Εικοσιφοίνισσα και Αρχαγγελιώτισα: Τα δύο πρόσωπα της Παναγίας σε Παγγαίο και Ξάνθη

Ο Δεκαπενταύγουστος για την Ορθοδοξία είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια μεγάλη θρησκευτική εορτή. Είναι το Πάσχα του καλοκαιριού, ένα σημείο συνάντησης της πίστης με την παράδοση, της κατάνυξης με τη λαϊκή ευλάβεια. Σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, από τις πιο μικρές εκκλησίες των νησιών, μέχρι τα απομονωμένα μοναστήρια στα βουνά, χιλιάδες πιστοί συγκεντρώνονται για να τιμήσουν την Κοίμηση της Θεοτόκου, της Μητέρας που για πολλούς είναι καταφύγιο, παρηγοριά και πηγή ελπίδας.

Δύο ιστορικά μοναστήρια στη βόρεια Ελλάδα, με βαθιές ρίζες στην πνευματική και πολιτιστική ιστορία του τόπου, βρίσκονται στο επίκεντρο λαμπρών εορτασμών κάθε χρόνο τον Δεκαπενταύγουστο. Πρόκειται για την Παναγία Εικοσιφοίνισσα στο όρος Παγγαίο και την Παναγία Αρχαγγελιώτισσα στην Ξάνθη. Δύο μοναστήρια – σύμβολα, που πέρα από τη θρησκευτική τους σημασία, κουβαλούν και ένα φορτίο αιώνων, θρησκευτικής μαρτυρίας, παιδείας και παράδοσης.

Από χθες το απόγευμα, χιλιάδες προσκυνητές από την Ελλάδα και το εξωτερικό, αναμένεται να ανηφορίσουν αγόγγυστα τους λόφους όπου βρίσκονται τα μοναστήρια, για να παρακολουθήσουν τις λατρευτικές εκδηλώσεις, την ακολουθία του Εσπερινού, την ιερά Αγρυπνία και την πανηγυρική Θεία Λειτουργία της μεγάλης Θεομητορικής γιορτής του καλοκαιριού.

Η Παναγία Εικοσιφοίνισσα: Το αρχαιότερο εν ενεργεία μοναστήρι των Βαλκανίων

Σε μια κατάφυτη πλαγιά του Παγγαίου, σε υψόμετρο 753 μέτρων, στέκεται αγέρωχη η ιερά μονή Παναγίας Εικοσιφοίνισσας. Η ιστορία της χάνεται στον χρόνο, καθώς ιδρύθηκε τον 5ο αιώνα από τον Όσιο Γερμανό, και έκτοτε λειτουργεί αδιάλειπτα ως φάρος πίστης, ακόμα και σε σκοτεινές εποχές για τον Ελληνισμό.

Σύμφωνα με την παράδοση, ο Άγιος Γερμανός αναζήτησε στο δάσος ένα ξύλο κατάλληλο για να εικονίσει την Παναγία ως ένδειξη ευχαριστίας. Όταν το επεξεργάστηκε και το ετοίμασε το ξύλο ράγισε, ο άγιος λυπήθηκε και σκέφτηκε να το αφήσει. Τότε ένα «φοινικούν», δηλ. κοκκινωπό φως έλουσε το σχισμένο ξύλο και φάνηκε η Παναγία μαζί με το Χριστό και μια φωνή ακούστηκε να λέει «Παιδί μου ήλπισε. Εγώ είμαι εδώ» και αμέσως εντυπώθηκε η Παναγία πάνω στο ξύλο. Αυτό το φως έδωσε μάλλον και το όνομα της αχειροποίητου εικόνας.

Την περίοδο της Τουρκοκρατίας η συμβολή της μονής υπήρξε ανεκτίμητη. Η δράση των μονάχων στην περιοχή προκάλεσε την οργή των Τούρκων οι οποίοι το 1507 θανάτωσαν και τους 172 μοναχούς. Το 1917, οι Βούλγαροι κατακτητές άρπαξαν τα περισσότερα κειμήλια και τα μετέφεραν στη χώρα τους, όπου σήμερα φυλάσσονται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο της Σόφιας. Την περίοδο της δεύτερης βουλγαρικής κατοχής, ένα Βούλγαρος αξιωματικός επιχείρησε να συλήσει την εικόνα της Παναγίας αλλά τινάχθηκε και εξέπνευσε. Η μπότα του και το πιστόλι του αποτυπώθηκαν στις μαρμάρινες πλάκες του δαπέδου θυμίζοντας μέχρι σήμερα το θαύμα.

