Περισσότερα από 1.200 εκθέματα, ζωντανά κομμάτια της πλουσιότατης ιστορίας αλλά και της λαογραφίας του ποντιακού ελληνισμού, και κυρίως της περιοχής της Τραπεζούντας, έχουν βρει περίοπτη θέση και δημιουργούν αισθήματα συγκίνησης, νοσταλγίας αλλά και θαυμασμού στους επισκέπτες του μουσείου της Μέριμνας Ποντίων Κυριών, στην οδό Βασιλίσσης Όλγας 107 στη Θεσσαλονίκη.
«Κεντώντας τη Μνήμη» είναι το όνομα του μουσείου που δημιουργήθηκε με πολύ μεράκι και κυρίως περισσή αγάπη από τις κυρίες της Μέριμνας, στις αρχές του αιώνα που διανύουμε.
Ένας χώρος-ταξίδι στην καθημερινότητα των Ποντίων στην ιστορική πατρίδα η οποία σκιαγραφείται ξεκάθαρα στα μάτια του επισκέπτη μέσα από τα απλά αλλά τόσο μεγάλης συναισθηματικής αξίας καθημερινά αντικείμενα.
Παράλληλα, είναι κι ένας χώρος προβολής σημαντικών ιστορικών γεγονότων του ποντιακού ελληνισμού, ένα ισχυρό αποτύπωμα κάποιων από τις «μαύρες σελίδες» που γνώρισε λίγο πριν από τον ξεριζωμό αλλά και κατά τη διάρκειά του.
«Το 2000, όταν ανέλαβα εγώ πρόεδρος της Μέριμνας Ποντίων Κυριών, πήραμε την απόφαση να δημιουργήσουμε ένα εκθετήριο. Καταφέραμε να μαζέψουμε περίπου 300.000 ευρώ, για να διορθώσουμε αλλά και για να διαμορφώσουμε το χώρο. Θέλω να σημειώσω τη σημαντική βοήθεια του Κωνσταντίνου Χορομίδη, ο οποίος προσέφερε 53.000 ευρώ.
»Για δύο με τρία χρόνια παιδευτήκαμε πολύ. Τελικά, από τα περίπου 200 αντικείμενα που είχαμε, καταφέραμε να τα αυξήσουμε στα 1.200 εκθέματα. Έτσι, την 1η Δεκεμβρίου 2005 άνοιξε τις πύλες του το μουσείο μας.
»Οι σκοποί του είναι τρεις: Να αναδειχθεί η ιστορία του ποντιακού ελληνισμού, να αναδειχθεί η ιστορία της Μέριμνας Ποντίων Κυριών και να αναδειχθεί η ιστορία του κεντήματος στον Πόντο», αναφέρει η επίτιμη πρόεδρος της Μέριμνας Ποντίων Κυριών Άρτεμις Καρανίκα-Κούμα, η οποία ξενάγησε το pontosnews.gr.
«Ξετυλίγεται» σε διάφορους χώρους
Σε διάφορες ενότητες, η οποία έχει το δικό της όνομα και τον δικό της συμβολισμό, παρουσιάζονται τα εκθέματα στα 280 τετραγωνικά του Μουσείου της Μέριμνας Ποντίων Κυριών.
Μόλις ο επισκέπτης ανέβει τρία-τέσσερα σκαλάκια που βρίσκονται δίπλα στο χώρο υποδοχής εισέρχεται σε έναν διάδρομο που είναι αφιερωμένος στην πόλη της Τραπεζούντας, της πρωτεύουσας του Πόντου, και στην ευρύτερη περιοχή.
Η συγκεκριμένη ενότητα έχει τίτλο «Τραπεζούς, Πόλις Ελληνική»· υπάρχουν σε αυτή φωτογραφίες και καρτ ποστάλ από τοπία αλλά και την καθημερινότητα. Ξεχωρίζουν φωτογραφίες από το «Σπίτι της Μέριμνας», το ναό του Αγίου Ευγενίου, αλλά και από τον ιερότερο τόπο των Ποντίων, το μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά, στο όρος Μελά.
Στον συγκεκριμένο χώρο μνημονεύονται τα ονόματα ανδρών και γυναικών που βοήθησαν τη Μέριμνα Ποντίων Κυριών στην περισσότερο από έναν αιώνα ιστορία της.
Επίσης, υπάρχει και αναλόγιο με σημαντικά έγγραφα που αφορούν την Τραπεζούντα, αλλά και τον ποντιακό ελληνισμό γενικότερα. Ίσως πιο σημαντικό όλων το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας Εποχή του Νίκου Καπετανίδη, της Τρίτης 15 Ιανουαρίου 1919. Πρώτο θέμα είναι διαμαρτυρία του ποντιακού λαού για τη σύλληψη προυχόντων από τους Κεμαλιστές.
Επιπλέον, στην είσοδο του χώρου «Τραπεζούς, Πόλις Ελληνική» υπάρχουν σε θόλο τα κέρινα στεφάνια του Θεοφύλακτου Θεοφυλάκτου και της συζύγου του.
Ο «Χώρος των Γυναικών» και το «Κειμήλιο Μνήμης»
Στα αριστερά της εισόδου του μουσείου βρίσκεται ο «Χώρος των Γυναικών» όπου παρουσιάζεται συλλογή από ποντιακές φορεσιές καθώς και ευρωπαϊκά ρούχα της αστικής τάξης του Πόντου.
