Τον περασμένο Σεπτέμβριο, ο Σύλλογος Ποντίων Νυρεμβέργης μάς κοινοποίησε τη συμμετοχή του, τρόπον τινά, στο 5ο Διεθνές Συνέδριο Δημιουργικής Γραφής στο Παλέρμο της Σικελίας. «Τρόπον τινά», γιατί μέσω αυτής της κοινοποίησης ο ΣΠΝ θέλησε να μας συστήσει τη Σοφία Ιακωβίδου, Θεσσαλονικιά με καταγωγή από το Καρς, που «αναρωτιέται σαστισμένη πώς γίνεται να λαχταράει κάτι που δεν γνώρισε», όπως έγραφε ο Δημήτρης Λαμπρόπουλος.
Αυτό που είδαμε στο βιογραφικό της Σοφίας Ιακωβίδου και μας… κέντρισε αρχικά γι’ αυτήν τη συνέντευξη, ήταν το πάντρεμα των σπουδών της:
Σπούδασε στην Πολυτεχνική Σχολή του ΑΠΘ στο τμήμα Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών, έχει μεταπτυχιακό σε συναφές αντικείμενο, και τώρα είναι μεταπτυχιακή φοιτήτρια του Τμήματος Δημιουργικής Γραφής του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας. Αλλά και μέλος της Επιτροπής Ποντιακής Διαλέκτου της ΠΟΕ, και στιχουργός στην ποντιακή διάλεκτο. Και μητέρα τριών γιων.
Για όλα αυτά λοιπόν, και κυρίως για την αγάπη της για την ποντιακή, θελήσαμε να κουβεντιάσουμε μαζί της.
Είστε αγρονόμος – τοπογράφος μηχανικός του ΑΠΘ, με συναφές μεταπτυχιακό, και εργασία στο αντικείμενο των σπουδών σας. Πώς προέκυψε το τωρινό μεταπτυχιακό στη δημιουργική γραφή;
Το ταξίδι της γραφής για μένα προσωπικά αποτελεί ένα ταξίδι ψυχής. Μέσα σε απάτητα μονοπάτια και διαδρομές έξω από τους χάρτες, ανακαλύπτει κανείς πρώτα τον εαυτό του κι έπειτα μαθαίνει να δημιουργεί, να «χαράζει» το δικό του σημάδι.
Στη ζωή μου συνηθίζω να λέω πως τίποτα δεν γίνεται τυχαία. Το ίδιο ακριβώς θα πω και για το συγκεκριμένο μεταπτυχιακό.
Προ πενταετίας, και αφορμούμενη από την αγάπη που είχα για τη γραφή από παιδί, επιδίωξα να παρακολουθήσω το μεταπτυχιακό Δημιουργικής Γραφής στο ΕΑΠ. Εξαιτίας της έλλειψης συνάφειας με τον βασικό τίτλο των σπουδών μου, το αίτημα απορρίφθηκε. Κάθε εμπόδιο όμως για καλό, που σοφά λέει ο λαός μας. Πριν από ενάμιση χρόνο κατάφερα να μπω στο μεταπτυχιακό του Τμήματος Δημιουργικής Γραφής του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, όπου επιστημονικά υπεύθυνος του προγράμματος σπουδών και διευθυντής είναι ο καθηγητής Τριαντάφυλλος Κωτόπουλος. Τύχη –ή καλύτερα ευλογία– το νέο αυτό ταξίδι.
Και το «σαράκι» της ποντιακής διαλέκτου;
Το σαράκι. Πολύ καλά το ορίσατε. Πριν από λίγους μόλις μήνες ρώτησα έναν πολύ καλό μου φίλο, τον Δημήτρη Λαμπρόπουλο, γιατί στα 40 μου χρόνια κι αφού έφυγε πια από τη ζωή η γιαγιά Σοφία, εγώ κυνηγώ το παρελθόν. Το σαράκι λοιπόν, ο πόθος, το πάθος, μια πηγή που αναβλύζει, για κάτι που δεν ζήσαμε αλλά με κάποιον τρόπο συνεχίζει να ζει ακόμα και σήμερα μέσα από εμάς.
Είχα την τύχη μέχρι τα 20 να ζω στο ίδιο σπίτι με τη γιαγιά μου. Γεννημένη στα Κοτύωρα του Πόντου το 1905, ήρθε στην Ελλάδα ολόκληρη κοπέλα το ’22. Όταν της μιλούσαμε στα νεοελληνικά, απαντούσε: «εγώ ελλενικά να μαθάνω ‘κ’ επορώ. Θα μαθίζω σας ποντιακά».
