Ήταν 15 Μαρτίου του 1921 και ο Ταλαάτ Πασάς, που είχε καταφύγει στο Βερολίνο μετά την ήττα της Τουρκίας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, έκανε το λάθος να επαναλαμβάνει τα ίδια πράγματα κάθε μέρα.
«Καθημερινά στις 11:00 έβγαινε περίπατο. Ο πατέρας μου πήγε πίσω του και του φώναξε “Ταλαάτ”. Εκείνος γύρισε, και ο πατέρας μου τον πυροβόλησε… Δεν ξέρω τι συνέβη στους σωματοφύλακές του. Αυτοί που ήταν αυτόπτες μάρτυρες στο γεγονός άρπαξαν τον πατέρα μου και άρχισαν να τον χτυπούν· η αστυνομία του Βερολίνου τον γλίτωσε από το λιντσάρισμα. Αργότερα έμαθα ότι είχε σκοτώσει και έναν Αρμένιο δωσίλογο στην Κωνσταντινούπολη, που ήταν κατάσκοπος των Τούρκων κατά τη Γενοκτονία».
Τα λόγια του μικρότερου γιου του Σογομών Τεχλιριάν, όπως τα διατύπωσε στον δημοσιογράφο του «Independent» Ρόμπερτ Φισκ ζωντανεύουν μια συγκλονιστική ιστορία μέσα στην ιστορία, που γράφτηκε με αίμα.
Ο παγκοσμίου φήμης ερευνητής και δημοσιογράφος της βρετανικής εφημερίδας λέει στο άρθρο του που δημοσιεύτηκε στις 21 Ιουνίου 2016 ότι μίλησε με τον Τεχλιριάν τον νεότερο (τότε 86 ετών) στο τηλέφωνο, μια και εκείνος βρίσκεται στην Αμερική. Ομολογεί δε ο Φισκ ότι αποδέχτηκε να μην αποκαλύψει το όνομά του, το οποίο έχει αλλάξει ο γιος, κάτι που του ζήτησε ο ίδιος. «Ούτε ονόματα, ούτε διευθύνσεις… Είμαι εκτός. Ποτέ δεν ξέρεις αν θα σε βρει κάποιος τρελός Τούρκος».
Για τους Αρμενίους και όλους τους λαούς που έπεσαν θύματα του εγκεφάλου των γενοκτονιών Ταλαάτ Πασά, ο Τεχλιριάν είναι ήρωας. Για τους Τούρκους παραμένει ο πλέον διαβόητος τρομοκράτης. Ο γιος του όμως αποκαλύπτει και μια άλλη πτυχή του πατέρα του.
«Ήταν ο ευγενέστερος, γλυκύτερος άνθρωπος που μπορείς να φανταστείς, σχεδόν αφελής. Τον αναγκάσαμε εγώ κι ο αδελφός μου να μας πει τι συνέβη. Δεν του άρεσε να μιλά ποτέ γι’ αυτό. Ήταν λακωνικός. Έγραφε ποίηση και ζωγράφιζε πολύ καλά.
»Δεν ήταν όπως θα έπρεπε να είναι ένας δολοφόνος. Την ιστορία για το πώς σκότωσε τον Ταλαάτ μού την είπε πρώτη φορά όταν ήμουν 10 ετών».
Η δολοφονία του αιμοσταγούς Τούρκου Μεγάλου Βεζίρη έγινε στο πλαίσιο της επιχείρησης «Νέμεσις» για την εξολόθρευση όλων όσοι είχαν εξυφάνει και εκτελέσει το σχέδιο Γενοκτονίας του αρμενικού λαού.
Πριν από τον Ταλαάτ Πασά ο Τεχλιριάν, που είχε γεννηθεί το 1896 στο Ερζερούμ, είχε εκτελέσει τον ομοεθνή του Χαρουτιούν Μικιρδιτιάν, έναν δωσίλογο πληροφοριοδότη των Τούρκων που βοήθησε να σταλούν στην εξορία και να θανατωθούν κληρικοί, διανοούμενοι, δικηγόροι και δημοσιογράφοι εκείνον τον φοβερό Απρίλιο του 1915.
Ο Τεχλιριάν είχε χάσει τη μάνα και τον μεγάλο αδελφό του στη Γενοκτονία, όχι όμως πατέρα, αδελφούς και αδελφές, και μάλιστα μπροστά στα μάτια του, όπως εσφαλμένα μεταφέρει ο αστικός μύθος.
«Ο πατέρας μου δεν είχε αδελφή», λέει ο γιος του. «Ο ίδιος και τα δύο αδέλφια του ήταν στη Σερβία» όταν γινόταν η σφαγή. Είχε φύγει από το ’14 και από μια περίεργη σύμπτωση έφτασε στη Σερβία εκείνη την ημέρα του Ιουνίου που ο Γκαβρίλο Πρίντσιπ πυροβόλησε τον Αρχιδούκα Φερδινάνδο της Αυστρίας στο Σεράγεβο πυροδοτώντας τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Το 1917 εντάχθηκε στις τάξεις του αρμενικού στρατού του Αντρανίκ Οζανιάν στην περιοχή του Βαν και την ίδια περίοδο γνώρισε και ερωτεύτηκε την 15χρονη τότε Αναχίτ.
