Ο Σακαλής ο Στοφόρον και του Κερασινού το βούτορον. Ιστορίες καθημερινών ανθρώπων από την Πατρίδα
Γράφει η κ. Λένα Σαββίδου,
Η φωτογραφία που συνοδεύει το κείμενο για τον Στοφόρον, είναι απ΄την Αργυρούπολη του 1908. Σε αυτή βλέπουμε τους αδελφούς Γερβάσιο Σουμελίδη, Τιμολέων Σουμελίδη και Πίνδαρο Σουμελίδη, παιδιά του Χαράλαμπου Σουμελίδη από τη Βαρενού. Ανήκει στην αρχειακή της μορφή στην Επιτροπή Ποντιακών Μελετών.
Στην περιοχή της Λαραχανής κατά πως μας πληροφορεί ο Ελευθεριαδής στο πόνημα του περί των λαογραφικών της περιοχής, του «Κερασινού το βούτορον», το βούτυρο δηλαδή που παρασκευαζόταν από το γάλα που οι αγελάδες έδιδαν κατά τον Ιούνιο μήνα, ήταν το εκλεκτότερο όλης της χρονιάς και ακριβότερα όλων πουλιούνταν στους εύπορους αστούς της Τραπεζούντας. Είχε χρώμα κίτρινο του κεχριμπαριού και το θεωρούσαν θεραπευτικό κάθε πάθησης. Η ιαματική δύναμη του βρισκόταν στα άνθη που κατά την περίοδο του Ιούνη έβοσκαν οι αγελάδες σε συνδυασμό με τη άβραστη βρώση (1) του γάλατος αυτού. «Ας’ σ’ ιθάκ’ και ‘ς σην γούλαν, ζεστόν ζεστόν», που σήμερα θα το μεταφράζαμε ως «άμεση κατανάλωση», έλεγαν οι δικοί μας πως έπρεπε να πίνεται τούτο το γάλα.
Σχετική ιστορία με τη θεραπευτική δύναμη του άβραστου γάλακτος μιας και το βούτυρου από άβραστο γάλα παρασκευαζόταν, κυκλοφορούσε στόμα με στόμα στην περιοχή της Ματσούκας κι αφορούσε τον Σακαλή τον Στοφόρον, ο οποίος ήταν και ο ζεγκίντς, ο πλούσιος δηλαδή του χωριού της Λαραχανής. Όλοι στα σπίτια τους είχαν ως σκεπές χαρτώματα και μοναχά του Στοφόρ το σπίτι είχε φράγκικα κεραμίδια. Τόσο πλούσιος ήταν! Μα όλα του τα πλούτη, δεν μπορούσαν τη χαρά και την ευτυχία να φέρουν στο σπιτικό του. Επί είκοσι ολόκληρα χρόνια υπήρξε άκληρος και η λύπη είχε καταβάλλει πλέον κι αυτόν και τη γυναίκα του.(2)
Όλοι στο χωριό τον συμπονούσαν γιατί ήταν καλός άνθρωπος με πολύ κακή μοίρα. Είχε όλα τα αγαθά να θρέψει και να αναστήσει ένα παιδί μα δεν μπορούσε να το αποκτήσει, ενώ οι φτωχοί του χωριού το ένα μετά το άλλο έφερναν παιδιά στον κόσμο.
Σε όλους (3) ο Στοφόρον έλεγε τον πόνο του και ζητούσε τη συμβουλή τους για να βρεθεί μια λύση. Οι συγχωριανοί τον παρέπεμπαν να πάει σε «ανοιχτή» (4) κι αυτός ορθά να του διερμηνεύσει τον τρόπο να γίνει πατέρας. Όλοι στο χωριό φοβόταν πως το «κακό το μάτι» ή και τα μάγια από ζήλεια για τα πλούτη του Στοφόρου ήταν η αιτία πίσω από την πονεμένη ζωή του Στοφόρου και της γυναίκας του.
Αυτό έκαμε κι ο δυστυχής φίλος μας και όλες τις πόρτες «τ’ ανοιχτηδίων» χτύπησε κι άκουσε τις συμβουλές τους, μα μάταια. Κάποτε όμως βρέθηκε κι ένας ανοιχτής που του δωσε μια παράξενη συμβουλή: να πίνει για σαράντα ημέρες, μια γουλιά γάλα από εκατό αγελάδες! Σε αυτό το γάλα μέσα βρισκόταν το φάρμακο (5) που θα τον έκαμε καλά και θα μπορούσε στη συνέχεια να καταστήσει τη γυναίκα του έγκυο. Ήταν δε τόσο σίγουρος ο ανοιχτής για το αποτέλεσμα που έδειξε στον Στοφόρο το νερό μέσα στο οποίο έκαμε τα μαγικά του και του είπε πως ο ίδιος ήδη έβλεπε μέσα σε αυτό, τον… αγέννητο γιο του!
