Η τουρκική αναθεωρητική στρατηγική και επιχειρησιακή τακτική εις βάρος των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Κύπρου και της Ελλάδας δεν είναι νεοφανής, αλλά πάει δεκαετίες πίσω. Τον Νοέμβριο του 1973 αποτελεί το έτος γένεσης της αμφισβήτησης της ελληνικής υφαλοκρηπίδας. Τότε ήταν που η Τουρκία παραχώρησε στην Τουρκική Εταιρεία Πετρελαίων 27 άδειες έρευνας για ανεύρεση υδρογονανθράκων δυτικά νησιών του Αιγαίου, εντός της ελληνικής υφαλοκρηπίδας. Μερικούς μήνες μετά αποδέσμευσε την επεκτατική της ισχύ καταλαμβάνοντας το 37% του κυπριακού εδάφους και κατακρεουργώντας τη διοικητική και συνταγματική δομή της νήσου με ό,τι αυτό συνεπαγόταν για τα ανθρώπινα δικαιώματα στην Κύπρο.
Πρόσφατα, στις αρχές Φεβρουαρίου, η τουρκική στρατηγική υλοποιήθηκε με τον εκβιασμό της Άγκυρας στην κυπριακή ΑΟΖ αφού διά του πολεμικού της ναυτικού εμπόδισε τη γεώτρηση στο Οικόπεδο 3.
Η τουρκική αναθεωρητική στρατηγική ερείδεται σε δύο κύριες συνιστώσες:
- Αμφισβήτηση του Διεθνούς Δικαίου.
- Εκβιασμός – εξαναγκαστική διπλωματία.
Αιγαίο
Όσον αφορά τα νησιά του Αιγαίου, αλλά και την Κύπρο, η Τουρκία αμφισβητεί το Διεθνές Δίκαιο και συγκεκριμένα τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θαλάσσης του 1982 προτάσσοντας τη θέση ότι δεν είναι συμβαλλόμενη σε αυτήν κράτος. Ωστόσο, η εν λόγω σύμβαση δημιουργεί έννομες υποχρεώσεις και για την Τουρκία, η οποία δεσμεύεται από το διεθνές εθιμικό δίκαιο.
Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το άρθρο 121 (2) της Σύμβασης για το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας όλα τα νησιά δικαιούνται αιγιαλίτιδα ζώνη (χωρικά ύδατα), υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ. Ειδικά ως προς το θέμα της αιγιαλίτιδας ζώνης, η Τουρκία θεωρεί ότι τυχόν επέκτασή της στα 12 ν.μ. αποτελεί casus belli (βλ. απόφαση τουρκικής βουλής 1995).
Ας σημειωθεί ότι η Τουρκία επεξέτεινε τα χωρικά της ύδατα στα 12 ν.μ. στον Εύξεινο Πόντο και σε μέρος της Μεσογείου.
Η Τουρκία θεωρεί ότι τυχόν επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στα 12 ν.μ. θα καταστήσει το Αιγαίο «ελληνική λίμνη». Με το ισχύον καθεστώς η Ελλάδα ασκεί κυριαρχία στο 35% των υδάτων, ενώ η Τουρκία στο 9%. Αν ισχύσει καθεστώς 12 ν.μ. η Ελλάδα θα ασκεί κυριαρχία στο 64% του Αιγαίου, ενώ η Τουρκία στο 10%.
Όσον αφορά δε την υφαλοκρηπίδα, η Άγκυρα προβάλλει κυρίως γεωλογικά επιχειρήματα. Μεταξύ άλλων προβάλλει το επιχείρημα ότι το Αιγαίο αποτελεί ημίκλειστη θάλασσα, ενώ τα νησιά του αποτελούν εξάρσεις του βυθού που συγγενεύουν γεωλογικά με την Ανατολία. Συναφώς η Τουρκία επιχειρεί την πολιτικοποίηση μιας νομικής διαφοράς αρνούμενη τη δικαιοδοσία του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης.
Η τουρκική αναθεωρητική πολιτική κορυφώθηκε με τις δύο ελληνοτουρκικές κρίσεις του 1987 και του 1996 στα Ίμια, όπου προτάχθηκε από Τούρκους αξιωματικούς η θεωρία περί «γκρίζων ζωνών». Αλλά και στις μέρες μας, επί Ερντογάν, η Τουρκία επανήλθε εκ νέου με την αμφισβήτηση της Συνθήκης της Λοζάνης αξιώνοντας το σφετερισμό συγκεκριμένων νησιών και νησίδων που θεωρεί ότι της ανήκουν γιατί δεν αναφέρονται ονομαστικά στην εν λόγω Συνθήκη.
Ωστόσο, η Ελλάδα και η Κύπρος κατέχουν ένα άριστο διεθνονομικό οπλοστάσιο που τις θωρακίζει εναντίον της τουρκικής αναθεωρητικής στρατηγικής.
Συγκεκριμένα, με βάση το άρθρο 15 της Συνθήκης της Λοζάνης η Τουρκία παραιτήθηκε των δικαιωμάτων της από 14 νησιά του Αιγαίου που ανήκουν στο σύμπλεγμα των Δωδεκανήσων και των εξαρτωμένων τους νησίδων (περιλαμβανομένων των Ιμίων) υπέρ της Ιταλίας. Τα νησιά αυτά εκχωρήθηκαν στην Ελλάδα ως διάδοχο κράτος με βάση τη Συνθήκη των Παρισίων του 1947 (άρθρο 14).