Το 1921 εστάλη στο Σαρλότενμπεργκ του Βερολίνου, όπου είχε βρει καταφύγιο ο Ταλαάτ, για να τον δολοφονήσει. «Μοιραζόταν ένα δωμάτιο με φοιτητές», θυμάται ο γιος του. «Έλεγε ότι ήταν ακριβώς απέναντι από το σπίτι όπου έμενε ο Ταλαάτ. Στις φωτογραφίες ο Ταλαάτ είναι με μουστάκι, τότε όμως είχε γένια και μαζί του ήταν δύο σωματοφύλακες».
Ο Ταλαάτ κηδεύτηκε στο Βερολίνο. Ωστόσο, το 1943 ο Αδόλφος Χίτλερ έστειλε την τέφρα του στους Τούρκους με τιμές, μέσα σε ένα τρένο διακοσμημένο με σβάστικες, ελπίζοντας να πάρει τη χώρα με το μέρος του στον Άξονα, κάτι που δεν κατάφερε.
Ο Τεχλιριάν οδηγήθηκε σε δίκη σε δικαστήριο της Γερμανικής Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, το οποίο τον αθώωσε σε μόλις δύο ημέρες! Το δικαστήριο «αισθανόταν τέτοιο αποτροπιασμό έχοντας μπροστά του τα στοιχεία για το πρώτο “βιομηχανικό” ολοκαύτωμα του 20ού αιώνα, που οι ένορκοι χρειάστηκαν μόλις δύο ημέρες για να κρίνουν τον Αρμένιο δολοφόνο “όχι ένοχο”», γράφει χαρακτηριστικά ο Ρόμπερτ Φισκ στο άρθρο του.
Ο Τεχλιριάν έφυγε από τη Γερμανία, πήγε στο Κλίβελαντ των ΗΠΑ, μετά στη Γιουγκοσλαβία, και κατέληξε στην Καλιφόρνια των ΗΠΑ. Ο μικρός γιος του ήταν 12 χρονών όταν οι Γερμανοί εισέβαλαν στα Βαλκάνια το 1941.
«Είχα δει το όπλο με το οποίο ο πατέρας μου σκότωσε τον Ταλαάτ Πασά, όταν όμως ήρθαν οι Γερμανοί το πέταξε στον Δούναβη. Με τη Γιουγκοσλαβία υπό γερμανική κατοχή, το να έχεις ένα Luger ισοδυναμούσε με θανατική καταδίκη», είπε στον Φισκ.
Η Γιουγκοσλαβία στη ζωή του Τεχλιριάν προέκυψε εξ ανάγκης. Βρισκόταν στις ΗΠΑ και δούλευε καλά, αλλά η Αναχίτ δεν μπορούσε να μπει στην αμερικανική ήπειρο· και ενώ είχε καταφέρει με τη βοήθεια ενός επιχειρηματία από την Τιφλίδα να πάρει βίζα εξόδου, είχε εγκλωβιστεί καθ’ οδόν προς τις ΗΠΑ στη Μασσαλία.
Εκεί την βρήκε ο μετέπειτα σύζυγός της, την πήρε και πήγαν στη Γιουγκοσλαβία όπου ο δολοφόνος του Ταλάατ Πασά έστησε μια επιτυχημένη επιχείρηση επεξεργασίας και πώλησης καφέ. Είχε μάλιστα το μονοπώλιο, «οδηγούσε Ford Station και έδινε καφέ στο παλάτι του Αλέξανδρου», θυμάται ο γιος του.
Μετά το πέρας του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου όμως, και την άνοδο του Τίτο, πήρε έναν τύπο στη δουλειά του και «μια μέρα, μπήκε στο μαγαζί και του είπε: Τώρα φεύγεις. Αυτό ανήκει στο λαό μου».
Ο γιος του Τεχλιριάν διηγείται ότι ο ήρωας πατέρας του γύρισε σπίτι κλαίγοντας και ανήγγειλε ότι τον πέταξαν έξω. Κατέληξε στις ΗΠΑ όπου οι Αρμένιοι τον καλούσαν παντού να εκφωνεί πατριωτικούς λόγους αν και εκείνος δεν ήθελε, όπως ισχυρίζεται ο υπερήλικος σήμερα γιος του.
«Οι Αρμένιοι προσπαθούν να βγάζουν πράγματα από τον τάφο. [Αυτά που έγιναν] πριν από τρεις γενιές. Είναι πια ιστορία. Όλοι σκότωσαν. Δεν μπορείς να επιστρέψεις στην Ιερά Εξέταση και τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και να τις ζωντανέψεις. Εγώ δεν το πιστεύω. Δεν θυμάμαι ποτέ τον πατέρα μου να λέει κακή κουβέντα για τους Τούρκους. Ήθελε απλώς να ζήσει μια ήσυχη ζωή», λέει ο νεότερος Τεχλιριάν στον Ρόμπερτ Φισκ, μια δήλωση που έκανε που όπως φάνηκε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ενόχλησε πλήθος Αρμενίων.
Εκείνοι, οι Αρμένιοι που πιστεύουν στην αξία της αναγνώρισης της Γενοκτονίας για την αποκατάσταση της αλήθειας, τιμούν τον ήρωα Σογομών Τεχλιριάν μνημονεύοντάς τον αλλά και με ένα ταφικό μνημείο που έχουν ανεγείρει στο κοιμητήριο Αραράτ, στο Φρέσνο της Καλιφόρνιας.
Ένας αετός κρατά στα νύχια του ένα φίδι, που αντιπροσωπεύει εκείνον που πολλοί ήθελαν να δουν νεκρό: τον Ταλαάτ Πασά.
