Μάχη του Στάλινγκραντ: Η πιο μεγάλη και καθοριστική στην ιστορία των πολέμων

Το ημερολόγιο έγραφε 2 Φεβρουαρίου 1943 όταν μπήκε τέλος σε μία από τις πιο καθοριστικές μάχες του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, η οποία κράτησε 140 ημέρες. «Η παράδοση αποκλείεται, το στράτευμα θα αμυνθεί μέχρι τέλους» είχε δηλώσει ο Αδόλφος Χίτλερ, αλλά όταν οι Σοβιετικοί πολιόρκησαν το αρχηγείο του Φρίντριχ Πάουλους διαφάνηκε ότι κάθε αντίσταση ήταν μάταιη. Το Στάλινγκραντ, το τελευταίο οχυρό των Γερμανών, ήταν στα χέρια του Κόκκινου Στρατού.

Η Μάχη του Στάλινγκραντ είναι η μεγαλύτερη και φονικότερη του Β’ Παγκοσμίου, αλλά και της παγκόσμιας Ιστορίας. Υπολογίζεται ότι έχασαν τη ζωή τους πάνω από 1,5 εκατ. στρατιώτες και πολίτες.

Ουσιαστικά βέβαια ήταν μια σειρά συγκρούσεων, από τις 23 Αυγούστου 1942 έως τις 2 Φεβρουαρίου 1943 στα περίχωρα και στο κέντρο της πόλης που σήμερα ονομάζεται Βόλγκογκραντ και βρίσκεται στις όχθες του Βόλγα.

Η στρατηγική θέση ανάμεσα στην Κασπία και τη βόρεια ρωσική ενδοχώρα ενδιέφερε πάρα πολύ τους Γερμανούς, που μετά την καταστροφική «Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα» του 1941 για την κατάληψη της Μόσχας και τη σταθεροποίηση των θέσεων τους στην Ουκρανία την άνοιξη του 1942 ήθελαν πρόσβαση στις πετρελαιοφόρες περιοχές του Καυκάσου, και ουσιαστικά να κόψουν στη μέση την ΕΣΣΔ κρατώντας το «φιλέτο».

Πέρα όμως από το γεγονός ότι η κατάληψη του Στάλινγκραντ σήμαινε ότι οι γερμανικές δυνάμεις θα είχαν κάλυψη κατά την εξόρμηση στον Καύκασο, το όνομα της πόλης από τον μισητό Ιωσήφ Στάλιν αποτελούσε ένα χρήσιμο ιδεολογικό και προπαγανδιστικό εργαλείο.

Η επιχείρηση κατά της Νότιας Ρωσίας πήρε την κωδική ονομασία «Υπόθεση Μπλε» και είχε δύο ομάδες στρατιών, την Α και τη Β.

Η Ομάδα Α υπό τον στρατάρχη Πάουλ φον Κλάιστ θα κινούνταν προς τον Καύκασο ώστε να καταλάβει την πόλη Ροστόφ επί του ποταμού Ντον, και η Ομάδα Β υπό τον στρατηγό Μαξιμίλιαν φον Βάιχς θα επιχειρούσε στο Στάλιγκραντ. Για την κατάληψη της πόλης διατέθηκε η 6η Στρατιά υπό τον επιτελικό συνταγματάρχη Φρίντριχ Πάουλους και η 4η Στρατιά Τεθωρακισμένων υπό τον στρατηγό Χέρμαν Χοτ.

Η προέλαση ξεκίνησε στις 28 Ιουνίου 1942. Η γρήγορη απώθηση των Σοβιετικών στην καμπή του ποταμού Ντον όπου βρίσκεται ο συντομότερος δρόμος προς το Στάλινγκραντ στο τέλος Ιουλίου έκανε τον Αδόλφο Χίτλερ να πιστέψει ότι το πρώτο σκέλος της «Υπόθεσης Μπλε» θα ολοκληρωνόταν σύντομα. Έτσι έκανε το μοιραίο λάθος και απέσυρε την 4η Στρατιά Τεθωρακισμένων ώστε να τη στείλει στον Καύκασο.

