της Μεγάλης Σελτζουκικής Αυτοκρατορίας από το 1063 ως το 1072. Ο Αλπ Αρσλάν ήταν δισέγγονος του Σελτζούκ του γενάρχη της δυναστείας των Σελτζούκων. Με τις συνεχείς νίκες του ο σουλτάνος κατάφερε να κατοχυρώσει την κυριαρχία του στην Ανατολή και ονομάστηκε Αλπ Αρσλάν (ηρωικό λιοντάρι). Η αυτοκρατορία του εκτεινόταν από τον ποταμό Αμού Ντάρια στην Κεντρική Ασία μέχρι τον Τίγρη στη Μέση Ανατολή.

Ο πρώτος στόχος του Αλπ Αρσλάν στη θέση του σουλτάνου ήταν η κατάκτηση της πρωτεύουσας της Καππαδοκίας της Καισάρειας.

Για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος έπρεπε να κατακτηθούν η Αρμενία και η Γεωργία. Και οι δυο χριστιανικές χώρες προβάλλοντας όλη τη δυνατή αντίσταση νικήθηκαν από τις δυνάμεις των Σελτζούκων το 1064. Ακολούθησαν λεηλασίες και σφαγές.

Τα σχέδια του Αλπ Αρσλάν για την εισβολή στη Μικρά Ασία στην πρώτη φάση κατάφερε να αντιμετωπίσει ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Ρωμανός Δ΄ Διογένης. Ο βυζαντινός στρατός κινήθηκε προς την Κιλικία. Στη διάρκεια των τριών εκστρατειών οι Βυζαντινοί νίκησαν τους Σελτζούκους και το 1070 τους έδιωξαν πέρα από τον ποταμό Ευφράτη. Στις πρώτες δυο εκστρατείες το βυζαντινό στρατό ηγήθηκε ο ίδιος ο αυτοκράτορας. Στην τρίτη εκστρατεία ο διοικητής του βυζαντινού στρατού ήταν ο Μανουήλ Κομνηνός. Ο μικρότερος αδελφός του Αλέξιος Α΄ έγινε αργότερα  αυτοκράτορας του Βυζαντίου.

Προετοιμασία για τη μάχη

Ο αυτοκράτορας Ρωμανός Δ’ Διογένης είχε ένα από τους μεγαλύτερους και καλά οργανωμένους στρατούς της εποχής του. Όμως οι πρώτες νίκες του εναντίον των Σελτζούκων τον καθησύχασαν.

Η βιασύνη του να νικήσει οριστικά τον Αλπ Αρσλάν του στοίχισε και το θρόνο και το μέλλον της αυτοκρατορίας του.

Τον Φεβρουάριο του 1071, ο Ρωμανός Διογένης άρχισε να συγκεντρώνει μεγάλες στρατιωτικές δυνάμεις στην Κωνσταντινούπολη. Για να αποσπάσει την προσοχή του Σουλτάνου των Σελτζούκων ο Βυζαντινός αυτοκράτορας πρότεινε σε αυτόν νέους ειρηνευτικούς όρους. Η νέα συνθήκη ειρήνης βόλευε και τους δυο ηγέτες. Ο Αλπ Αρσλάν θα είχε περισσότερη ευελιξία να πολεμήσει με το Χαλιφάτο των Φατιμιδών στο Χαλέπι.

Ο Βυζαντινός αυτοκράτορας αξιοποίησε την ευκαιρία, που παρουσιάστηκε, και κινήθηκε με τη δύναμη των 40.000 ανδρών προς την πόλη Θεοδοσιούπολη (σημερινό Ερζερούμ). Το επόμενο βήμα ήταν να εκστρατεύσει προς το εσωτερικό της τουρκοκρατούμενης Αρμενίας. Αυτή η απόφαση κατακρίθηκε από τους στρατηγούς του, όμως δεν αναβλήθηκε.

Ο βυζαντινός στρατός κινήθηκε προς το Μαντζικέρτ και στρατοπέδευσε εκεί τον Ιούλιο του 1071. Η κατάκτηση αυτής της στρατηγικής πόλης μπορούσε να δώσει πολλά πλεονεκτήματα στον Ρωμανό Διογένη έναντι του Αλπ Αρσλάν.

Ως επικεφαλής της οπισθοφυλακής ορίστηκε ο Ανδρόνικος Δούκας, ο οποίος ήταν γιος του πολιτικού αντιπάλου του αυτοκράτορα. Αυτό το λάθος δεν ήταν και το μοναδικό.