Κατά την τρίτη και τελευταία βουλγαρική κατοχή το 1943, οι στρατιώτες εκδίωξαν πάλι τους μονάχους, έβαλα φωτιά και κάηκε όλο το μοναστήρι εκτός από το ναό. Η μονή αφέθηκε έρημη μέχρι την επαναλειτουργία της το 1967, αυτή τη φορά ως γυναικείο μοναστήρι. Ο εντυπωσιακός τετράγωνος ναό της μονής, το καθολικό, είναι αφιερωμένο στα Εισόδια της Θεοτόκου και διαθέτει ξυλόγλυπτο επίχρυσο τέμπλο του 11ου αιώνα μέσα στο οποίο φυλάσσεται η θαυματουργή αχειροποίητη εικόνα της Παναγίας της Εικοσιφοίνισσας.

Η Παναγία Αρχαγγελιώτισσα: Το προσκύνημα της Ξάνθης

Λίγο πιο ανατολικά, στην πόλη με τα χίλια χρώματα, την Ξάνθη, στις παρυφές του ορεινού όγκου της Ροδόπης, με θέα προς τον κάμπο, υψώνεται η ιερά μονή Παναγίας Αρχαγγελιώτισσας. Το μοναστήρι είναι κτισμένο σε έναν λόφο με πανοραμική θέα στην πόλη και τις γύρω πεδιάδες, ένα μοναδικής ομορφιάς φυσικό τοπίο, που εμπνέει γαλήνη και πνευματική περισυλλογή. Η ιστορία της μονής ανάγεται πιθανότατα στη βυζαντινή περίοδο, ενώ το καθολικό της χρονολογείται από τον 19ο αιώνα, μετά από καταστροφές και ανακατασκευές.

Το σημερινό κτίσμα του μοναστηριού χρονολογείται από το 1841, ωστόσο το μοναστήρι προϋπήρχε από εκατοντάδες χρόνια νωρίτερα, καταστράφηκε όμως από δύο μεγάλους σεισμούς, που έπληξαν το μοναστήρι και την πόλη της Ξάνθης το 1829. Το μόνο ενδεικτικό στοιχείο από πλευράς κτισμάτων για την προ του 1821 εποχή είναι μια κρύπτη του μοναστηριού που βρίσκεται πίσω και κάτω από το ιερό βήμα η οποία ανάγεται στα 1.000 εώς 1.100 μ.Χ.

Από παλαιούς κώδικες και εκκλησιαστικά βιβλία πληροφορούμαστε ότι το μοναστήρι υπήρχε και έφερε το ίδιο όνομα ακόμα και κατά το 1559. Κατά μία εκδοχή, το μοναστήρι πήρε το όνομά του από τη μικρή θαυματουργή εικόνα του 16ου αιώνα πού παριστάνει τη Θεοτόκο να παραστέκεται από τους αρχαγγέλους Γαβριήλ και Μιχαήλ και η οποία έχει την επιγραφή: Αρχαγγελιώτισσα. Ανεξάρτητα πάντως από την ονομασία του μοναστηριού, αυτό υπήρξε φάρος πνευματικής ακτινοβολίας και παρηγοριάς για όλους τους κατοίκους της περιοχής και φυτώριο από το οποίο αναδείχθηκαν φωτισμένοι αρχιερείς.

Πριν από λίγες μέρες, μάλιστα, η μικρή θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Αρχαγγελιώτισσας, της παλαιότερης εικόνας στην ιστορία του μοναστηριού, η οποία είναι ρωσικής τεχνοτροπίας του 18ου αιώνα, με επιγραφή στα κυριλλικά και φυλάσσονταν στο Εκκλησιαστικό Μουσείο Ξάνθης, τοποθετήθηκε σε καλαίσθητο προσκυνητάρι αριστερά του Καθολικού, ώστε να τιμάται και να προσκυνείται από τους πιστούς.

Από το επιβλητικό Παγγαίο ως τα ηλιόλουστα υψώματα της Ξάνθης, τα μοναστήρια της Παναγίας συνδέουν την ιστορία με το παρόν, προσφέροντας πνευματικό καταφύγιο σε όσους το αναζητούν. Ο Δεκαπενταύγουστος, με την ιδιαίτερη συναισθηματική και θρησκευτική του φόρτιση, δίνει την ευκαιρία στους πιστούς να έρθουν πιο κοντά στις πνευματικές τους καταβολές.

Αναδημοσίευση από ΑΠΕ-ΜΠΕ/Β. Λωλίδης