Η συγγραφή στα ποντιακά πότε και πώς άρχισε;
Το 2015, περίπου έναν χρόνο πριν φέρω στον κόσμο τον τρίτο μου γιο και μετά από πολλά χρόνια απουσίας, αποφάσισα να ξαναγραφτώ σε κάποιον ποντιακό σύλλογο για να χορεύω. Η τύχη με έφερε και πάλι κοντά στον χοροδιδάσκαλο που είχα ως παιδί και ως έφηβη, τον Δημήτρη Ζερζελίδη.
Μέσα στο σύλλογο και από τις εκεί συναναστροφές μου, άρχισα να καταπιάνομαι σιγά-σιγά με τα ποντιακά δίστιχα. Χορεύαμε και τραγουδούσαμε σε χορούς, χοροεσπερίδες και μουχαπέτια, κι εμένα φούντωνε η φλόγα που προϋπήρχε από τα παιδικά μου ακούσματα. Έτσι αποπειράθηκα να εκφραστώ στη γλώσσα των παππούδων μου.
Έπειτα και από παρότρυνση του πολύ αγαπημένου Κώστα Φωτιάδη, τόλμησα να γράψω κάποια ποιήματα, δύο εκ των οποίων δημοσιεύτηκαν σχεδόν άμεσα. Όνειρό μου είναι να εκδοθούν όσο πιο σύντομα γίνεται τα ποιήματα που έχω ήδη γράψει στην ποντιακή διάλεκτο.
Ένα εκ των δύο ποιημάτων που δημοσιεύτηκαν είναι το «Υιέ μ’», που γράφτηκε με αφορμή το θεατρικό έργο του Δημήτρη Πιπερίδη Νόστος, ρίζα μ’ και κλαδί μ’. Γιατί όλοι μας είμαστε κρίκοι της αλυσίδας που λέγεται Πόντος.
Υιέ μ’
Υιέ μ’, τσικάρι μ’, πούλοπο μ’,
τ’ εμόν τη κάρδας ένα,
ετζάμμωσες τ’ ομμάτοπα σ’
και ‘κί τερείς εμένα.
Εσύ τεμόν το γιατρικό
π’ ελάρωνε τα ψήα μ’,
εγέντονε η χαμονή σ’
τζιλίδιν ‘ς σην καρδία μ’.
Όθεν κεκά κείσε αρνί μ’
τα άσπρα τα μαλλία μ’
χουλέν γεργάν’ θα εφτάγα τα
να σκέπαζνε τα ψήα σ’.
Τα παγωμένα χείλοπα σ’
φιλώ εγώ αρνόπο μ’,
μεταλαβή κι αντίδωρον
‘ς σο μαύρο το καρδόπο μ’.
[Τζαμμώνω: κλείνω τα μάτια l Τζιλίδιν: πυρωμένο κάρβουνο]
Έχουν μελοποιηθεί στίχοι σας;
Είχα την ευτυχία το πρώτο μου τραγούδι να μελοποιηθεί και να τραγουδηθεί, πριν από δυο χρόνια, από έναν καλλιτέχνη που τον αγαπά όλος ο ποντιακός χώρος, τον Αλέξη Παρχαρίδη, και τον ευχαριστώ γι’ αυτό. Ο τίτλος του τραγουδιού είναι «Θα πίνω μαναχός απόψ’».
Ανατρέχοντας σε παλαιότερα άρθρα του pontosnews.gr, σας συναντάμε το 2018 ως μέλος του Ποντιακού Πολιτιστικού Συλλόγου Καλλιθέας-Συκεών. Αυτή ήταν η πρώτη ανάμιξή σας με τα ποντιακά «κοινά»;
Στο τέλος του 2018 εξελέγην για πρώτη φορά στο Διοικητικό Συμβούλιο του Ποντιακού Πολιτιστικού Συλλόγου Καλλιθέας-Συκεών, όπου συνεχίζω μέχρι και σήμερα από τη θέση της ηλεκτρονικής γραμματείας. Ήταν η πρώτη μου ανάμιξη με τα ποντιακά «κοινά». Στις αρχές του 2020, και με πρόταση του Παύλου Γαλεγαλίδη, ΣΠΟΣάρχη του Ν. Θεσσαλονίκης, και της Αθηνάς Σωτηριάδου, γ.γ. της ΠΟΕ, μπήκα στην Επιτροπή Ποντιακής Διαλέκτου της ΠΟΕ, με πρόεδρο τον Τάσο Αντωνιάδη.
