Τα αίτια της Γενοκτονίας των Αρμενίων είναι πολλά και περίπλοκα. Παρόλα αυτά εδώ θα γίνει μια προσπάθεια ανάλυσης τους.

Οι δολοφονίες της εποχής του Σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίτ

Ας ξεκινήσουε από τις δολοφονίες της εποχής του Σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίτ, από το 1894 έως το 1896. Αυτές αν και δεν μπορούν να κριθούν ως Γενοκτονία, είτε σε συνδυασμό με τα μελλοντικά γεγονότα, είτε μόνες τους, μπορεί να θεωρηθεί ότι δημιούργησαν κάποιες από τις προϋποθέσεις.

Ο λόγος που δεν χαρακτηρίζονται ως γενοκτονία είναι επειδή δεν υπήρχε οργάνωση των δολοφονιών. Επιπλέον η μη ανάμειξη ευρωπαϊκών δυνάμεων, οι οποίες θα ήταν σε θέση να παρέμβουν σε περιπτώσεις καταπατήσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δείχνει ότι η βιαιότητα των πράξεων, αν και σημαντική, δεν έφτανε το επίπεδο της γενοκτονίας και ότι ούτε οι υπεύθυνοι των δολοφονιών αυτών λειτουργούσαν οργανωμένα ή με σχέδιο.

Οι πράξεις, συνέβησαν μετά από την ανάδειξη επαναστατών Αρμενίων σύμφωνα με τον Νταντριάν, ενώ η βεβαίωση ότι η εντολή για τις πράξεις αυτές δόθηκαν από το Σουλτάνο βασίζεται σε μη αξιόπιστα στοιχεία σύμφωνα με τον Χοβανισιάν. Παρόλα αυτά η «επιτυχία» των πράξεων, έδινε το πράσινο φως σε μελλοντικούς θύτες που ήθελαν να τις επαναλάβουν στον αρμενικό πληθυσμό. Ταυτόχρονα, οι προαναφερθείσες επαναστατικές ομάδες των Αρμενίων συνέχισαν τη δράση τους και μετά τις δολοφονίες του 1894-96.

Άμεση συσχέτιση των δύο γεγονότων δεν υπάρχει, αλλά από αυτά τα γεογονότα δημιουργήθηκαν προϋποθέσεις.

Οι Αρμένιοι στον 19ο αιώνα

Μέσα στον 19ο αιώνα, οι Αρμένιοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κατάφεραν να κάνουν σημαντικά οικονομικά βήματα. Η ελίτ των Αρμενίων διέπρεπε οικονομικά σε διάφορους τομείς, έχοντας επεκταθεί και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Παρόλα αυτά δεν είχε ποτέ πολιτική δύναμη.

Η οικονομική ευρωστία των ελίτ, προκαλούσε φθόνο σε μερίδα Οθωμανών. Ειδικά η πολιτική ελίτ των Οθωμανών ήταν έντονα ζηλόφθονη απέναντι στους Αρμενίους εμπόρους, όπως αναφέρει ο Ούνγκορ.

Ο Πρώτος Βαλκανικός Πόλεμος

Η ήττα στο Πρώτο Βαλκανικό Πόλεμο έπαιξε σημαντικό ρόλο για τις μετέπειτα πράξεις της Γενοκτονίας. Ο πόλεμος ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 1912, με Σερβία, Μαυροβούνιο, Ελλάδα και Βουλγαρία να κηρύσσουν πόλεμο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, στον οποίο ηττήθηκε.

Με τη συνθήκη του Λονδίνου, το 1913, η Οθωμανική Αυτοκρατορία έχασε μόνιμα τη βαλκανική χερσόνησο. Ο πόλεμος και η ήττα άφησαν πληγωμένη την υπερηφάνεια της, ενώ η απώλεια είχε και μεγάλες πρακτικές επιπτώσεις, καθώς χάθηκαν μεγάλες πόλεις, αλλά και ξεριζώθηκε σημαντικός αριθμός μουσουλμάνων, οι οποίοι έγιναν πρόσφυγες.