Σε πρώτη φάση τίποτα δεν έδειχνε την λάθος επιλογή του αυτοκράτορα. Όμως η γενικότερη απροσεξία και η έλλειψη των πληροφοριών για τις κινήσεις του Αλπ Αρσλάν δεν άργησαν να παίξουν το ρόλο τους. Ο Ρωμανός Δ’ δεν υπολόγισε πως οι Σελτζούκοι γνώριζαν ήδη πολύ καλά τα κατεχόμενα από αυτούς εδάφη στην περιοχή του Νότιου Καυκάσου και της Ανατολικής Μικράς Ασίας. Εκτός απ’ αυτό ο Αυτοκράτορας κράτησε μαζί του τις λιγότερες δυνάμεις του στρατού του. Το μεγαλύτερο και το καλύτερο μέρος του στρατού με επικεφαλής τον επικεφαλής των Φράγκων Ιωσήφ Ταρχανειώτη και των Νορμανδών Ρουσέλ ντε Μπαγιέλ κινήθηκε νότια του Μαντζικέρτ προς την πόλη Χλιάτ.

Ο αυτοκράτορας κατέλαβε το Μαντζικέρτ και περίμενε την κατοχύρωση της θέσης του από τον Ταρχανειώτη και τους δυτικούς ιππότες, που ήταν μαζί του. Για άγνωστο λόγο το δεύτερο μέρος του στρατού του δεν έφθασε στον προορισμό του και κατευθύνθηκε προς τη Μελιτηνή, 150 χιλιόμετρα μακριά από το πεδίο της μάχης που πλησίαζε. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των ιστορικών η κίνηση αυτή του Ταρχανειώτη και του Ρουσέλ ντε Μπαγιέλ αποδίδεται είτε στην προδοσία, είτε σε αποφυγή μάχης με τις δυνάμεις των Σελτζούκων, που ίσως τους έκλεισαν το δρόμο.

Την ίδια ώρα με τις απρόσεκτες κινήσεις του αυτοκράτορα, ο σουλτάνος έλυσε την πολιορκία του Χαλεπίου και κατάφερε να συγκεντρώσει στρατό ισάξιο σε αριθμό με το εκστρατευτικό σώμα των Βυζαντινών.

Η μάχη του Μαντζικέρτ

Στις 24 και 25 Αυγούστου ξεκίνησαν οι εχθροπραξίες ανάμεσα στα στρατόπεδα των Βυζαντινών και των Σελτζούκων. Ο αυτοκράτορας Ρωμανός Δ’ Διογένης δεν αντιλήφτηκε αμέσως πως έχει να κάνει με την εμπροσθοφυλακή των δυνάμεων του Αλπ Αρσλάν. Χάθηκε πολύτιμος χρόνος και ένα μέρος του στρατού μέχρι να παρθούν οι απαραίτητες αποφάσεις. Μεγάλο χτύπημα για τους Βυζαντινούς ήταν η προδοσία των τουρκόφωνων φυλών που εκχριστιανίστηκαν και ορκίστηκαν να υπηρετούν του Βυζαντινό αυτοκράτορα. Οι τουρκόφωνοι Χριστιανοί προσχώρησαν στο στρατόπεδο των Σελτζούκων.

Στις 26 Αυγούστου ενώ ήταν σε εξέλιξη η μάχη, ο Ρωμανός βλέποντας πολλές απώλειες, διέταξε τακτική αναστροφή του μετώπου για αποχώρηση. Οι στρατηγοί δεν κατάλαβαν την τακτική του. Ο στρατός άρχισε να υποχωρεί άτακτα και τελικά οδηγήθηκε σε τραγική ήττα.

Ο αυτοκράτορας Ρωμανός Δ’ Διογένης τραυματίστηκε στο στήθος και στο χέρι. Οι Σελτζούκοι τον έπιασαν και τον οδήγησαν στον Αλπ Αρσλάν. Ο σουλτάνος τον άφησε να φύγει στην Κωνσταντινούπολη, όμως εκεί τον περίμεναν οι αντίπαλοι του. Ο Ρωμανός έχασε και τον θρόνο του και τη ζωή του. Η ήττα του αποδίδεται περισσότερο στη συνομωσία και προδοσία των ευγενών του Βυζαντίου, οι οποίοι δεν υποστήριζαν την πολιτική του αυτοκράτορα.

Το αποτέλεσμα ήταν το Βυζάντιο να χάσει πρώτα το ανατολικό κομμάτι της Μικράς Ασίας και ύστερα και τα εσωτερικά της εδάφη.

Στις 26 Αυγούστου 1071 το Βυζάντιο ηττήθηκε από τους Σελτζούκους και τους συμμάχους τους και το 1077 η πρωτεύουσα τους μεταφέρθηκε στη Νίκαια.

Η τύχη της Μικράς Ασίας παίχτηκε εκείνα τα χρόνια και οι μελλοντικές προσπάθειες του Ελληνισμού να αντιστρέψει την κατάσταση απέναντι σε τουρκικές φυλές απέτυχαν.

Βασίλης Τσενκελίδης, ιστορικός