Η νοσταλγία ωθεί τους Έλληνες με καταγωγή από τα ελληνικά χωριά της Γεωργίας να τα επισκέπτονται με λαχτάρα. Έτσι, τον περασμένο Μάρτιο, το έρημο πια χωριό Χασχάταλα (επίσημη ονομασία Σακίρε) της περιφέρειας Ντμανίσι δέχτηκε στην αγκαλιά του μια ομάδα Ελλήνων του Πόντου, που ήρθαν να διαιωνίσουν την ιστορία της γενέτειρας γης των προγόνων τους. Μάλιστα μπροστά από τους ιερούς ναούς του χωριού, βιντεοσκοπήθηκε ένα νέο τραγούδι σε στίχους του γνωστού ποιητή και συγγραφέα Μιχάλη Νικολαΐδη που έγραψε στην ποντιακή διάλεκτο και σε μουσική του μουσικοσυνθέτη Ιωάννη Τσουγκουζίδη.
Το τραγούδι ερμήνευσαν ο εξαίρετος Πόντιος λυράρης και τραγουδοποιός Δημήτρης Καρασαββίδης και οι απόγονοι κατοίκων του χωριού, Γιολάντα Ελευθεριάδου και Δέσποινα Καρυπίδου-Καλανίδου.
Τα γυρίσματα του βιντεοκλίπ, που σύντομα θα κλέψει καρδιές και εντυπώσεις, πραγματοποιήθηκαν στις 28 και 29 Μαρτίου.
Πώς γεννήθηκε το τραγούδι για τη Χασχάταλα
Ο στιχουργός Μιχάλης Νικολαΐδης, η τηλεπαρουσιάστρια Γιολάντα Ελευθεριάδου και ο μουσικοσυνθέτης Ιωάννης Τσουγκουζίδης μίλησαν στο pontosnews.gr για το πώς προέκυψε η ιδέα να φτιάξουν το τραγούδι. Όλοι τους έχουν γονείς με καταγωγή από τη Χασχάταλα.
Πρώτα ο Μιχάλης Νικολαΐδης διηγήθηκε την ιστορία που προηγήθηκε για να πάρουν σάρκα και οστά τα τολμηρά σχέδια των Χασχαταλήδων.
«Η γνωριμία μας με τον μαέστρο Ιωάννη Τσουγκουζίδη ήταν εντελώς τυχαία –στο πλαίσιο μιας μουσικής συνεργασίας. Σύντομα αντιληφθήκαμε πως έχουμε κοινή καταγωγή από την πλευρά της μητέρας μου, Μαρίας Κριαρίδου και του πατέρα του Ιωάννη-Βαλέριου Τσουγκουζίδη. Τότε ήταν που γεννήθηκε η ιδέα να γράψουμε ένα τραγούδι για να τιμήσουμε τον τόπο καταγωγής μας. Κάποια στιγμή, εντελώς τυχαία, ο Ιωάννης συνάντησε σε μια εκδήλωση τη Γιολάντα Ελευθεριάδου. Από την κουβέντα μαζί της έμαθε πως ο πατέρας της, Δημήτρης Ελευθεριάδης, κατάγεται από το ίδιο χωριό με εμάς. Αμέσως με πήρε τηλέφωνο. Γνωριστήκαμε, συνομιλήσαμε και αυθόρμητα όλα πήραν τον δρόμο τους.
»Η Γιολάντα ήταν αυτή που άναψε τη σπίθα της δημιουργίας του τραγουδιού και του βιντεοκλίπ για την Χασχάταλα. Ύστερα γνωρίσαμε και τη Δέσποινα Καριπίδου-Καλανίδου και έτσι δομήθηκε η ομάδα μας, η οποία κατέβαλε τα μέγιστα για να γίνει το όνειρο μας πραγματικότητα και τους ευχαριστώ πολύ όλους. Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω από καρδιάς και τον αδελφικό μου φίλο Δημήτρη Καρασαββίδη, ο οποίος δέχτηκε να ερμηνεύσει το τραγούδι μας, καθώς και τον Πέτρο Ιωσηφίδη από την Ανάπα της Ρωσίας, ο οποίος συμβάλλει με πάθος στην προσπάθεια διατήρησης των μνημείων του χωριού μας», είπε ο Πόντιος ποιητής και συγγραφέας.
