Δύο επικίνδυνα σενάρια

Σε εποχές ηρεμίας και σταθερότητας η Ευρώπη αποτελούσε μια soft δύναμη με παγκόσμια επιρροή. Οι εποχές αυτές, όμως, παρήλθαν και η ανακατάταξη του διεθνούς συστήματος τέτοια πολιτειακά υβρίδια, όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση, τα καθιστά ουσιαστικά ανενεργά.

Η Ευρώπη, προφανώς λόγω έλλειψης οραματικής ηγεσίας εδώ και καιρό έμεινε στάσιμη στην προσπάθεια εμβάθυνσής της. Όσο αυτή η στασιμότητα αφορούσε και ενοχλούσε περιφερειακά κράτη, όπως και η Ελλάδα, κανέναν δεν απασχολούσε.

Μια χώρα, ουσιαστικά προτεκτοράτο μετά την οικονομική κρίση και τα μνημόνια που υπέγραψε δεν ενδιέφερε και πολύ κανέναν. Ενδιέφερε –και συνεχίζει να ενδιαφέρει– ως τόπος αποθήκης ψυχών ή για συμπληρωματικές λειτουργίες που θα εξυπηρετούσαν, κυρίως, τις σημαντικότερες ευρωπαϊκές δυνάμεις.

Τα προβλήματα, όμως, που αντιμετώπιζε η Ελλάδα τα αντιμετωπίζουν, τώρα, και ισχυρότερες ευρωπαϊκές χώρες. Φθάνουν μέχρι τη γερμανική καρδιά της Ευρώπης. Και το κυριότερο από αυτά είναι το ανθρωπιστικό.

Αν και τα όσα συμβαίνουν στα σύνορα Πολωνίας-Λευκορωσίας δεν αφυπνίσουν και δεν προβληματίσουν, και τώρα, τον σκληρό πυρήνα της Ευρώπης τότε δεν υπάρχει καμιά ευρωπαϊκή προοπτική. Η οικονομία είναι σημαντική, αλλά στον σύγχρονο κόσμο δεν αρκεί. Χρειάζεται μια αντίληψη ασφάλειας, προστασίας και γεωπολιτικής δράσης.

Αποδομητικό στοιχείο της συνοχής και της έννοιας της Ευρώπης είναι, επίσης, το γεγονός ότι όλα τα κράτη μέλη κάνουν ό,τι θέλουν και ό,τι θεωρούν ως συμφέρον τους. Δεν δίνουν καμιά σημασία σε ευρωπαϊκές δομές, θεσμούς και αποφάσεις που διαμορφώνουν τον χαρακτήρα της Ένωσης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Τουρκία. Η Τουρκία απειλεί με ένοπλη σύρραξη δύο κράτη μέλη της Ένωσης. Καταστέλλει στο εσωτερικό της κινήματα και έχει εισβάλλει και επιχειρεί στρατιωτικά σε γειτονικές χώρες. Υπονομεύει, επίσης με τη στρατιωτική συνεργασία της και το NATO.

Ούτε η Γερμανία, ούτε και άλλες δυνάμεις, όπως η Ισπανία δεν λαμβάνουν υπόψη τα αναθεωρητικά και επεκτατικά αυτά στοιχεία της Τουρκίας που κρατούν σε ρευστότητα μια ευρεία περιοχή και αμφισβητούν κυριαρχικά δικαιώματα κρατών μελών η άσκηση των οποίων θα ωφελούσε την Ένωση. Η Γερμανία έχει, ήδη, πουλήσει έξι υπερσύγχρονα υποβρύχια στην Τουρκία και η Ισπανία, μόλις την Πέμπτη υπέγραψε πέντε αμυντικές συμφωνίες με την Άγκυρα. Και οι δύο είναι κινήσεις που ενόχλησαν την Αθήνα αλλά αυτό, ελάχιστα, θα επηρεάσει την υλοποίηση των συμφωνιών αυτών.

Το να επισημανθεί ότι είναι υποκρισία η Ευρώπη να ενισχύσει μια χώρα με τα χαρακτηριστικά της Τουρκίας και από την άλλη να μιλά για κράτος δικαίου, ανθρωπισμό, δημοκρατία και ειρήνη, είναι κάτι που, απλώς, διδάσκεται στις σχολές πολιτικών επιστημών. Στον πραγματικό, ευρωπαϊκό κόσμο όποιος τα επικαλείται εισπράττει ειρωνεία. Ακόμη πιο ειρωνικό είναι να ενισχύει μια χώρα αυταρχική, επιθετική, προκλητική και φιλοπόλεμη, όπως η Τουρκία, μια πολιτική δύναμη στην Ισπανία που επικαλείται τον σοσιαλισμό! Και να εκδηλώνει την αντίθεσή της η δεξιά παράταξη.

Το επιχείρημα περί οικονομικού ανοίγματος των ισπανικών τραπεζών στην Τουρκία ως δικαιολογητικού για την συμφωνία με την Άγκυρα δεν ευσταθεί. Αν ήταν ισχυρό δεν θα αντιτίθετο με δημόσια δήλωσή της στην συμφωνία αυτή η δεξιά αντιπολίτευση. Ενδιαφέρεται για το ισπανικό συμφέρον το Σοσιαλιστικό Κόμμα και αδιαφορεί η συντηρητική παράταξη της χώρας;

Ένα, επιπλέον, στοιχείο διαλυτικό της ευρωπαϊκής υπόστασης είναι τα αντιτιθέμενα συμφέροντα των μεγάλων κρατών που τη συγκροτούν.

