Σαν σήμερα, στις 19 Οκτωβρίου του μακρινού 1917, γεννήθηκε η Αλέκα Κατσέλη. Πατέρας της ήταν ο Αθανάσιος Μαζαράκης, γενικός διευθυντής της Τράπεζας Αθηνών, και μητέρα της η Λουκία Κηλαϊδίτη.
Αστική οικογένεια με οικονομική επιφάνεια, η οποία όμως τα χρήματα δεν τα είχε για εφέ, αλλά για τη μόρφωση της κόρης τους. Και η Αλέκα μορφώθηκε.
Όταν σε θέλει το σανίδι
Αρχικά σπούδασε χορό στη σχολή της μεγάλης Κούλας Πράτσικα, αλλά και υποκριτική τέχνη με τον Κάρολο Κουν. Καθότι διέθετε αρχαιοελληνική ομορφιά, κέρδιζε με την εμφάνισή της. Όμως από κάτω υπήρχε και φοβερό ταλέντο, το οποίο ήθελε την κατάλληλη στιγμή ώστε να εκδηλωθεί – ή το κατάλληλο ρεπερτόριο.
Το ντεμπούτο της πάντως έγινε το 1943 με το Πρώτο έργο της Φάνι του Τζορτζ Μπέρναρντ Σο. Οι κριτικές και η αποδοχή ήταν ελπιδοφόρες, όμως η Αλέκα –τότε Μαζαράκη– αποφάσισε να φύγει. «Εγώ είμαι παιδί του ήλιου, εσύ του φεγγαριού» είχε πει στον Κουν.
Και την επόμενη ακριβώς χρόνια προσελήφθη στο Εθνικό Θέατρο. Από εκεί ξεκίνησε η ιστορία της. Και η αρχή γίνεται με τον άντρα της ζωής της, τον Μικρασιάτη σκηνοθέτη Πέλο Κατσέλη.
Προέκυψε έρωτας. Και αμέσως γάμος, και μια ευτυχισμένη γυναικοκρατούμενη οικογένεια. Οι δυο κόρες της είναι η ηθοποιός και πολιτικός Νόρα Κατσέλη και η επίσης πολιτικός αλλά και οικονομολόγος Λούκα Κατσέλη.
Λίγο πριν από τον έρωτα, είχε προκύψει η αναγνώριση ρεπερτορίου. Ή όπως θα λέγαμε σήμερα, βρήκε αυτό που της ταίριαζε, την αρχαία τραγωδία. Ναι, δεν θα ήταν υπερβολή αν λέγαμε ότι η Αλέκα (πλέον Κατσέλη) ήταν η γυναίκα που ανανέωσε την υποκριτική στο συγκεκριμένο είδος.
Η πρώτη εμφάνισή της στο αρχαίο δράμα ήταν στο ρόλο της Ηλέκτρας στην τριλογία του Αισχύλου Ορέστεια που σκηνοθέτησε ο Δημήτρης Ροντήρης για το Εθνικό Θέατρο, στο Ηρώδειο το 1944.
Στις 11 Ιουλίου 1954 έπαιξε την Άρτεμη στον Ιππόλυτο του Ευριπίδη, πάλι σε σκηνοθεσία Ροντήρη. Η παράσταση αυτή αποτέλεσε τη γενική δοκιμή του Φεστιβάλ Επιδαύρου, το οποίο καθιερώθηκε επισήμως τον επόμενο χρόνο.
Η μεγάλη των Κατσέλη σχολή
Αν και σαν χαρακτήρες ήταν εκ διαμέτρου αντίθετοι, η Αλέκα Κατσέλη ώθησε σχεδόν τον σύζυγό της να ανοίξει τα φτερά του και να κάνει τη δική του δραματική σχολή. Ούτως ή άλλως το 1946 ο Πέλος Κατσέλης απομακρύνθηκε από το Εθνικό Θέατρο λόγω των αριστερών φρονημάτων του.
