Ίμια: Κοντά σε πόλεμο ή η κατάσταση ήταν ελεγχόμενη;

Το βράδυ της 30ής προς την 31η Ιανουαρίου 1996 θα μείνει χαραγμένο στην ελληνική ιστορία και στη μνήμη των Ελλήνων: Χάθηκαν στα νερά του Αιγαίου τρείς νέοι αξιωματικοί, ο υποπλοίαρχος Χριστόδουλος Καραθανάσης, ο υποπλοίαρχος Παναγιώτης Βλαχάκος και ο αρχικελευστής Έκτορας Γιαλοψός. Η Τουρκία έθεσε με έμφαση το ζήτημα των «γκρίζων ζωνών».

Η εξέλιξη του ζητήματος αυτού δεν είναι απλώς η αμφισβήτηση βραχονησίδων στο Αιγαίο, αλλά και η κυριαρχία κατοικημένων νησιών. Οι γκρίζες ζώνες είναι η πιο προκλητική από τις απαιτήσεις της Άγκυρας.

Η Τουρκία συμπεριφερόμενη ως δύναμη-διάδοχος όχι μόνο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αλλά και του Βυζαντίου, ίσως και της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, θεωρεί πως ό,τι δεν αναφέρεται ρητά στις συνθήκες με τις οποίες περιοχές παραχωρήθηκαν στην Ελλάδα ή κατακτήθηκαν, της ανήκει. Μια αλά τούρκα προσέγγιση του διεθνούς δικαίου, των διεθνών σχέσεων και της διεθνούς πρακτικής.

Για πολλούς τα Ίμια αποτέλεσαν την αρχή αυτής της αμφισβήτησης. Για άλλους, η αρχή έγινε με τη Συμφωνία της Μαδρίτης το 1997, με την οποία η Ελλάδα αναγνωρίζει ζωτικά συμφέροντα της Τουρκίας στο Αιγαίο. Αλλά για τον κ. Θεόδωρο Πάγκαλο, πρωταγωνιστή των εξελίξεων εκείνες τις κρίσιμες ημέρες των Ιμίων, οι γκρίζες ζώνες τέθηκαν για πρώτη φορά από την Τουρκία επί Κωνσταντίνου Καραμανλή.

Με τα Ίμια η Ελλάδα στρουθοκαμηλίζει.

Μπορεί σε διπλωματικό επίπεδο αυτό να σημαίνει κάτι (τονίζουμε, διπλωματικά) την κατοχή τους από την Ελλάδα, σε πρακτικό επίπεδο όμως οποιαδήποτε προσέγγιση στα νησιά προκαλεί την αντίδραση της Τουρκίας. Κάτι που συνέβη και πριν από λίγες ημέρες με τη σκόπιμη πρόσκρουση τουρκικού πλοίου σε πλοίο του λιμενικού. Εκείνο που ακολούθησε ήταν μια επίσημη διαμαρτυρία, ώστε να σωθούν τα διπλωματικά προσχήματα.

Για τον πρωταγωνιστή των εξελίξεων Θεόδωρο Πάγκαλο, στα Ίμια η Τουρκία δεν διεκδικούσε την κυριαρχία τους, «αλλά ασκούσε πίεση για διαπραγμάτευση με την Ελλάδα», όπως γράφει σε βιβλίο του που κυκλοφόρησε πριν από λίγες εβδομάδες. Διαπραγμάτευση για την υφαλοκρηπίδα, αλλά και εκδήλωση των πρώτων κινήσεων αυτού που στη συνέχεια ονομάστηκε «Γαλάζια Πατρίδα».

Τα Ίμια ενώ στην αρχή φάνηκαν ως τυχαίο γεγονός, αποδείχθηκαν στημένη υπόθεση.