Η περί ης ο λόγος Συμφωνία Ισπανίας-Τουρκίας έχει εμφανιστεί ως προσπάθεια αμυντικής εξισορρόπησης της ελληνογαλλικής συμφωνίας. Η σχετική ανάλυση έχει ως επίκεντρό της το ότι η Ισπανία –και η Ιταλία– αντιτίθενται στην επιδιωκόμενη από τη Γαλλία μεσογειακή ηγεμονία. Δηλαδή, η Ευρωπαϊκή, υποτίθεται Ένωση δεν μπορεί να φέρει σε συνεννόηση δύο από τα μεγαλύτερα κράτη της για ένα θέμα μείζονος γεωπολιτικής σημασίας; Το αν αυτό είναι Ένωση ή, απλώς, ένα φόρουμ ευρωπαϊκού διαλόγου μένει στον αναγνώστη να το κρίνει.

Βεβαίως, υπάρχει μια διάσταση της Συμφωνίας Μαδρίτης-Άγκυρας η οποία δεν πρέπει να περάσει απαρατήρητη. Η Τουρκία χρησιμοποιεί τους στρατιωτικούς εξοπλισμούς της ως μέσο διπλωματικής επιρροής και εξαγοράς. Είναι γνωστό ότι έχει εξαγοράσει δια του τρόπου αυτού την ισπανική κυβέρνηση η οποία στο πλαίσιο της ΕΕ παίρνει θέσεις ευνοϊκές της Άγκυρας και κατά της Αθήνας πολλές φορές και σε κρίσιμες περιστάσεις.

Δεν είναι σίγουρο αν οι συμφωνίες αυτές υλοποιηθούν διότι, όπως επισημάνθηκε παραπάνω, η Τουρκία τις χρησιμοποιεί στη διπλωματία της. Αλλά η συμπεριφορά τόσο της Γερμανίας όσο και της Ισπανίας δείχνει πως η Ελλάδα δεν μπορεί να βασίζεται στο ζήτημα της άμυνας και της ασφάλειάς της στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Πέραν της οικονομίας και σε μερικά άλλα ζητήματα ήπιας πολιτικής, Ευρωπαϊκή Ένωση δεν υφίσταται. Και τίποτε δεν δείχνει πως υπάρχει ευρωπαϊκή ηγεσία με όραμα που θα διαμορφώσει δυναμική μιας πιο ενωμένης Ευρώπης.

Από την άλλη, ούτε NATO υπάρχει. Πέραν της επισήμανσης Μακρόν περί εγκεφαλικού θανάτου της Συμμαχίας, η ύπαρξη του NATO δεν εξυπηρετεί ουδόλως την Ελλάδα στην κύρια απειλή που αντιμετωπίζει από την Τουρκία. Μια έξοδος από το NATO θα ήταν αφελής και επικίνδυνη κίνηση αλλά και το να βασίζεται κανείς στη Συμμαχία αποτελεί το ίδιο επικίνδυνη αφέλεια. Ίσως μια τουρκική εξώθηση θα ήταν ευνοϊκή για την Ελλάδα –και την Κύπρο– αλλά, μάλλον, βρισκόμαστε μακριά από ένα τέτοιο σενάριο. Η Τουρκία δεν θα το επιδιώξει και οι Αμερικανοί δεν είναι γνωστό αν το επιθυμούν. Μάλλον, βρίσκονται στο σημείο χωρίς συγκεκριμένη πολιτική.

Πάντως, ορισμένες δυνατότητες τόσο των ίδιων όσο και της Συμμαχίας τις μετέφεραν από την Τουρκία στην Ελλάδα εν μέσω διθυράμβων αλλά οι υπερδυνάμεις, –και η Αμερικανική– είναι αμοραλιστικές. Αν το επιτάσσει το συμφέρον τους όπως το εκτιμούν δεν θα διστάσουν να αφήσουν σε εκκρεμότητα την Ελλάδα.

Εκεί που οι διαμορφωτές της ελληνικής πολιτικής πρέπει να προσέξουν είναι δύο σενάρια τα οποία μπορεί να αποβούν επικίνδυνα για την χώρα. Το πρώτο είναι μια σύντομη ελληνοτουρκική αντιπαράθεση που θα στρέψει την προσοχή της Άγκυρας από την Μέση Ανατολή στο Αιγαίο ώστε να σταθεί ευκολότερη η δημιουργία μιας κουρδικής κρατικής υπόστασης και το δεύτερο μια, πάλι, ελληνοτουρκική αντιπαράθεση ώστε να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις εξόδου της Τουρκίας ή, προσωρινά και της Ελλάδας, από το ΝΑΤΟ.

Γενικώς το παιχνίδι είναι περίπλοκο, ρευστό και επικίνδυνο και χρειάζεται προσοχή. Ελπίζουμε όλες οι δυνατές εξελίξεις να βρίσκονται στο τραπέζι στην Αθήνα και να υπάρχουν απαντήσεις. Ελληνικές απαντήσεις.