Τελικά η σχολή ξεκίνησε το 1956 και έκλεισε λίγο μετά το θάνατό του, το 1981. Ένας από τους τελευταίους μαθητές ήταν ο Άρης Λεμπεσόπουλος. Η σχολή έβγαλε σπουδαίους ηθοποιούς, και το ζευγάρι ως δάσκαλοι ήταν ονομαστοί. Για να καταλάβει κανείς πόσο σκληροί και αμείλικτοι –με την καλή έννοια– ήταν στη δουλειά τους, η κόρη τους Νόρα είχε μείνει μια χρονιά μεταξεταστέα.
Η σχολή τους (που ήταν και το σπίτι τους, κυριολεκτικά και μεταφορικά), βρισκόταν στην οδό Μεγάλου Αλεξάνδρου 38 στη Νέα Σμύρνη. Κατεδαφίστηκε το 2019.
Η επιστροφή στο Εθνικό και οι Ολυμπιακοί Αγώνες
Η Αλέκα Κατσέλη συνεργάστηκε από το 1955 ως το 1959 με το Ελληνικό Λαϊκό Θέατρο του Μάνου Κατράκη, και μετά με το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος. Το 1965 έγινε η μεγάλη επιστροφή: Ήταν πλέον πρωταγωνίστρια του Εθνικού, ειδικευμένη στο αρχαίο δράμα.
Παράλληλα όμως με το θέατρο υπήρχε και η ενασχόλησή της με τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Συγκεκριμένα, από το 1936 ήταν ιέρεια στην τελετή αφής της Ολυμπιακής Φλόγας και πρωθιέρεια από το 1956 έως το 1964. Στους Αγώνες του Τόκιο (1964) υπήρξε ένα από τα τιμώμενα πρόσωπα. Ήταν η τελευταία φορά που συμμετείχε, αφού με την επιβολή της Χούντας η ίδια παραιτήθηκε από όλο αυτό.
Η άλλη πλευρά
«Η μητέρα μας ήταν το “πρέπει”, ο πατέρας μας το “θέλω”», είχε πει συνέντευξή της η Νόρα Κατσέλη. Και είναι ακριβώς η φράση που ταιριάζει σε αυτούς τους δύο ανθρώπους.
Αυστηρή και επιβλητική, δυναμική και αλύγιστη. Αυτή ήταν η Αλέκα Κατσέλη.
Πάντοτε στρατευμένη στα μεγάλα συμβάντα του τόπου, από την κοινωνική προσφορά της στον πόλεμο, στη γενναιότητα και αυταπάρνηση που έδειξε στην υπόθεση Μπελογιάννη, αλλά και στη στάση της απέναντι στη δικτατορία.
Στον κινηματογράφο έκανε λίγες και επιλεκτικές δουλειές, με κορυφαία την Ηλέκτρα του Μιχάλη Κακογιάννη, το φιλμ που έφτασε μέχρι τα Όσκαρ. Δεν ήταν λίγοι αυτοί που πίστευαν ότι το σκληρό παρουσιαστικό της της στέρησε κάποιους ρόλους.
Ούτως ή άλλως, την ιστορία της την είχε γράψει και παραμένει ανεξίτηλη.
Και όπως είχε πει ο Κώστας Γεωργουσόπουλος: «Υπήρξε ηθοποιός με καλλιεργημένη φωνή, άρτια τεχνική, σπάνια θεατρική μόρφωση, σκηνικό ήθος, πλούσια υποκριτική φαντασία και εκθαμβωτική σκηνική παρουσία».
Όσον αφορά τις οικογενειακές στιγμές, όταν γεννήθηκαν τα εγγόνια τους εκείνη ζήτησε να την φωνάζουν «Αλεκούλα», ο δε Κατσέλης τούς είχε απαγορεύσει να τον λένε παππού. Αλλά εκείνα έτσι τον φώναζαν…
Σπύρος Δευτεραίος