Η Γιολάντα Ελευθεριάδου παίρνοντας τη σκυτάλη της συζήτησης εξήγησε το βαθύ νόημα όλου του εγχειρήματος.
«Ο σκοπός μου πάντα ήταν να πατήσω εκείνα τα ιερά για εμάς χώματα. Οι γονείς μας μάς έφεραν στην Ελλάδα, έφεραν και τους γονείς τους, οι οποίοι είναι θαμμένοι εδώ. Όμως οι πρόγονοί μας είναι θαμμένοι στη Γεωργία. Εγώ ήθελα να πατήσω αυτά τα χώματα, να ψάξω αυτούς τους τάφους και να μπω στις εκκλησίες μας. Αυτόν τον σκοπό είχα πάντα και είμαι ευγνώμων, που πραγματοποιήθηκε αυτό το ταξίδι.
»Στο χωριό έχουμε 14 εκκλησίες. Οι πιο γνωστές από αυτές είναι του Αγίου Γεωργίου και του Αγίου Δημητρίου (η Γουζούκλισσα), που αναφέρονται και στους στίχους του τραγουδιού. Την εκκλησία του Αγ. Δημητρίου συχνά επισκέπτονται προσκυνητές, ζευγάρια που δεν καταφέρνουν να τεκνοποιήσουν. Την επισκέπτονται ακόμα και οι μουσουλμάνοι. Στη σκεπή της εκκλησίας φυτρώνει ένα πολύ μεγάλο δέντρο. Κανένας δεν μπορεί να εξηγήσει αυτό το φαινόμενο. Πώς μπορεί ένα δέντρο να φυτρώνει στη σκεπή χωρίς να έχει τις βαθιές του ρίζες, χωρίς να φαίνονται οι ρίζες ούτε στο εσωτερικό, ούτε και εξωτερικά του ναού», είπε η ποντιακής καταγωγής τηλεπαρουσιάστρια.
Η Γιολάντα δεν μπορούσε να συγκρατήσει τα συναισθήματά της. Η κάθε εκκλησία του πατρικού της χωριού έχει μια ιδιαίτερη ιστορία. Ξεχωριστή θέση στις ψυχές των κατοίκων του χωριού κατέχει ο ιερός ναός του Προφήτη Ηλία. Γύρω του βρίσκονται τα μνήματα των προγόνων των κατοίκων του χωριού.
«Αυτήν τη φορά, όταν πήγα στο χωριό μετά από πολλά χρόνια, πέρασα από κάθε μνήμα του νεκροταφείου. Πιστεύω πως αυτό το κάνουμε για εμάς. Οι προγονοί μας μάς βλέπουν από ψηλά. Πρέπει να είμαστε περήφανοι για τις ρίζες μας. Θεωρώ πως ο άνθρωπος αν δεν ποτίζει τις ρίζες του, μαραίνεται. Κάποια από τα παλαιότερα μνήματα έχουν επάνω τους χαραγμένα τα ονόματα με ελληνικά γράμματα ενωμένα, χωρίς διάκενο μεταξύ τους, όπως και στην αρχαιότητα.
»Ένας άλλος σημαντικός ναός της περιοχής μας είναι της Παναγίας (Ι.Ν. της Κοιμήσεως της Θεοτόκου). Ο ναός βρίσκεται στο απέναντι ελληνικό χωριό που λέγεται Πέραν (Γκόρα) και αναφέρεται στο στίχο του τραγουδιού. Στις 28 Αυγούστου, στο πανηγύρι της Παναγίας, όλοι οι Έλληνες της ευρύτερης περιοχής συναντιόντουσαν πέριξ αυτής της εκκλησίας. Φορούσαν τις καλύτερές τους φορεσιές. Σε αυτές τις συναντήσεις γίνονταν πολλά προξενιά μεταξύ των Ελλήνων και κανονίζανε τους γάμους», πρόσθεσε η Γιολάντα Ελευθεριάδου.