Αντίπαλος του Φρίντριχ φον Πάουλους στο πεδίο του Στάλιγκραντ ήταν η 62η Στρατιά του Κόκκινου Στρατού υπό τον στρατηγό Βασίλι Τσούικοφ, η οποία στη συνέχεια ενισχύθηκε από την 64η Στρατιά – συνολικά οι στρατιώτες υπολογίζονται στα 1,7 εκατ. Στρατηγικό πλεονέκτημα των Σοβιετικών απέναντι στην πανίσχυρη γερμανική μηχανή ήταν το γεγονός ότι οι μάχες γίνονταν σε κατοικημένες περιοχές και όχι σε ανοιχτό πεδίο.

Στις 23 Αυγούστου 1942 η Λουφτβάφε ξεκίνησε να βομβαρδίζει την πόλη με τη σχεδόν ανύπαρκτη αντιαεροπορική άμυνα· μέσα σε λίγα 24ωρα καταστράφηκε το 80% των κτηρίων. Λίγες ημέρες αργότερα, στις αρχές Σεπτεμβρίου, η Βέρμαχτ είχε σχεδόν περικυκλώσει το Στάλιγκραντ αφήνοντας μόνο μία γραμμή ανεφοδιασμού, από ένα μικρό σημείο του Βόλγα που ήταν ακόμα υπό τον έλεγχο του Κόκκινου Στρατού.

Οι Σοβιετικοί περιορίστηκαν σε μια ζώνη μήκους 14 χλμ και πλάτους 5 χλμ και κράτησαν ισχυρή άμυνα για τρεις μήνες. Συγκρούσεις πρωτοφανούς αγριότητας αλλά και σκηνές ηρωισμού εκτυλίχθηκαν στην κατεστραμμένη πόλη. Οι μάχες γίνονταν για δρόμους, οικοδομικά τετράγωνα, ακόμα και για μεμονωμένα κτήρια. Όπως έχουν περιγράψει οι ιστορικοί, δεκάδες στρατιώτες μπορεί να πέθαιναν για την κατάληψη μίας κουζίνας σε ένα από τα λιγοστά άθικτα κτήρια.

Όσο όμως περνούσε ο καιρός τόσο δύσκολη γινόταν η κατάσταση και στα δύο στρατόπεδα. Στα μέσα Οκτωβρίου ο ανεφοδιασμός από τον Βόλγα γινόταν κάτω από τα πυρά των γερμανικών όπλων, ενώ και οι ελεύθεροι σκοπευτές του Κόκκινου Στρατού «θέριζαν». Πρωταθλητής στον μακάβριο κατάλογο ο Ιβάν Σιντορένκο, ο οποίος σκότωσε πάνω από 500 Γερμανούς.

Τον Νοέμβριο του 1942 το 90% του Στάλινγκραντ ήταν ένας σωρός ερειπίων υπό τον έλεγχο των Γερμανών. Τα μόνα κτήρια που απέμεναν όρθια ήταν κάποια εργοστάσια που τα κρατούσαν με νύχια και δόντια οι αμυνόμενοι για τις ανάγκες του ανεφοδιασμού τους. Όμως, ο Ιωσήφ Στάλιν δεν είχε πει την τελευταία του λέξη.

Στις 19 Νοεμβρίου ξεκίνησε η αντεπίθεση με την κωδική ονομασία «Ουρανός». Το σχέδιο των στρατηγών Γκιόργκι Ζούκοφ και Αλεξάντρ Βασιλιέφσκι ήταν να χτυπηθούν οι εφεδρικές δυνάμεις της 6^ης Στρατιάς που περιλάμβανε στρατιώτες με ελλιπή εκπαίδευση από συμμαχικές του Άξονα χώρες.

