Στη μνήμη του Αυστραλού σωτήρα επιζησάντων της Γενοκτονίας στη Θράκη Τζορτζ Τρελόαρ

Ο Τρελόαρ δούλεψε σκληρά, για να βοηθήσει στην αποκατάσταση των ρακένδυτων και ταλαιπωρημένων προσφύγων που ξεριζώθηκαν από τις πατρίδες τους διωγμένοι, από τον Πόντο, την ανατολική Θράκη και όλη τη Μικρασία, και βρέθηκαν στη Δυτική Θράκη να διεκδικούν μια λωρίδα ουρανό. Για την προσφορά του Τρελόαρ, γράφει ο δρ Παναγιώτης Διαμάντης.

Υπό το φως της τρέχουσας μαζικής μετανάστευσης προσφύγων, το έργο του Τζορτζ Τρελόαρ στη σωτηρία χιλιάδων ανθρώπων έρχεται στη μνήμη μας ως διαρκής παρακαταθήκη.

Με ρίζες ταπεινές από την αγροτική Αυστραλία, ο Τρελόαρ κατάφερε να αναδειχθεί ως μία εκ των προσωπικοτήτων με τη μεγαλύτερη επιρροή στον τομέα του ανθρωπισμού.

Γεννημένος στην αγροτική κωμόπολη της Βικτόριας Μπαλαράτ, ο Τζορτζ Ντέβιν Τρελόαρ έζησε πολλές εμπειρίες κατά τη διάρκεια της ζωής του. Εργάστηκε ως μαθητευόμενος κτηνοτρόφος στην ενδοχώρα της Αυστραλίας και ως ηθοποιός στην Αγγλία, ενώ έγινε ταγματάρχης στους Φρουρούς του Coldstream στο δυτικό μέτωπο.

Υπηρέτησε με τη Βρετανική Αποστολή στη Ρωσία (1919-1921) και εργάστηκε με τους Λευκούς Ρώσους πρόσφυγες κοντά στην Κωνσταντινούπολη (1921-1922) πριν διοριστεί Αρμοστής για τους Πρόσφυγες της Κοινωνίας των Εθνών (ΚτΕ) στη βορειοανατολική Ελλάδα.

Το έργο του με την ΚτΕ

Διορισμένος από τον επικεφαλής της Επιτροπής Προσφύγων της ΚτΕ, Φρίντγιοφ Νάνσεν, στις 6 Οκτωβρίου 1922, ο Τρελόαρ πέρασε το μεγαλύτερο διάστημα εκείνου του μήνα στην Ελλάδα, συγκεντρώνοντας επιτόπου στοιχεία για τα διάφορα θέματα.

Ο άμεσος προϊστάμενός του, συνταγματάρχης Πρόκτερ, είχε διαθέσει πέντε εκατομμύρια δραχμές για τις απαραίτητες προμήθειες προς τους πρόσφυγες, κυρίως σιτάρι. Το ποσόν πόρρω απείχε από το να καλύψει τις ανάγκες των επιζησάντων.

Οι ελλείψεις, συνεπεία του πολέμου και της Γενοκτονίας που υπέστησαν οι γηγενείς πληθυσμοί Ελλήνων, Αρμενίων και Ασσυρίων της Θράκης και της Ανατολίας, επιδεινώθηκαν από ένα υπερφορτωμένο οδικό δίκτυο και τον πρόωρο χειμώνα.

Ο ανταποκριτής της εφημερίδας Daily Star του Τορόντο που κάλυπτε τον ελληνοτουρκικό πόλεμο περιέγραφε τη σκηνή: «Σε μια ατέλειωτη πορεία, τρεκλίζοντας, ο χριστιανικός πληθυσμός της Ανατολικής Θράκης γεμίζει τους δρόμους προς τη Μακεδονία. Η κύρια ουρά, που περνά από τον ποταμό Μαρίτζα στην Αδριανούπολη, έχει μήκος 20 μίλια. Είκοσι μίλια από κάρα που τα σέρνουν αγελάδες, μοσχάρια και λασπωμένα νεροβούβαλα, και άνθρωποι εξουθενωμένοι· άνδρες, γυναίκες και παιδιά, οι κουβέρτες στο κεφάλι, να βαδίζουν τυφλά μέσα στη βροχή πλάι στα υπάρχοντά τους που είναι όλος τους ο κόσμος».