Τον περασμένο Σεπτέμβριο σας συναντήσαμε στο Παλέρμο, στο 5ο Διεθνές Συνέδριο Δημιουργικής Γραφής. Μιλήστε μας γι’ αυτό.
Το Παλέρμο ήταν ένα σχολείο, μια εμπειρία απ’ αυτές που η ζωή μας αξιώνει. Στα τέλη της άνοιξης του 2022, κι έπειτα από μια κουβέντα με τον καθηγητή μου Τριαντάφυλλο Κωτόπουλο γύρω από την ποντιακή λογοτεχνία και το ενδιαφέρον που αυτή παρουσιάζει –μιας και στις μέρες μας, ενώ η ποντιακή γλώσσα αποτελεί μέσω επικοινωνίας για ελάχιστους, εμφανίζεται αρκετά μεγάλος αριθμός ανθρώπων οι οποίοι επιδιώκουν να γράψουν σε αυτήν–, κατέθεσα μια περίληψη για να πάρω μέρος στο 5ο Διεθνές Συνέδριο Δημιουργικής Γραφής.
Το πρώτο βήμα έγινε όταν έγινε δεκτή η πρότασή μου στην επιτροπή του συμβουλίου με θέμα την ποντιακή λογοτεχνία.
Τη μεγαλύτερη ώθηση όμως μου την έδωσε ο Σύλλογος Ποντίων Νυρεμβέργης «Cardinal Bessario» και φυσικά ο πρόεδρός του, ο αεικίνητος Δημήτρης Λαμπρόπουλος, που στάθηκαν αρωγοί και συνοδοιπόροι μου σε αυτό το εγχείρημα. Έτσι το όνειρο του Παλέρμο πήρε σάρκα και οστά, δικαιώνοντας όλους εμάς που πιστέψαμε σ’ αυτό. Η ποντιακή λογοτεχνία τον περασμένο Σεπτέμβρη ταξίδεψε σε νέα μέρη. Δεξιώθηκε σε καινούρια σαλόνια, σερβίρισε και σερβιρίστηκε. Έδωσε γνωριμία με άλλες κουλτούρες κι έκλεισε εκ νέου ραντεβού για να συναντήσει και πάλι τις πολύτιμες φιλίες του Παλέρμο, και να δημιουργήσει νέα δίκτυα συνεργασιών.
Και ερχόμαστε στο πιο πρόσφατο, το μεγάλο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο «Ποντι-α-κή: Όψεις του σήμερα, προοπτικές του αύριο. Σκιαγραφώντας δρόμους και διαδρομές», που έγινε τον Οκτώβριο στη Φλώρινα.
Έναν χρόνο πριν, στα μέσα Οκτώβρη του 2021, τρεις άνθρωποι της Επιτροπής Ποντιακής Διαλέκτου, σ’ ένα καφέ στη Θεσσαλονίκη, ζωγραφίσαμε σ’ ένα χαρτί τις πρώιμες σκέψεις μας για ένα συνέδριο που θα αφορούσε τη γλώσσα των παππούδων μας. Πριν από πολλές δεκαετίες, ο Ιορδάνης Παμπούκης είχε πει πως «η ποντιακή δεν έχει το κουράγιο να πεθάνει». Το συνέδριο της Φλώρινας θεωρώ πως τον δικαιώσαμε.
Το να καλέσουμε ανθρώπους που αγαπούν την ποντιακή και θέλουν να μας μιλήσουν γι’ αυτήν μέσα από τη δική τους οπτική ματιά, ήταν μια πρώτη προσέγγιση για μας. Τότε φάνταζε μεγάλο όνειρο. Σήμερα αποτελεί μια σπουδαία πραγματικότητα. Το 1ο Διεθνές Συνέδριο Ποντιακής Διαλέκτου πήρε σάρκα και οστά τον περασμένο Οκτώβριο στη Φλώρινα, κι ένα μεγάλο βήμα για το μέλλον είναι πια γεγονός.
Ομιλητές από την Ελλάδα και όχι μόνο, Έλληνες και όχι μόνο, Πόντιοι αλλά και κυρίως μη Πόντιοι συναντηθήκαμε, κι ο καθένας από το δικό του μετερίζι μιλήσαμε για κάτι που παραμένει ζωντανό, έναν αιώνα και κάτι μετά τη Γενοκτονία των προγόνων μας και τον ξεριζωμό από την πατρογόνα γη.
Το 1919 παίχτηκε η τελευταία πράξη ενός από τα μεγαλύτερα εγκλήματα του περασμένου αιώνα. Η Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου είναι ένα γεγονός αδιαμφισβήτητο. Την «πολιτισμική γενοκτονία» όμως, όλων όσων μας άφησαν παρακαταθήκη οι πρόγονοι μας, οφείλουμε να την σταματήσουμε.