Ο εθνικισμός μετά το 1913 άφησε την ιδέα της ενωμένης αυτοκρατορίας, όπως ήταν στο καιρό της δόξας της. Επιπλέον, ο μύθος του προδοτικού χριστιανισμού ενισχύθηκε. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα πολιτική ένταση, με το Κομιτάτο «Ένωσης και Προόδου» (CUP) να επιτίθεται σε Βούλγαρους, Έλληνες και Αρμενίους του κοινοβουλίου.

Ποιο ήταν το CUP;

Το CUP ήταν μία, αρχικά παράνομη, επιτροπή που δημιουργήθηκε το 1889. Ο κύριος στόχος της ήταν η επιστροφή στο σύνταγμα του 1876, στο οποίο είχαν επέλθει αλλαγές που προωθούσαν το συγκεντρωτισμό.

Μέλη του ήταν Νεότουρκοι που ζούσαν στο Παρίσι και έκαναν προπαγάνδα κατά του Σουλτάνου. Οι τρεις κύριες ιδεολογίες τους ήταν ο Οθωμανισμός, ο Ισλαμισμός και ο Τουρκισμός, με τις δύο πρώτες να θεωρούν ότι κινδύνευαν να χαθούν από την Αυτοκρατορία. Στην επιτροπή αυτή, μία από τις πιο ακραίες παρατάξεις της, ανάπτυξε ένα έντονο τουρκικό εθνικισμό βασισμένο στο μίσος για τους Αρμενίους.

Δεύτερο μεγάλο συμβάν αποτέλεσε το πραξικόπημα των Νεότουρκων (των μελών δηλαδή του CUP) το 1913. Το κόμμα είχε ήδη δύναμη από το 1908, με την επανάσταση εναντίον του Σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίτ του δεύτερου, όπως αναφέρει ο Χοβινισιάν.

Σκοπός τους ήταν η δημιουργία ενός εθνικού τουρκικού κράτους. Οι Νεότουρκοι δεν έχαιραν μεγάλης αποδοχής από το πληθυσμό, αλλά κάθε πράξη εναντίον τους, ακολουθούνταν από μία βίαιη απάντηση. Οποιαδήποτε πολιτική  εναντίωση είχε αντίστοιχα αντίποινα. Την αρχηγία του κόμματος είχαν δύο άτομα. Οι δύο, αυτοί, αρχηγοί, έρχονταν συχνά σε συγκρούσεις με τους αρμενικούς πληθυσμούς, οι οποίες επηρέασαν σημαντικά την αρμενική γενοκτονία. Η εξουσία τους διήρκησε μέχρι το 1918.

Τα κίνητρα του Μεχμέτ Ταλαάτ, ενός εκ των αρχηγών του CUP, ήταν ιδεολογικά, αλλά και πρακτικά. Αυτό που ήθελε ήταν μία τουρκική και μουσουλμανική αυτοκρατορία.

Ο Πόλεμος του έδωσε την ευκαιρία να το πετύχει αυτό χωρίς να παρέμβουν εξωτερικές δυνάμεις για τις πράξεις του. Ήθελε η Ανατολία να γίνει τουρκική. Ιμάμηδες πληρωμένοι από τη κυβέρνηση, αλλά και μια θρησκευτική ρητορική και προπαγάνδα χρησιμοποιήθηκαν από το κράτος για να στρέψουν τον τουρκικό λαό εναντίον των Αρμενίων.

Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος

Το σημαντικότερο γεγονός όμως που επηρέασε την Αρμενική Γενοκτονία ήταν ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος, στον οποίο συμμετείχε η Οθωμανική Αυτοκρατορία από το 1914.

Το CUP ήλπιζε ότι ο πόλεμος θα λύσει τα εσωτερικά προβλήματα της Αυτοκρατορίας. Όμως, οι απώλειες ήταν μεγάλες. Οι διάφορες ήττες από εισβολές ήταν καταστροφικές και για αυτές κατηγορήθηκαν οι Αρμένιοι.

Πράγματι, υπήρχε αριθμός Αρμενίων που είχαν βοηθήσει στις επιθέσεις της Ρωσίας στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Ρωσία πίεζε στις ανατολικές περιοχές της Ανατολίας και στον Εύξεινο Πόντο. Μέχρι το Μάιο του 1915, Αρμένιοι και Ρώσοι είχαν καταλάβει την περιοχή Βαν και ετοιμάζονταν για το χειμώνα.