Η σοβιετική αντεπίθεση εκδηλώθηκε με τρεις στρατιές υπό τον στρατηγό Νικολάι Βατούτιν και σημείωσε απόλυτη επιτυχία. Οι Γερμανοί σύντομα εγκλωβίστηκαν μέσα σε μια περιοχή λίγων τετραγωνικών χιλιομέτρων και βρέθηκαν περικυκλωμένοι από 250.000 στρατιώτες. Η εντολή ήταν για μάχη μέχρις εσχάτων και έτσι απορρίφθηκε η σοβιετική πρόταση για παράδοση με ευνοϊκούς όρους.

Κρίσιμη καμπή ήταν η παταγώδης αποτυχία της αερογέφυρας που στήθηκε για τον ανεφοδιασμό των εγκλωβισμένων γερμανικών δυνάμεων. Η σοβιετική αντιαεροπορική άμυνα κατέρριψε 490 αεροπλάνα της Λουφτβάφε.

Στις 16 Δεκεμβρίου 1942 οι σοβιετικοί εξαπέλυσαν και νέα επίθεση με την κωδική ονομασία «Κρόνος», με στόχο αυτή τη φορά να εγκλωβίσουν τη γερμανική ομάδα που είχε σταθεροποιήσει τις θέσεις της στον Καύκασο. Δεν τα κατάφεραν, αφού η αντίσταση της εγκλωβισμένης 6ης Στρατιάς στο Στάλινγκραντ έδωσε την ευκαιρία στον Πάουλ φον Κλάιστ να κάνει μια συντεταγμένη υποχώρηση από τον Καύκασο.

Και όσο η 6η Στρατιά έδινε σκληρή μάχη, ο επικεφαλής της Φρίντριχ Πάουλους προβιβάστηκε στο βαθμό του στρατάρχη με ραδιοφωνικό μήνυμα από το αρχηγείο του Φύρερ, «για τον ηρωισμό και την αυταπάρνησή του». Ουσιαστικά όμως επρόκειτο για μια συμβολική κίνηση, ώστε να αναγκαστεί να αυτοκτονήσει.

Αντ’ αυτού, στις 2 Φεβρουαρίου 1943 παραδόθηκε στον Κόκκινο Στρατό – είναι ο πιο υψηλόβαθμος που έχει ποτέ παραδοθεί στην ιστορία του γερμανικού στρατού. Από τους εναπομείναντες 91.000 Γερμανούς στρατιώτες μόλις 5.000 επέζησαν από τις κακουχίες της αιχμαλωσίας και επέστρεψαν στη Γερμανία αρκετά χρόνια μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου.

Η παράδοση του στρατάρχη ήταν ένα ισχυρότατο χτύπημα για την ναζιστική προπαγάνδα. Μάλιστα, για να αποκρύψει το ντροπιαστικό γεγονός των χιλιάδων αιχμαλώτων, η γκαιμπελική προπαγανδιστική μηχανή διέδωσε ότι η 6η Στρατιά «εξοντώθηκε ολοσχερώς». Κηρύχθηκε τριήμερο πένθος και κάθε εκδήλωση ματαιώθηκε. Ακόμη και τα εστιατόρια έκλεισαν.

Εξίσου ενδιαφέρον είναι ότι ο Φρίντριχ Πάουλους κατέθεσε ως μάρτυρας κατηγορίας στη Δίκη της Νυρεμβέργης.

H Μάχη του Στάλινγκραντ αποτέλεσε κρίσιμο σημείο στην πολεμική αναμέτρηση μεταξύ Γερμανίας και Σοβιετικής Ένωσης. Εξολόθρευσε πολύτιμες στρατιωτικές δυνάμεις για τον Χίτλερ, ταπείνωσε τη γερμανική πολεμική μηχανή και άνοιξε τον δρόμο για την αντεπίθεση του Κόκκινου Στρατού σε όλα τα μέτωπα.