Η γλώσσα μας οφείλουμε να παραμείνει ζωντανή. Ήταν μεγάλη η τιμή και συνάμα η γνώση που αποκομίσαμε όλοι εμείς που συμμετείχαμε και παρακολουθήσαμε το πρώτο αυτό διεθνές συνέδριο. Καθηγητές ξένων πανεπιστήμιων, από την Ευρώπη και όχι μόνο, μελετούν στις μέρες μας μια γλώσσα που μιλιέται από ελάχιστους και σε ορισμένες γεωγραφικές περιοχές ανά τον κόσμο, μελετούν την «ποντιακή διάλεκτο». Ο τρόπος με τον οποίο προσεγγίζουν μια γλώσσα, μια διάλεκτο ανοίκεια προς αυτούς, μας επιτρέπει να έχουμε ελπίδα για το μέλλον.
Στο εγχείρημα αυτό στάθηκαν στο πλευρό της Επιτροπής Ποντιακής Διαλέκτου, που διοργάνωσε το συνέδριο, ο πρόεδρος της Παμποντιακής Ομοσπονδίας Ελλάδας Γιώργος Βαρυθυμιάδης και ο αντιπρόεδρος Αλέξανδρος Εφραιμίδης. Ως μέλος της Επιτροπής, θα ήθελα να πω ένα ευχαριστώ στην Αναστασία Μαχαιρίδου (υπεύθυνη της επιστημονικής ομάδας του συνεδρίου) και κυρίως στον πρόεδρο της επιτροπής Ποντιακής Διαλέκτου, τον Τάσο Αντωνιάδη, για την άψογη συνεργασία που είχαμε όλον αυτόν το χρόνο. Εις το επανιδείν, επιτρέψτε μου να πω.
Το θέμα σας στο συνέδριο, μαζί με τον Τριαντάφυλλο Κωτόπουλο, ήταν «Η ποντιακή λογοτεχνική παραγωγή ως ζωοποιός ποντιακή γλώσσα». Μιλάμε για τη σύγχρονη παραγωγή ποντιακής λογοτεχνίας; Παρατηρείται μια άνθηση τα τελευταία χρόνια; Πού οφείλεται αυτό;
Μιλάμε για τη σύγχρονη παραγωγή ποντιακής λογοτεχνίας. Λίγο πριν δύσει ο 20ός αιώνας, συγγραφείς τρίτης προσφυγικής γενιάς –όπως ενδεικτικά θα αναφέρω, ο Κώστας Διαμαντίδης, ο Δημήτρης Πιπερίδης, ο Γιάννης Τερζίδης– απέδωσαν στην ποντιακή τις ιστορίες, τα βιώματα των παππούδων τους, και όχι μόνο. Έγραψαν λογοτεχνία, θεατρικά έργα, ποιήματα, δίστιχα στην ποντιακή.
Έκτος όμως από αυτούς τους ανθρώπους που είχαν πραγματικά την τύχη να καθίσουν στα παρακάθια κοντά σε ανθρώπους που ήρθαν από την πατρίδα, υπάρχουν σήμερα και νέα παιδιά που μέσα από το διάβασμα, το τραγούδι, την εκάστοτε συναναστροφή, επιχειρούν να γράψουν και να εκφραστούν σ’ αυτήν τη γλώσσα.
Πολύτιμη βεβαίως θεωρώ και την προσφορά όλων αυτών των εκπαιδευτικών που προσπαθούν να μεταλαμπαδεύσουν τη γνώση τους στα μαθήματα ποντιακής διαλέκτου που γίνονται μέσω ποντιακών συλλόγων και των προγραμμάτων Διά Βίου Μάθησης του υπουργείου Παιδείας, σε πολλές περιοχές ανά την Ελλάδα, και τα τελευταία χρόνια διαδικτυακά και στο εξωτερικό. Αυτό όμως που εμένα προσωπικά μου δίνει ελπίδα για το μέλλον, είναι πως καθηγητές πανεπιστήμιων εντός κι εκτός Ελλάδος –και κυρίως μη Πόντιοι όπως ο Τρ. Κωτόπουλος– πιστεύουν πως η γλώσσα μας οφείλει να μελετηθεί εκτενέστερα και να συνεχίσει να αποτυπώνεται στο χαρτί. Σε όλους αυτούς τους ανθρώπους με το μεγάλο όραμα οφείλουμε ΤΟ ευχαριστώ!