Το όνομα του ανταποκριτή ήταν Έρνεστ Χέμινγουεϊ.

Τον Δεκέμβριο του 1922 η αρχική βάση του Τρελόαρ ήταν στην Κομοτηνή. Λόγω των προβλημάτων, ο Αυστραλός Αρμοστής της Κοινωνίας των Εθνών δεν ήταν σε θέση να οργανώσει τους προγραμματισμένους σταθμούς επισιτισμού κατά μήκος της διαδρομής που οδηγούσε στη Δυτική Θράκη.

Ο Τρελόαρ μετέφερε την αποστολή απευθείας στην Αλεξανδρούπολη (το κοντινότερο στα σύνορα κέντρο, σε απόσταση 40 χλμ.) προκειμένου να εξασφαλίσει το καλύτερο δυνατόν για τους επιζήσαντες εκεί, αλλά και για τους πολλούς ακόμα πρόσφυγες που έφθαναν καθημερινά.

Η καταγραφή των προσφύγων

Όσο βρισκόταν στην Ελλάδα, ο Τρελόαρ κατέγραφε με τη φωτογραφική του μηχανή ό,τι έβλεπε, αφήνοντας πίσω μια αξιοσημείωτη συλλογή φωτογραφιών. Αποτυπώνουν τις δυσκολίες και τις κακουχίες των προσφύγων της Θράκης, παρότι αυτοί είχαν έστω μερικές ημέρες για να συγκεντρώσουν κάποια από τα υπάρχοντά τους πάνω σε ένα κάρο.

Υπό αυτή την έννοια ήταν πιο τυχεροί από πολλούς εξ Ανατολών, που κλήθηκαν να πάρουν μόνον ό,τι μπορούσαν να κουβαλήσουν και να φύγουν αμέσως, με πολύ λιγότερες πιθανότητες επιβίωσης.

Ένα στοιχείο στα κείμενα και τις φωτογραφίες του Τρελόαρ που προκαλεί εντύπωση είναι ο δυσανάλογος αριθμός γυναικών και παιδιών έναντι των ενήλικων ανδρών.

Επρόκειτο για την πιο άμεση συνέπεια της Γενοκτονίας που υπέστησαν οι Έλληνες του Πόντου και άλλων περιοχών της Ανατολίας. Έγραψε στο οπισθόφυλλο μιας έκδοσης:

«Πρόσφυγες από τη Σμύρνη στην Αθήνα, όπου φαίνεται η αναλογία ανδρών, γυναικών και παιδιών. Οι άνδρες σκοτώθηκαν ή πιάστηκαν αιχμάλωτοι από τους Τούρκους. Εξ αυτού του λόγου, τόσες γυναίκες με παιδιά αδυνατούν να αυτοσυντηρηθούν».

Ο Τρελόαρ έβλεπε την ανθρώπινη διάσταση σε ό,τι ζούσε, στην περίπτωσή μας τον αντίκτυπο της Γενοκτονίας Ελλήνων, Αρμενίων και Ασσυρίων.

Σε μία από τις πιο τρυφερές φωτογραφίες του, μάνα και κόρη προστατεύουν από τον χειμωνιάτικο άνεμο με μια σκάφη τη φωτιά που έχουν ανάψει για να μαγειρέψουν. Σε μια άλλη, ένας πατέρας παρηγορεί το κοριτσάκι του ενώ οι γυναίκες της οικογένειας ζεσταίνουν μια μεγάλη κατσαρόλα και τα παιδιά μιλούν μεταξύ τους. Μια τρίτη δείχνει οικογένειες να φωλιάζουν κάτω από σκελετούς κρεβατιών ή στρώματα, περιτριγυρισμένοι από σωρούς με σάκους και κουτιά που περιέχουν τα υπάρχοντά τους.