Η Γιολάντα, ο Μιχάλης, ο Ιωάννης και η Δέσποινα ήταν μικροί ακόμα, όταν επισκέπτονταν με τους γονείς τους το χωριό.
«Το καλοκαίρι, που ερχόμασταν από τη Ρωσία, μας πήγαιναν οι γονείς σε αυτό το υπέροχο πανηγύρι. Όταν τα παιδιά μού ζήτησαν να τραγουδήσω ένα μέρος του τραγουδιού, δέχτηκα με συγκίνηση. Μάλιστα το χάρισμα να τραγουδώ το κληρονόμησα από την πλευρά του πατέρα μου, που κατάγεται από αυτό το χωριό. Όλες οι αδελφές του πατέρα μου είχαν πολύ όμορφες φωνές. Στο τραγούδι αναφέρεται το πηγάδι με την ονομασία Κουρούμ. Όταν τυχαία το αντίκρισα ακριβώς απέναντι από το πατρικό μου σπίτι, συγκινήθηκα αφάνταστα.
»Μαζί μου σε αυτό το ταξίδι ήρθανε και οι δυο ανιψιές μου. Μου αρέσει η επιθυμία της νεολαίας να επισκέπτεται τα πατρικά μας χωριά. Είναι σημαντικό οι νέοι να θυμούνται τους προγόνους τους. Εμείς πια δεν θυμόμαστε τα μέρη μας στον Πόντο, ενώ αυτά εδώ τα χωριά είναι μέσα στην ψυχή μας, χάρη στις παιδικές μας αναμνήσεις», είπε η Γιολάντα Ελευθεριάδου.
Με τη γενική οργάνωση, τη μελοποίηση και την ενορχήστρωση του τραγουδιού ασχολήθηκε ο μουσικός και μουσικοσυνθέτης Ιωάννης Τσουγκουζίδης.
«Αυτό το εγχείρημα έχει μεγάλη σημασία για όλους εμάς, απογόνους των κατοίκων του χωριού Χασχάταλα. Ζήσαμε στιγμές συγκίνησης. Εγώ γεννήθηκα στην Τιφλίδα, όμως πήγαινα στο χωριό κάθε καλοκαίρι. Λόγω του επαγγέλματός μου ταξιδεύω συχνά με το μουσικό μου συγκρότημα στα ελληνικά χωριά της Γεωργίας. Είχαμε επισκεφτεί και το εγκαταλελειμμένο πατρικό χωριό μου. Η γνωριμία πρώτα με τον Μιχάλη και ύστερα με τη Γιολάντα στάθηκε αφορμή να είμαστε πιο ενεργοί σε ό, τι έχει σχέση με τη γενέτειρα των προγόνων μας. Στο ταξίδι αυτό είχαμε και την αμέριστη συμπαράσταση των συνταξιδιωτών μας από την Ελλάδα.
»Όλα πήγαν καλά, όμως βαθιά μέσα στην καρδιά όλων μας υπήρχε η επιθυμία σύντομα να ξανασυναντηθούμε μαζί στον τόπο αυτό. Αυτήν τη φορά ταξίδεψε μαζί μου και ο πατέρας μου. Τη νύχτα της αποχώρησης θυμάμαι έστρεψα το βλέμμα μου ψηλά, όπου αντίκρισα έναν ουρανό φωτισμένο με αμέτρητα αστέρια και τότε σκέφτηκα πως θέλω πάντα να επιστρέφω εδώ», είπε από την πλευρά του ο Ιωάννης Τσουγκουζίδης.