Στις 25 Δεκεμβρίου 1996, και ενώ «ζυμωνόταν» η διαδοχή του Ανδρέα στο ΠΑΣΟΚ που τότε κυβερνούσε, ένα τουρκικό εμπορικό πλοίο, το «Φιγκέν Ακάτ», είχε εξοκείλει στα νησιά.  Οι ελληνικές Αρχές προσφέρθηκαν να βοηθήσουν, αλλά ο Τούρκος κυβερνήτης αργούσε να απαντήσει. Στην Αθήνα στην αρχή θεώρησαν πως καθυστερεί σκεπτόμενος τις αποζημιώσεις, αλλά η υπόθεση αποδείχθηκε περισσότερο σοβαρή: Ο κυβερνήτης διεμήνυσε στις Αρχές πως τα Ίμια είναι τουρκικά και πως θα επιδιώξει βοήθεια από την Τουρκία.

Οι εξελίξεις είναι λίγο-πολύ γνωστές και αποκάλυψαν πόσο «φτερό στον άνεμο» ήταν η ετοιμότητα του ελληνικού κράτους να αντιμετωπίσει δύσκολες καταστάσεις.

Την κρατική αδυναμία επέτεινε το γεγονός ότι η κυβέρνηση Σημίτη είχε μόλις οκτώ ημέρες στην εξουσία, δεν υπήρχε κοινή γραμμή, δεν υπήρχε ακόμη κυβερνητική συνοχή, οι αντίπαλοι του Σημίτη (Τσοχατζόπουλος-Αρσένης) δεν έβγαλαν μιλιά –κατά τον Πάγκαλο– στη σύσκεψη που πραγματοποιήθηκε, και ενδεχομένως να χαίρονταν για μια κυβερνητική αποτυχία.

Ρεσιτάλ ανευθυνότητας έδωσαν και τα μέσα ενημέρωσης, ενώ ο Πάγκαλος θεωρεί τον ναύαρχο Χρήστο Λυμπέρη ακατάλληλο να διαχειριστεί την κρίση. Λειτουργούσε, λέει, ως Αρχηγός ΓΕΝ και όχι με τη γνώση ενός διακλαδικού αρχηγού ΓΕΕΘΑ.

Ο Πάγκαλος αναφέρει, επίσης, την κρίσιμη φράση του Σημίτη στη σύσκεψη όταν –αφού πληροφορήθηκαν την κατάληψη στη Μεγάλη Ίμια (Δυτική) από τους Τούρκους– είπε στον Λυμπέρη χρησιμοποιώντας ένα βαρύ επίθετο: «[…] Καλά δεν σου είπα να φρουρηθούν οι δύο νησίδες»;

Βεβαίως, ο Λυμπέρης έχει άλλη προσέγγιση στην αφήγηση της εξέλιξης την οποία μπορείτε να παρακολουθήσετε την Κυριακή το βράδυ στη διαδικτυακή τηλεόραση Anixnefseis web tv στη διεύθυνση anixneuseis.gr. Είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα ομιλία του κατά την παρουσίαση στην Αθήνα του τελευταίου του βιβλίου, πριν από μερικά χρόνια.

Σημαντικό στοιχείο απ’ όσα αναφέρει ο Πάγκαλος στο βιβλίο του –με την επισήμανση ότι «δεν θα το ξεχάσει ποτέ»–, είναι ότι ο Χόλμπρουκ του είπε πως κατά τη διάρκεια της κρίσης πως υπήρχαν δύο μικρά αμερικανικά σκάφη τα οποία επιδρούσαν επί των πλοίων των αντιπάλων, αλλάζοντας τον ηλεκτρονικό τους ορίζοντα. «Δεν επρόκειτο να σκοτωθεί κανείς. Όλοι οι πύραυλοί σας θα έπεφταν στην ανοιχτή θάλασσα» φέρεται να του δήλωσε ο τότε υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ.

Οι δυνατότητες των Αμερικανών να παρεμβληθούν σήμερα μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας σε περίπτωση στρατιωτικής κλιμάκωσης είναι αυξημένες και αυτό αναμένεται να γίνει σε περίπτωση που οι δύο χώρες φθάσουν σε αντιπαράθεση.

Θυμηθείτε πόσα πλοία (ΗΠΑ, Γαλλίας, Ρωσίας) έσπευσαν στην περιοχή όταν πριν από μερικές εβδομάδες οι προκλήσεις του Oruç Reis έφθασαν σε επικίνδυνο σημείο.