Οι Αρμένιοι ήλπιζαν στην ανεξαρτησία τους μετά το πόλεμο, την οποία είχε υποσχεθεί η Ρωσία. Η συμμετοχή κάποιων Αρμενίων στον Πόλεμο υπέρ των Ρώσων ήταν ένας από τους λόγους, που μετά το 1915 χρησιμοποιούνταν ως εξιλαστήριο θύμα, για όλες τις ήττες της αυτοκρατορίας στο πόλεμο. Δημιουργήθηκαν ιστορίες για εγκλήματα Αρμενίων ακτιβιστών, αποκλειστήκαν επαγγελματικά, ενώ η ζωή τους άρχισε να περικυκλώνεται από φόβο. Σημαντικές αρμενικές φιγούρες φυλακίστηκαν.

Στις 10 Ιουνίου, 1915, οι Νεότουρκοι εισήγαγαν νόμο με τον οποίο περνούσαν όλες τις επιχειρήσεις και εμπόρευμα των Αρμενίων στο κράτος. Οι καινούργιες, αυτές, συνθήκες, βοήθησαν την οικονομία της Αυτοκρατορίας, ενώ παράλληλα τους έδωσαν πρόσβαση και σε πληθώρα πόρων. Αντίθετα μεγάλη μερίδα Αρμενίων οδηγήθηκε στη φτώχια.

Όμως, αυτό δεν σημαίνει πως και οι Αρμένιοι δεν είχα προβεί σε επιθέσεις κατά των Οθωμανών Τούρκων πριν το 1915, τη χρονιά που θεωρείται ως η έναρξη της Γενοκτονίας (όπως τη βοήθεια στους Ρώσους που έχει αναφερθεί). Επιπλέον οι μελλοντικές τους βλέψεις δεν θα μπορούσαν να συμβαδίσουν με αυτές της Αυτοκρατορίας και για να τις πετύχουν, θα έπρεπε να τους προκαλέσουν ζημία .

Πράγματι η αρμενική πρόκληση ως αιτία της υποχρεωτικής μετακίνησης έχει προταθεί συχνά από ιστορικούς. Για τους Οθωμανούς Τούρκους, το αρμενικό κίνημα ήταν το πιο επικίνδυνο, λόγω των ζωτικών περιοχών που ζητούσε. Επιπλέον, η ύπαρξη πολλών Αρμενίων στα σύνορα με τη Ρωσία, η οποία αποτελούσε συχνά κίνδυνο, δυσχέραινε την κατάσταση. Υπήρχαν Αρμένιοι στο ρωσικό στρατό, ακόμα και διοικητές και άτακτοι στρατιώτες που δημιουργούσαν προβλήματα στις περιοχές κοντά στα σύνορα με τη Ρωσία.

Παρόλα αυτά δεν ήταν αντιπροσωπευτικοί όλου του αρμενικού πληθυσμού, αλλά ήταν ένα από τα κύρια αίτια της Γενοκτονίας, αφού δημιουργούσαν φόβο για τη συνοχή του Οθωμανικού κράτους.

Πηγές:

Üngör, U. Ü. (2012). The Armenian Genocide, 1915. Στο B. Boender & W. ten Have (Εds.), The Holocaust and Other Genocides: An Introduction, 45-71. Amsterdam: Amsterdam University Press.

Gunter, M. (χ.χ.). Turkey, Past and Future: What Is Genocide? The Armenian Case.

Hovannisian, R.G. (2009). The Armenian Genocide in Perspective. New York: Routledge.

Dadrian, V.N. (2003). The History of the Armenian Genocide: Ethnic Conflict from the Balkans to Anatolia to the Caucasus. New York: Berghahn Books.

Απόσπασμα από πτυχιακή εργασία με τίτλο «Το φαινόμενο της γενοκτονίας στον 20ο αιώνα: Μία συγκριτική ανάλυση» που έγινε στο τμήμα Δημοσιογραφίας & ΜΜΕ, τον Ιούνιο του 2019, υπό την επίβλεψη του Επίκουρου Καθηγητή Δημήτρη Λυβάνιου από την Ερμιόνη Βλαχίδου.