Τέλος, όπως προκύπτει από το άρθρο 12 της Συνθήκης της Λοζάνης, η Τουρκία παραιτήθηκε κάθε δικαιώματος επί των νήσων που βρίσκονται σε απόσταση μεγαλύτερη των τριών μιλίων από την ασιατική ακτή, πλην της Ίμβρου και της Τενέδου. Τα Ίμια απέχουν από τις ασιατικές ακτές 3,7 μίλια. Άρα, οι νομικές θέσεις της Ελλάδας είναι σαφείς και αδιαμφισβήτητες.
Κύπρος
Η τουρκική υψηλή στρατηγική δεν διαχωρίζει το Αιγαίο από την Κύπρο, θεωρώντας τα ενιαίο γεωπολιτικό χώρο και χρησιμοποιώντας την ίδια αναθεωρητική τακτική. Συναφώς, οι τουρκικές θέσεις για τα νησιά του Αιγαίου ισχύουν και για την Κύπρο. Η Τουρκία δεν αναγνωρίζει στην Κύπρο χωρικά ύδατα, συνορεύουσα ζώνη, υφαλοκρηπίδα, ΑΟΖ. Ωστόσο κατά παρανοϊκό τρόπο το 2011 συνομολόγησε με τα κατεχόμενα συμφωνία οριοθέτησης υφαλοκρηπίδας.
Συνακόλουθα, η Άγκυρα δεν αναγνωρίζει τις συμφωνίες που έχει συνομολογήσει η Κύπρος με την Αίγυπτο, το Ισραήλ και τον Λίβανο.
Θεωρεί ότι τα τεμάχια 1, 4, 5, 6 και 7 εμπίπτουν στην τουρκική υφαλοκρηπίδα, ενώ τα τεμάχια 8, 9, 2, 3 και 12 είναι αδειοδοτημένα εκ μέρους της Τουρκίας στην τουρκική εταιρεία πετρελαίου για έρευνα.
Η Τουρκία με την τακτική του εκβιασμού τερμάτισε τη γεώτρηση στον στόχο «σουπιά» στο Οικόπεδο 3 στην κυπριακή ΑΟΖ επικαλούμενη τα συμφέροντα των Τουρκοκυπρίων και αξιώνοντας τη συνδιαχείριση του φυσικού αέριου.
Τουρκικοί στόχοι
Όπως αναφέραμε και σε προηγούμενη αρθρογραφία μας, η Τουρκία θεωρεί ότι η Κύπρος βρίσκεται στον ζωτικό της χώρο, η οποία ως βάση-αεροπλανοφόρο ελέγχει τις υδάτινες οδούς στον κόλπο του Άντεν, στα στενά του Ορμούζ μαζί με τον περσικό Κόλπο και την Κασπία θάλασσα, τις πιο σημαντικές οδούς που συνδέουν την Αφρική με την Ευρασία.
Ο θεωρητικός των ισλαμιστών Αχμέτ Νταβούτογλου επηρεάστηκε αρκετά από τον πιο δημοφιλή θεωρητικό επί ναυτικών θεμάτων Θάιερ Μάχαν, ο οποίος είχε ταυτίσει την αναβίβαση μιας χώρας στο στάτους της μεγάλης δύναμης με την θαλάσσια ισχύ. Όπως υποδεικνύει ο Μάχαν, θαλάσσια και οικονομικής ισχύς είναι αλληλένδετες.
Κατά τον Νταβούτογλου η Τουρκία πρέπει να εκσυγχρονίσει το στόλο της και να γίνει υπολογίσιμη ναυτική δύναμη. Η Κύπρος εκλαμβάνεται από τους ισλαμιστές ως γεωπολιτικό εργαλείο εξυπηρέτησης των ευρύτερων γεωστρατηγικών σχεδιασμών τους.
Το πολλά υποσχόμενο κοίτασμα στο στόχο Καλυψώ δυνητικά μεταβάλλει υπέρ της Κύπρου τους γεωοικονομικούς συσχετισμούς, αφού η γεωλογική του δομή προσομοιάζει με του Ζορ, το κοίτασμα-μαμούθ της Αιγύπτου. Η εν λόγω εξέλιξη θορύβησε την Άγκυρα η όποια δεν επιθυμεί να καταστεί η Αν. Μεσόγειος εναλλακτικός ενεργειακός διάδρομος.
Ως γνωστόν η Άγκυρα εποφθαλμιά το κυπριακό φυσικό αέριο. Λαμβάνοντας υπόψη το δόγμα Νταβούτογλου –το οποίο δεν έχει αποκηρυχθεί μέχρι στιγμής από την τουρκική διακυβέρνηση– είναι εύκολο να αντιληφθεί κάποιος την τουρκική στοχοθεσία. Ένας από τους άξονες του ούτω καλούμενου «στρατηγικού βάθους» του Νταβούτογλου είναι ο γεωοικονομικός. Το να καταστεί η Τουρκία σημαντικός ενεργειακός κόμβος θα την ενισχύσει σε οικονομικό αλλά και σε γεωπολιτικό επίπεδο, ενδυναμώνοντας τις νεοοθωμανικές βλέψεις της. Κατά τον Νταβούτογλου η Τουρκία αποτελεί γεωπολιτικό κέντρο και όχι περιφέρεια. Όπως έχουμε αναφέρει σε προηγούμενες αναλύσεις μας, η εν λόγω τουρκική στοχοθεσία ελαχιστοποιεί τις προοπτικές δίκαιης επίλυσης του προβλήματος.
Νίκος Παναγιωτίδης
