Μια επιτύμβια στήλη που ένωσε Έλληνα και Τούρκο, ένα ντοκιμαντέρ επανασύνδεσης όσων αποσιωπήθηκαν

Ένα σενάριο από αυτά που μόνο η ίδια η ζωή μπορεί να γράψει βρέθηκε στην… πόρτα του Τούρκου κινηματογραφιστή Κερέμ Σογιλμάζ. Και από εκεί ταξίδεψε στο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης (όπου έκανε πρεμιέρα), και σήμερα θα προβληθεί για πρώτη φορά επί τουρκικού εδάφους, στην Κωνσταντινούπολη, προτού πάρει το δρόμο για άλλα φεστιβάλ, όπως είναι αυτό της Ιεράπετρας τον Αύγουστο και του Τορόντο τον Σεπτέμβριο.

«Πρωταγωνίστρια» η Χρυσούλα Ροδάκη, ένα πέρα για πέρα υπαρκτό πρόσωπο. Ο τάφος της έγινε η αφορμή για να συναντηθούν ένα Τούρκος και ένας Έλληνας.

Searching for Rodakis (ελλ.: Αναζητώντας τη Χρυσούλα Ροδάκη) είναι ο τίτλος του φιλμ, το οποίο έχει ημερομηνία παραγωγής το 2023, δηλαδή ακριβώς 100 χρόνια μετά τη Συνθήκη της Λοζάνης που είχε σαν όρο τη (σκληρή) ανταλλαγή των πληθυσμών ανάμεσα σε Ελλάδα και Τουρκία.

Η ιστορία διαδραματίζεται στο χωριό Καρατζάκιοϊ στην Τσατάλτζα που σήμερα ανήκει στην επαρχία της Κωνσταντινούπολης. Εκεί έζησε μέχρι το θάνατό της στα 18, το 1887, η Χρυσούλα Ροδάκη.

Και βρισκόμαστε στο 2017, στο πατρικό σπίτι του Κερέμ Σογιλμάζ στο ίδιο χωριό. Κατά τη διάρκεια εργασιών επισκευής αυτό που σίγουρα δεν θα περίμενε ήταν ότι οι εργάτες θα έβρισκαν στο υπέδαφος κάτω από το σανιδένιο πάτωμα ένα κομμάτι μάρμαρο με μια επιγραφή στα ελληνικά.

Αφού το καθάρισε, ο κινηματογραφιστής ζήτησε από Έλληνες φίλους του να το μεταφράσουν. «Ενθάδε κείται η δούλη του θεού Χρυσούλα Ροδάκη, θανούσα τη 18η Μαρτίου 1887» του είπαν, και τότε συνειδητοποίησε ότι πρόκειται για επιτύμβια στήλη.

Παρακινημένος από το αναπάντεχο εύρημα, σκέφτηκε ότι θα έπρεπε να αναζητήσει τους απογόνους της. Όμως ούτε στο χωριό ήξεραν να του πουν πληροφορίες, ούτε οι Αρχές σε Τουρκία και Ελλάδα μπόρεσαν να του δείξουν το δρόμο. Όμως στην εποχή των social media μάλλον αρκούσε η δημιουργία μιας σελίδας.

Με αυτόν τον τρόπο ο Κερέμ Σογιλμάζ έμαθε ότι οι συγγενείς της Χρυσούλας Ροδάκη ήταν μεταξύ των Ελλήνων της Ανταλλαγής. «Ανέβασα φωτογραφίες και αναρωτήθηκα εάν κάποιος γνωρίζει κάτι σχετικά με αυτή την μαρμάρινη πλάκα. Και άρχισαν κάποιοι να ανταποκρίνονται, να σχολιάζουν. Και από τις δυο πλευρές, Τούρκοι και Έλληνες» είχε πει στην ΕΡΤ.

Εντούτοις χρειάστηκαν έξι ολόκληρα χρόνια για να καταφέρει να εντοπίσει τον μοναδικό συγγενή. Πρόκειται για τον Θεόδωρο Γεωργιάδη, ο οποίος ζει στη Θεσσαλονίκη. Ο Κερέμ Σογιλμάζ την πρώτη φορά πήγε οδικώς στην πόλη για να συναντήσει τον ανιψιό της Χρυσούλας Ροδάκη.

Μαζί του δεν είχε μόνο την επιτύμβια στήλη, αλλά και φωτογραφίες από το σπίτι.

Με αγωνία είχε υποδεχθεί τον επισκέπτη ο Θεόδωρος Γεωργιάδης· για να δει τα ντοκουμέντα μιας ζωής και για να διηγηθεί τη ζωή της Χρυσούλας που τελείωσε από μια ασθένεια της εποχής. Το σώμα της θάφτηκε στον κήπο του σπιτιού, και λίγα χρόνια αργότερα πέθανε και ο πατέρας της, σε ηλικία 46 ετών.

Όμως, το πιο συγκινητικό κομμάτι της ιστορίας γράφτηκε αργότερα. Η επιτύμβια στήλη παραδόθηκε σε μουσείο για την ανταλλαγή πληθυσμών στην Κωνσταντινούπολη, ο ανιψιός της Χρυσούλας Ροδάκη επισκέφθηκε το σπίτι στο Καρατζάκιοϊ, και το ντοκιμαντέρ έκανε πρεμιέρα στη Θεσσαλονίκη.

Στην περιγραφή του φιλμ αναφέρονται τα εξής: «Ο σκηνοθέτης Κερέμ Σογιλμάζ καταφεύγει σε ιστορικά αρχεία, τα οποία φανερώνουν και το ρόλο της δικής του οικογένειας στην Ιστορία· επισκέπτεται ρημαγμένες πόλεις-φαντάσματα και περιηγείται στις αναμνήσεις των ηλικιωμένων ντόπιων – παράλληλα, από την άλλη μεριά του Αιγαίου έρχεται ένα φοβερό κύμα υποστήριξης, όταν προσπαθεί να εντοπίσει τους Έλληνες συγγενείς. Έτσι, ο τάφος μετατρέπεται σε δίαυλο επικοινωνίας ανάμεσα στο παρελθόν και στο παρόν – και, για λίγο, το τραύμα επουλώνεται όταν επιστρέφουν οι προηγούμενοι κάτοικοι του σπιτιού. Μια ταινία που έχει τη δύναμη να επανασυνδέσει ανθρώπους, πολιτισμούς και τις ιστορίες που αποσιωπήθηκαν στο όνομα δημιουργίας μιας κραταιάς εθνικιστικής δύναμης, με όχημα την προσωπική ιστορία του δημιουργού. Μια τρυφερή, καταφατική απάντηση στη συμπλήρωση της εκατονταετηρίδας από τη Μικρασιατική Καταστροφή».