Τι να κάμει κι ο έρμος ο Στοφόρος, πήρε το δρόμο για τα παρχάρια του χωριού. Εκεί έμεινε σαράντα ημέρες και κάθε ημέρα έπινε μια γουλιά άβραστο γάλα από την καρδάρα μέσα στην οποία συνέλεγαν γάλα από εκατό αγελάδες. Σα γύρισε στο χωριό του, πολύ σύντομα ήρθε και το καλό νέο της εγκυμοσύνης της γυναίκας του και η γέννηση του πρώτου του γιου.
Στα παρχάρια της Ματσούκας όλες ο παρχαρέτ’ σσες περηφανεύοντας πλέον πως τα δικά τους γελάδια χάρισαν στον Στοφόρο το παιδί του, μα η αλήθεια είναι πως μέχρι και σήμερα κανείς δεν έμαθε ποτέ ποιο ήταν το τυχερό ζώο που το γάλα του έγινε ίαμα.
Σημειολογικές παρατηρήσεις της γράφουσας.
1. Η λογική πίσω από την πόση του άβραστου γάλακτος έχει να κάμει με την ευπάθεια των συστατικών των βοτάνων που το ζώο τρώγει, πέπτει και προσφέρει ως γάλα και που ο υψηλός βρασμός καταστρέφει. Αυτό αρχικά δείχνει πως η ποιότητα του γάλακτος δεν προϋπάρχει εξ ορισμού, μα εξαρτάται από την τροφή του ζώου. Όταν το ζώο βοσκά ελεύθερο σε καθαρό περιβάλλον η ποιότητα του γάλακτος είναι η υψηλότερη δυνατή και επιτρέπει την τροφή να λειτουργεί ως ίαμα κι όχι απλώς ως κορεστικό της πείνας. Σε δεύτερη ανάγνωση καταδεικνύει την ιαματική δράση της ωμοφαγίας, κάτι που πλέον σπάνια το απαντούμε στις σύγχρονες κουζίνες. Σήμερα στη Θεσσαλία, στα χωριά του κάμπου ακόμη βρίσκουμε οικογένειες που δεν βράζουν το γάλα μα αυτό δεν αποτελεί πλέον κανόνα μα εξαίρεση.
Στην συγκεκριμένη καταγραφή όμως, ενώ ή όλη ιστορία μας κινείται γύρω από το βοτάνι της γονιμότητας και το γάλα, ιδιαίτερη μνεία γίνεται για το βούτυρο του πρώιμου θέρους κι εδώ πρέπει να ρίξουμε μια προσεκτικότερη ματιά. Το επιφαινόμενο μας λέγει πως έχουμε ένα ιαματικό προϊόν , το βούτυρο στην περίπτωση μας, λόγω της ιαματικής αιτίας, του γάλακτος δηλαδή που περιέχει μέσα του το βότανο. Σαφώς κι αυτό είναι σε πολύ μεγάλο μέρος αληθές. Αυτό που πρέπει να προσέξουμε όμως είναι η συσχέτιση του βούτυρου με τη σημερινή διαδικασία παρασκευής ομοιοπαθητικών φαρμάκων και μάλιστα με την πιο δυνατή αυτής φάση, τη φάση δυναμοποίησης. Για να παραχθεί το βούτυρο, το «‘θόγαλα» δορβανιζόταν, δηλαδή αφού τοποθετούνταν μέσα στην ειδική καρδάρα-αιώρα, χτυπιόταν. Σήμερα το ομοιοπαθητικό φάρμακο με τη μέθοδο της δυναμοποίησης, διατηρεί την ευεργετικές ιδιότητες του μητρικού βάμματος ακόμη κι έπειτα από δεκάδες των δεκάδων δυαλύσεων. Συσχετίζοντας τα δυο αυτά διαφορετικά εξ αρχής πράγματα μεταξύ τους, κατανοούμε, πόσα οι παλαιότεροι εγνώριζαν που εμείς τώρα τα ανακαλύπτουμε. Και να τονίσουμε πως στην περίπτωση του βούτυρου δεν έχουμε διάλυση μα συμπύκνωση. Μπορούμε λοιπόν να φανταστούμε και πόσο πιο δυνατό θα ήταν το τελικό ίαμα-τροφή και να σταματήσουμε να αναρωτιόμαστε γιατί εμείς σήμερα είμαστε πιο ευπαθείς σε σχέση με τη γερή κράση των παππούδων μας. Μα γάλα μόλις αρμεγμένο να μας φέρουν στο τραπέζι μας δεν είμαστε ικανοί να το αναγνωρίσουμε ως τέτοιο, όταν για δεκαετίες έχουμε βάλει στη ζωή μας τα αποβουτυρωμένα και παστεριωμένα παρασκευάσματα που αποκαλούμε γάλα, πόσο μάλλον να εντρυφήσουμε στη λογική της παρασκευής των τροφίμων που είχαν οι παλαιότεροι.