Η Δέσποινα Καρυπίδου-Καλανίδου που συμμετείχε στην ερμηνεία του τραγουδιού, ανέφερε με τη σειρά της πως βασικός της σκοπός ήταν να τιμήσει τον πατέρα της, τον Αναστάσιο Καλανίδη, ο οποίος καταγόταν από τη Χασχάταλα. Εξομολογήθηκε πως έτρεφε μεγάλη αδυναμία και αγάπη προς το πρόσωπό του και πως ένιωσε πολύ χαρούμενη που συμμετείχε σε αυτήν την προσπάθεια. Ήθελε πολύ να ξαναεπισκεφτεί το σπίτι του παππού της, όπου περνούσε τα καλοκαίρια στην παιδική της ηλικία, να επισκεφτεί τις εκκλησίες και τα μνήματα του χωριού. Θεωρεί πως το τραγούδι «Χασχάταλα» θα αποτελεί σημείο αναφοράς για τις επόμενες γενιές και θα συμβάλει στη διατήρηση της ιστορίας του τόπου καταγωγής των προγόνων τους.
Το ταξίδι και ο σύμμαχος καιρός
Με τις φωνές, τα γέλια τους αλλά και τα δάκρυά τους, οι επισκέπτες από την Ελλάδα και άλλες χώρες έδωσαν ζωή στις κάποτε δοξασμένες εκκλησίες του χωριού και τα μισογκρεμισμένα σπίτια των Ποντίων κατοίκων της Χασχάταλας –τα ελληνικά χωριά της Γεωργίας δημιουργήθηκαν τον 19ο αιώνα και έπαψαν να κατοικούνται μαζικά τη δεκαετία του 1990. Έφθασαν, στις 28 Μαρτίου και αποχώρησαν από εκεί με τις αποσκευές τους γεμάτες μεγάλη συγκίνηση και πολλές εντυπώσεις, στις 31 Μαρτίου.
Εκεί τους υποδέχτηκε με ανοιχτές αγκάλες ο τελευταίος Έλληνας κάτοικος Ιωσήφ Θεοδωσίδης, ο οποίος φυλάει Θερμοπύλες έως τις μέρες μας.
Όλες οι προγνώσεις του καιρού, έως και την τελευταία στιγμή, έδειχναν κακοκαιρία, βροχές και χιονοθύελλα στο χωριό. Και όμως, έγινε ένα μικρό θαύμα: Οι προγνώσεις διαψεύστηκαν και τα γυρίσματα πραγματοποιήθηκαν με αίθριο ανοιξιάτικο καιρό!
Η ίδια η φύση υποδέχτηκε φιλόξενα τους απογόνους των Ελλήνων Ποντίων του Νοτίου Καυκάσου.
Χιόνισε το βράδυ της 31ης Μαρτίου, όταν οι ταξιδιώτες είχαν ήδη αποχωρήσει για την Τιφλίδα.
Αναφερόμενος στους λόγους για τους οποίους επέστρεψε, όπως ονειρευόταν, στο πατρικό χωριό της μητέρας του ο Μιχάλης Νικολαΐδης εκμυστηρεύθηκε προσωπικές σκέψεις και βιώματα.
«Πάνω από 30 χρόνια είχαμε να πάμε στο χωριό αυτό. Πρώτα απ’ όλα ήθελα να τιμήσω την καταγωγή της μητέρας μου. Ο δεύτερος και σημαντικότατος σκοπός ήταν να επισκεφτώ τον τάφο της προγιαγιάς μου, της Αναστασίας. Το χάρισμα να γράφω στίχους πιστεύω ότι το κληρονόμησα από εκείνη. Τη θυμάμαι πολύ καλά. Ο επόμενος μου στόχος ήταν να επισκεφτώ τον Ναό του Αγίου Δημητρίου (τη Γουζούκλισσα). Λέγεται πως αυτή η θαυματουργή εκκλησία είναι του 10ου αιώνα. Απ’ ό,τι λένε, ο ναός αυτός προϋπήρχε, όταν σε αυτή την περιοχή μετανάστευσαν οι Έλληνες του Πόντου.
Υπάρχει ένα δεντράκι δίπλα στην εκκλησία, όπου σύμφωνα με την παράδοση ο κόσμος κρεμάει κομμάτι από τα ρούχα του, ουσιαστικά αφήνει κάτι από τον εαυτό του ως τάμα.