Τα μελλοντικά σχέδια;
Μελλοντικά σχέδια; «Όταν οι άνθρωποι κάνουν σχέδια, ο Θεός γελά». Δεν συνηθίζω να σχεδιάζω, παρά μονάχα στο χαρτί, όπως μας έμαθαν στο Πολυτεχνείο (τώρα βέβαια η δημιουργική γραφή μού έμαθε και πώς να ονειρεύομαι φωναχτά). Μπορώ να σας μιλήσω όμως για τα εν εξελίξει: στη Δημοτική Βιβλιοθήκη του Δήμου Νεάπολης-Συκεών, στα μέσα Νοέμβρη ξεκίνησαν για πρώτη χρονιά μαθήματα Δημιουργικής Γραφής και είμαι η συντονίστρια αυτών των μαθημάτων. Επίσης στις αρχές Φεβρουαρίου παίρνω μέρος σ’ ένα συνέδριο που διοργανώνεται από την Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας, το Περιφερειακό Ταμείο Ανάπτυξης Δυτικής Μακεδονίας, το περιφερειακό Συμβούλιο Έρευνας και Καινοτομίας Δυτικής Μακεδονίας, τη Μονάδα RIS Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας με την υποστήριξη του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας κ.ά., στην «Εβδομάδα καινοτομίας». Μαζί με τον καθηγητή Τριαντάφυλλο Κωτόπουλο, συντονίζουμε τις εισηγήσεις που αφορούν το κομμάτι της δημιουργικής γραφής με τίτλο «Η γραφή ως πηγή πολιτιστικής καινοτομίας».
Τώρα όσον αφορά την ποντιακή γλώσσα, το μόνο που μπορώ να πω με σιγουριά είναι πως έχει κλέψει πλέον κάθε μου ενδιαφέρον και θα είμαι εδώ για να την υπηρετώ.
Στο βιογραφικό σας βλέπω επίσης και την ιδιότητα της μητέρας τριών αγοριών. Τους έχετε περάσει το ποντιακό στοιχείο;
Όταν ήμουν έφηβη, έλεγα στον πατέρα μου πως θα παντρευτώ σε κάποιο νησί και θα γλεντήσω με τους ήχους κάποιου… «παραδοσιακού» DJ [γέλια]. Όταν ήρθε η ώρα του γάμου μου, έφτασα στην εκκλησία με τη συνοδεία της λύρας και παρέσυρα στο χορό και τους Σμυρνιούς συγγενείς του άντρα μου. Το βίωμα, τα ακούσματα, οι μυρωδιές, οι γεύσεις από τη ζωή της γιαγιάς Σοφίας πότισαν βαθιά μέσα μου την αγάπη και τη λαχτάρα για τον τόπο όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε, για έναν τόπο που δεν γνώριζα αλλά που έμοιαζε σαν να είχα ζήσει κάποτε εκεί. Μέσα από τον τρόπο ζωής μου, τα τραγούδια μου, τις ιστορίες, τα μεσέλια, τις προσευχές μου, μέσα από το δικό μου παράδειγμα, εύχομαι και προσεύχομαι το «ποντιακό στοιχείο» να βρει τη θέση του και στη ζωή των δικών μου παιδιών.
Κλείνοντας την κουβέντα μας, μια… κλασική ερώτηση: Οικογένεια, δουλειά, σύλλογος, συνέδρια, μαθήματα, συγγραφή. Τι είναι πιο κοντά στην καρδιά σας και πώς τα συνδυάζετε;
Έχω την ευλογία να πορεύομαι στη ζωή εδώ και 25 χρόνια με τον άντρα μου, τον Αγησίλαό μου, τον πατέρα των παιδιών μου. Χωρίς την υποστήριξη τη δική του, ο έρωτας για τη διάλεκτο –και τη γραφή γενικότερα– δεν θα έπαιρνε μορφή. Όνειρο θα έμοιαζε, άφταστο. Στην καρδιά μου είναι σίγουρα πιο κοντά η οικογένειά μου, γιατί χωρίς αυτήν το αύριο δεν έχει νόημα να ξημερώσει. Στην ψυχή μου όμως έχει κάνει κατάληψη αυτή η ερωμένη που λέγεται διάλεκτος ποντιακή, και τα βράδια με κρατά ξύπνια μες στα όνειρά μου. Γάμος-αγάπη είναι η οικογένειά μου, και έρωτας… η ποντιακή!
Συνέντευξη: Χριστίνα Κωνσταντάκη.
Φωτογραφίες για το pontosnews.gr: Γιάννης Ιωαννίδης.