2. Στην Ποντιακή κοινωνία τα αληθινά πλούτη βρισκόταν στην οικογένεια και στην απόκτηση πολλών παιδιών.
3. Πολύ ενδιαφέρον το σημείο όπου ο Στοφόρον μοιράζεται τον πόνο του με τους ανθρώπους που τον περιβάλλουν κι αυτοί με τη σειρά τους μετέχουν σε αυτόν, τον συμπονούν και μαζί του εργάζονται προς εύρεση λύσης. Στις σύγχρονες κοινωνίες όλο αυτό το όμορφο μοίρασμα έχει αντικατασταθεί με την απομόνωση και την επαγγελματική ψυχολογική βοήθεια. Το πρόβλημα αντί να καταδειχτεί και να εξορκιστεί στο φως του ηλίου, κρύπτεται και διογκώνεται στο σκοτάδι της σιωπής. Μετατρέπεται από κακή τύχη σε τρόπο τινά αμάρτημα και γίνεται ψυχική πληγή με βάση της την ανεπάρκεια.
4. Ο ανοιχτής ήταν ο διορατικός θεραπευτής της τοπικής κοινωνίας στον Πόντο. Σήμερα έχει εκλείψει και δεν τον συναντούμε πλέον, μα υπήρξε και στην Ελλάδα, τουλάχιστον μέχρι τη δεκαετία του 70, στις προσφυγικές περιοχές. Πολλοί τον συγχέουν μόνον με το μαγικό μέρος του ρόλου του, πρόβλεψη μέλλοντος πχ κι άλλοι με το θεραπευτικό. Στην πραγματικότητα ο ανοιχτής ήταν κράμα «μαγικών» κι «εμπειρικής ιατρικής», γνώσεων. Στην Βόρειο Ελλάδα έζησε και βοήθησε κόσμο πολύ ο λεγόμενος μπαρμα-Γιάννης στις Σέρρες. Πεθαίνοντας οι πρώτοι πρόσφυγες ανοιχτές, πολλοί καπηλεύτηκαν το όνομα και την ιδιότητα τους και δυστυχώς οι μετέπειτα «ανοιχτές» δεν είχαν ούτε τα χαρίσματα, ούτε τις γνώσεις μα ούτε και το ήθος των πρώτων. Κατέληξαν να χαρακτηριστούν από τις τοπικές κοινωνίες ως αγύρτες κι έτσι άδοξα έσβησε ένα πολύ πλούσιο κομμάτι της παράδοσης μας που ήταν άμεσα συνδεδεμένο με τη Φύση μα και τις δυνάμεις της ψυχής του ανθρώπου.
5. Το αληθινό φάρμακο της ιστορίας μας δεν ήταν όπως όλοι πια καλά καταλάβαμε, το γάλα των εκατό αγελάδων, μα ένα βοτάνι. Ένα βοτάνι που έβγαινε την εποχή του παρχαρέματος μα δυστυχώς κανείς δε γνώριζε να το ονοματίσει. Ούτε καν ο ίδιος ο ανοιχτής. Η αληθινή συνταγή έλεγε πως το βοτάνι για να καταστεί ο άντρας γόνιμος δεν ήταν γνωστό, μα πως από τις εκατό αγελάδες που θα βοσκούσαν στο παρχάρι, κάποιες θα το έτρωγαν συμπτωματικά κι αυτό θα περνούσε τις ιαματικές ιδιότητες του στο γάλα τους. Κι αν δεν το έβρισκαν να το βοσκήσουν την μία ημέρα θα το έβρισκαν τη δεύτερη ή την τρίτη ή κάποιες έστω από τις σαράντα ημέρες που κρατούσε η θεραπεία.
Τμήμα σύνταξης
Pontos-News.Gr
Άλλα άρθρα της κ. Λένας Σαββίδου:
Μνήμες Πόντου: Η Παναγία Σουμελά και το ασήμι του Σουλτάν Μουράτ
Γουσντιλία: Η συνθηματική γλώσσα στον Πόντο!
Οι τελευταίοι δράκοι στον Εύξεινο Πόντο
Δεισιδαιμονίες και προλήψεις για την περίοδο της λοχείας από τον Εύξεινο Πόντο
Ο Άι Γιώργης στον Πόντο: Ο Άγιος, το σφογγάτο και η αχαριστία των καπεταναίων!