»Ήθελα να προσκυνήσω και τον Ναό της Παναγίας. Εκεί συναντούσαμε όλους τους συγγενείς στη γιορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στις 28 Αυγούστου. Όλοι ήταν εκεί. Δεν έλειπε κανείς. Εκείνη την ημέρα επιστρέφανε στον τόπο καταγωγής τους ακόμα και οι συγχωριανοί που είχαν εξοριστεί στο μακρινό Ουζμπεκιστάν και Καζακστάν την περίοδο των σταλινικών διώξεων….», τόνισε.
Οι διοργανωτές του ταξιδιού βιντεοσκόπησαν όλο το χωριό, το κάθε σπίτι. Ένιωθαν πως πρέπει να ξαναζεστάνουν τις καρδιές των συγχωριανών τους.
Ο Μιχάλης Νικολαΐδης κινητοποίησε τους συμπατριώτες του που ζουν σε διάφορες χώρες, όπως η Ελλάδα, η Ρωσία, η Κύπρος, η Γερμανία κ.ά. Οι χορηγίες βοήθησαν στην ομαλή διεξαγωγή του ταξιδιού αλλά και στην πραγματοποίηση κάποιων έργων συντήρησης στο χωριό. Χρηματοδοτήθηκε και ο καθαρισμός του Κοιμητηρίου.
Οι δημιουργοί του τραγουδιού, από την πλευρά τους, περιμένουν με ανυπομονησία την πρώτη προβολή του βιντεοκλίπ και ευχαριστούν τους συμπατριώτες, που πήραν μέρος στο ονειρεμένο ταξίδι και συνέβαλαν στην επιτυχία του: Βαλέριο Τσουγκουζίδη, Λεωνίδα Ταχματζίδη, Χάρη Ακριτίδη, Βαλέριο Ακριτίδη, Αλέξιο Ακριτίδη, Μανώλη Μανελίδη, Γεώργιο Ζιτιρίδη, Νίνα Σιδηροπούλου, Μαρία Ελευθεριάδου, Τατιανή Ελευθεριάδου. Μέχρι τότε μάς χαρίζουν τους στίχους του τραγουδιού «Χασχάταλα»:
Χασχάταλα Χασχάταλα, να’σάν τ’εσά τα χάταλα
Να’σάν τα χρόνια τα καλά, αρροθυμώ σε εγώ πολλά (ρεφρέν)
Σον Άη Δημήτρη τον τρανόν, επείκα εγώ τάμαν
Να πάω ση Γουζούκλισαν, να προσκυνώ το θάμαν
Σον Άη Γιώργη τη χωρί, αχ μα την Παναΐαν
Θα πάω ν’ άφτω’ εγώ κερίν, να παίρω ευλοΐαν
Καλγκεύω τ’ άσπρον τ’ άλογον, κάθαν βραδύν κ’ εφτάνω
Σ’ όρομαμ σο Γουλού’ τασίν, εγώ για ν’ ανασάνω
Ξαν κατιβαίνω σο Κουρούμ, ν’ αποδυψώ ολί(γ)ον
Εκεί που πρωτεγάπεσα, νερόν να πίνω κρύον
Ευλόϊσον να’ ευρύ(γ)ουμες, Χριστέμ’ έναν ημέραν
Ση Παναΐας ση γιορτήν, εντάμαν ολ σο Πέραν
Γουρπάν να ‘ εφτάμ’ τα πρόγατα, τραπέζια να γουρεύουμ’
Όπως σα παλαιά αγνά, να πίνουμ’ να χορεύουμ’
Θεέμ να ποδεδίζω σε, όντες διαβέννε χρόνια
Να έρταν ση Χασχάταλαν, τ’εμέτερα τ’ εγγόνια.
Βασίλης Τσενκελίδης, ιστορικός
- Το φωτογραφικό και οπτικοακουστικό υλικό παραχώρησε στο pontosnews.gr και για τις ανάγκες του άρθρου η Γιολάντα Ελευθεριάδου.
