15 Μαρτίου 1921: Ο εμπνευστής των γενοκτονιών Ταλαάτ πασάς πέφτει νεκρός από σφαίρα του Σογομόν Τεχλιριάν

Στις 15 Μαρτίου 1921 ο 25χρονος επαναστάτης Σογομόν Τεχλιριάν εκτελεί στο Βερολίνο τον Ταλαάτ πασά – τον άνθρωπο που ακολουθώντας τα σχέδια των Γερμανών στρατηγών Γκολτς και Λίμαν έβαψε τα χέρια του με αίμα Αρμενίων και Ποντίων προκειμένου να λύσει το «εσωτερικό ζήτημα» της Τουρκίας.

Από το 1915 οι Νεότουρκοι –υπό την ηγεσία των «τριών πασάδων» Ταλαάτ, Ενβέρ και Τζεμάλ– είχαν ξεκινήσει τις γενοκτονικές επιχειρήσεις εναντίον των χριστιανικών πληθυσμών της Ανατολίας.

Στο 9ο Συνέδριο της Αρμενικής Επαναστατικής Ομοσπονδίας (του κόμματος που κυριαρχούσε στα πολιτικά πράγματα της Αρμενίας μέχρι και την κατάληψη της χώρας από τους Σοβιετικούς), τον Οκτώβριο του 1919, αποφασίστηκε η διεξαγωγή της Επιχείρησης «Νέμεσις», ενός σχεδίου που στόχο είχε την απονομή δικαιοσύνης για τα 1.500.000 θύματα της Γενοκτονίας, καθώς και για τα 30.000 θύματα των σφαγών που πραγματοποίησαν οι αζερικές δυνάμεις τον Σεπτέμβριο του 1918 στο Μπακού.

Κύριος στόχος ήταν ο Ταλαάτ πασάς, ο οποίος θεωρούνταν ο ιθύνων νους. Αυτό άλλωστε αποκαλύπτει και επιστολή του προς τις Αρχές του βιλαετίου του Χαλεπιού:

Σύμφωνα με προγενέστερη κοινοποίηση, η κυβέρνηση έχει αποφασίσει την ολοσχερή εξόντωση των διαβιούντων στη χώρα Αρμενίων. Πας όστις ήθελε αντιταχθεί στη διαταγή αυτή δεν μπορεί πλέον ν’ αποτελεί μέρος της διοίκησης. Άνευ ουδεμίας διάκρισης για τις γυναίκες, τα παιδιά και τους αναπήρους, οσονδήποτε τραγικά κι αν είναι τα μέσα εξόντωσης και αφού καταπνιγεί η φωνή της συνειδήσεως πρέπει να τεθεί τέρμα στην ύπαρξή τους.

13 Σεπτεμβρίου 1915,
Ο υπουργός Εσωτερικών,
Μ. Ταλαάτ

Στις 3 Νοεμβρίου 1918, μετά το τέλος του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου, ο Ταλαάτ κατέφυγε μαζί με τη σύζυγό του στο Βερολίνο, όπου κρυβόταν με το όνομα Αλή Σαλιέχ μπέη.

Η Επιχείρηση «Νέμεσις» ξεκίνησε με τη δολοφονία του πρώτου πρωθυπουργού του Αζερμπαϊτζάν Φαταλί Χαν Χιουσκί στην Τιφλίδα της Γεωργίας, τον Ιούνιο του 1920. Τον Ταλαάτ ανέλαβε να εκτελέσει ο Σογομόν Τεχλιριάν, ο οποίος, σύμφωνα με πηγές, είχε χάσει 85 μέλη της ευρύτερης οικογένειάς του στη Γενοκτονία.

Στις 15/3/1921, στη συνοικία Σαρλότενμπουργκ του Βερολίνου, θύτης και θύμα διασταυρώνονται στο κέντρο του δρόμου.