Οι πιο δραματικές φωτογραφίες του Τρελόαρ απαθανατίζουν επιζήσαντες της Γενοκτονίας που κατευθύνθηκαν προς τις ακτές. Στο πρώτο πλάνο μιας φωτογραφίας είναι ένας άνθρωπος που κοιμάται έχοντας καταρρεύσει, με ένα άδειο πακέτο από τσιγάρα πλάι του. Στο κέντρο, μια γυναίκα σε απόγνωση κρατά το κεφάλι της με το χέρι της. Κάποιοι άνθρωποι έφθασαν εκεί δίχως παπούτσια και κάποιοι άλλοι χωρίς τίποτα.

Ο Τρελόαρ έγραψε στον Έλληνα κυβερνήτη της Δυτικής Θράκης (κατά πάσα βεβαιότητα τον Νοέμβριο του 1922) ότι κύριος στόχος του ήταν να εγκαταστήσει τους επιζήσαντες στην περιοχή ως παραγωγικούς γεωργούς: «Το σχέδιό μας προβλέπει την ίδρυση νέων χωριών, σε αντίσκηνα [που θα διαθέσει] η Ελληνική Κυβέρνηση και την παροχή βοήθειας προς τους εγκατεστημένους προκειμένου να ανεγείρουν καταλύματα το συντομότερο δυνατόν, τα αντίσκηνα να ξεστηθούν και να διατεθούν για την εγκατάσταση άλλων προσφύγων σε άλλα χωριά».

Μετά από τέσσερα χρόνια ανεκτίμητης υπηρεσίας, εξαντλημένος ο Τρελόαρ παραιτήθηκε το 1926 και επέστρεψε στην Αυστραλία στις αρχές του επομένου έτους με την οικογένειά του. Ήταν οργισμένος τόσο με το ελληνικό κράτος όσο και με την έλλειψη υλικής υποστήριξης από την Κοινωνία των Εθνών που είχε ξεπεράσει τα όριά της.

Η κληρονομιά του

Μετά την αναχώρησή του, ένα από τα χωριά κατά μήκος του δρόμου Κομοτηνής-Αλεξανδρούπολης ονομάστηκε προς τιμήν του Τρελόριο και έπειτα Θρυλόριο, από το ελληνικό «θρύλος». Ο πληθυσμός του αποτελείτο αποκλειστικά από Πόντιους, από την Κερασούντα και το Καρς, επιζήσαντες της Γενοκτονίας των Ελλήνων.

Και οι δύο γιοι του Τρελόαρ, ο Τζον και ο Ντέιβιντ, έχουν επισκεφτεί το Θρυλόριο και έγιναν δεκτοί με τιμές από τα παιδιά και τα εγγόνια των επιζησάντων, για τους οποίους ο πατέρας των αγοριών υπήρξε σωτήρας.

Με το έργο του, ο ταγματάρχης Τζορτζ Ντέβιν Τρελόαρ έσωσε περίπου 108.000 ζωές.

Παναγιώτης Διαμάντης

• Ο δρ Παναγιώτης Διαμάντης είναι λέκτορας Σπουδών Γενοκτονίας στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο του Σίδνεϊ και αντιπρόεδρος του Αυστραλιανού Ινστιτούτου για το Ολοκαύτωμα και τις Σπουδές Γενοκτονίας.Το άρθρο του γράφτηκε στα αγγλικά και μεταφράστηκε από το pontosnews.gr.
• Οι φωτογραφίες του άρθρου είναι τραβηγμένες από τον Τζορτζ Τρελόαρ.
• Σε αναγνώριση της προσφοράς του Τρελόαρ στην ανθρωπότητα, η Συντονιστική Επιτροπή Ποντιακών Σωματείων Μελβούρνης έκανε τα αποκαλυπτήρια τιμητικής πλάκας στο κολέγιο St Patrick, όπου φύτεψε και ένα ελαιόδεντρο. Θέσπισε επίσης ετήσιο αριστείο για μαθητή που επιτελεί κοινωνικό έργο και αποτελεί πρότυπο. Το αριστείο φέρει το όνομα του Τρελόαρ.