Ο Τελιχριάν προσπερνάει τον Ταλαάτ, τον φωνάζει με το αληθινό του όνομα, κι όταν εκείνος γυρίζει, με μια αστραπιαία κίνηση τον πυροβολεί στο ύψος του κεφαλιού. Ο θάνατος του Ταλαάτ ήταν ακαριαίος.

Η δίκη και ο πραγματικός ένοχος

Στη δίκη που ακολούθησε, η οποία προκάλεσε το διεθνές ενδιαφέρον, ο Τε­χλι­ριάν δήλωσε: «Σκότωσα, μα δεν είμαι δολοφόνος». Υ­πο­στή­ριξε ό­τι ε­νήρ­γη­σε μό­νος του από παρόρμηση, καθότι λόγω των όσων έζησε έβλεπε στον ύπνο του τις νύχτες τη μητέρα του να του ζητά να πάρει εκδίκηση.

Ήξερε ότι με κάθε τρόπο έπρεπε να αποκρύψει ότι εκτελούσε μέρος της Επιχείρησης «Νέμεσις», και το κατάφερε.

Οι συνήγοροί του επικαλέστηκαν ως ελαφρυντικά τις τα­λαι­πω­ρί­ες που υπέστη α­πό την εκτό­πι­σή του, και τις κρί­σεις ε­πι­λη­ψί­ας που τον βασάνιζαν κά­θε φο­ρά που ανακαλούσε στη μνήμη του τις εικόνες φρίκης από την κακοποίηση και τη θανάτωση των γονιών του, του αδελ­φού και της αδελφής του. Τρεις μή­νες με­τά την πολύκροτη δίκη, οι έ­νορ­κοι του κακουρ­γιο­δι­κεί­ου του Βε­ρο­λί­νου τον έκριναν αθώο, απόφαση που έγινε δεκτή με ενθουσιώ­δη χει­ρο­κρο­τή­μα­τα α­πό έ­να πλή­θος ομοεθνών και συ­μπα­θού­ντων που εί­χαν κατακλύ­σει το δι­κα­στή­ριο.

Η «Επιχείρηση Νέμεσις» ολοκληρώθηκε το 1922 μετά την εκτέλεση του Τζεμάλ Πασά στην Τιφλίδα. Η δολοφονία του Ταλάατ ωστόσο ήταν η πράξη η οποία έχει συνδεθεί με την Επιχείρηση όσο καμία άλλη, διότι αφενός οδήγησε στο θάνατο του κύριου ενορχηστρωτή της Γενοκτονίας, αφετέρου αποτέλεσε την πρώτη πράξη δικαιοσύνης, δεδομένης της αθώωσης του Τεχλιριάν από τη γερμανική δικαιοσύνη.

Ο Ταλαάτ κηδεύτηκε στο Βερολίνο. Ωστόσο, το 1943 ο Αδόλφος Χίτλερ έστειλε την τέφρα του στους Τούρκους με τιμές, μέσα σε ένα τρένο διακοσμημένο με σβάστικες, ελπίζοντας να πάρει τη χώρα με το μέρος του στον Άξονα.

Το 2016 ο γιος του Σογομόν Τεχλιριάν μίλησε υπό το καθεστώς ανωνυμίας στον δημοσιογράφο της Independent Ρόμπερτ Φισκ, και αποκάλυψε λεπτομέρειες της Επιχείρησης «Νέμεσις» αλλά και στοιχεία της προσωπικότητας και της ζωής του ανθρώπου που στην Αρμενία θεωρείται ήρωας και στην Τουρκία τρομοκράτης.

Πηγές
• Έλενα Κιουρκτσή, «Επιχείρηση “Νέμεσις”: Στο όνομα της Θείας Δίκης», armenika.gr.
• Γιώργος Μενεσιάν, «100 Χρόνια από την “Επιχείρηση Νέμεσις”», liberal.gr, 14/3/2021.
• wikipedia.org.