Σε άλλη βιτρίνα υπάρχουν παιδικά ενδύματα, παιχνίδια και φωτογραφίες με παιδιά, ενώ σε μία τρίτη βιτρίνα παρουσιάζονται φορεσιές για χαμάμ, κεντημένα εσώρουχα, μαξιλαροθήκες, κεντήματα, κτλ.
Το έκθεμα που είναι ίσως το πιο εντυπωσιακό στο μουσείο της Μέριμνας Ποντίων Κυριών είναι το «Κειμήλιο Μνήμης».
Πρόκειται για ένα κέντημα παλαιότερο των 200 ετών, με μοναδικές βελονιές, για το οποίο, όπως λέει η Άρτεμις Καρανίκα-Κούμα, απορούν γνώστες του αντικειμένου από την Ευρώπη. Αποτελούσε μία από τις δύο κουρτίνες που κάλυπτε εικονοστάσι σπιτιού – για τη Μέριμνα το αγόρασε μία από τις πρώην προέδρους της, η Μαίρη Στεργιάδου.
«Δεν θα έρθετε ποτέ ξανά»
Θυμό και συγκίνηση προκαλεί στον επισκέπτη μία γυάλα, η οποία περιέχει το διαβατήριο που δόθηκε από την κυβέρνηση των Κεμαλιστών στην οικογένεια Χαριτίδη, πρόσφυγες από τον Πόντο που έφυγαν ξεριζωμένοι από τον τόπο τους.
Πάνω στο τουρκικό διαβατήριο υπάρχει η ημισέληνος και μέσα αναγράφεται: «Δεν θα έρθετε ποτέ ξανά». Επίσης, υπάρχει η φωτογραφία του παππού με γυναικόπαιδα, τις κόρες, τις νύφες και τα εγγόνια του.
Πρόκειται για το σημείο του μουσείου που οι γυναίκες της Μέριμνας ονόμασαν «Τ’ Απεθαμενίων το Λημόνεμαν».
Μέσα στην ίδια γυάλα περιέχονται ακόμα μία εικόνα του Αγίου Γεωργίου και το ευρωπαϊκό διαβατήριο του Θεοφύλακτου Θεοφυλάκτου.
Στο ίδιο σημείο παρατίθεται το ιδιαιτέρως συγκινητικό γράμμα του επιχειρηματία Αλέξη Ακριτίδη προς τη σύζυγό του, μέσα από τη φυλακή λίγο πριν απαγχονιστεί στην Αμάσεια μαζί με άλλους επιφανείς Πόντιους μετά την απόφαση των ντροπιαστικών Δικαστηρίων Ανεξαρτησίας.
Ο οινοποιός Αλέξης Ακριτίδης, όταν κατάλαβε ότι δεν υπάρχει καμία ελπίδα σωτηρίας για τους καταδικασμένους, έγραψε συγκινητικά και παλικαρίσια λόγια στη γυναίκα του, με τα οποία της έδινε κουράγιο και τη συμβούλευε τι να κάνει με την περιουσία τους, αλλά και πώς να μεγαλώσει τα παιδιά τους.
«Άφησε πέντε λίρες στο σχολείο, άλλες πέντε στη φιλόπτωχο και πέντε λίρες στη Μέριμνα Ποντίων Κυριών. Αυτό σημαίνει ότι ακόμα και μέσα από τη φυλακή δεν σκεφτόταν μόνο την οικογένειά του, αλλά ολόκληρη την κοινωνία, και βέβαια τη Μέριμνα Ποντίων Κυριών», τονίζει με συγκίνηση η Άρτεμις Καρανίκα-Κούμα.
«Αναπαράσταση του εργαστηρίου κεντήματος» και «Προσφυγιά»
Από το σημείο αυτό ξεκινάει ένας ακόμα χώρος του Μουσείου της Μέριμνας Ποντίων Κυριών, στην είσοδο του οποίου βρίσκονται τα ονόματα του πρώτου Διοικητικού Συμβουλίου, το οποίο συγκροτήθηκε στις 9 Νοεμβρίου 1904, μαζί με φωτογραφίες προέδρων της, καθώς και σημαντικών στιγμών της στο πέρασμα των χρόνων.
Δίπλα βρίσκεται η «Αναπαράσταση του Εργαστηρίου Κεντήματος». Περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, μία μεγάλη φωτογραφία των πρώτων κοριτσιών που πήγαν να μείνουν και να μάθουν κέντημα στη Μέριμνα, ασπροκεντητά που αποτελούν μέρος του ενδύματος του ύπνου και κεντήματα που σχετίζονται με το στρώσιμο του τραπεζιού.
Στον ίδιο χώρο του μουσείου απλώνεται και η ενότητα «Προσφυγιά», όπου δεσπόζουν φωτογραφία από πορεία θανάτου των προσφύγων, αλλά και έγγραφα με αναμνήσεις διαφόρων σημαντικών προσώπων –όπως είναι ο Αμερικανός Χένρι Μοργκεντάου– από τις δύσκολες στιγμές των προσφύγων.
Στη συγκεκριμένη ενότητα παρουσιάζονται αντικείμενα καθημερινής χρήσης των Ποντίων, όπως το καζάνι, το δίλαβο, το ζύμωτρο, διάφορα υφαντά, μαγειρικά σκεύη, μπαούλο, χαλί, χτενοθήκες, λάμπες κτλ. Ξεχωρίζει σερβίτσιο με μαχαιροπήρουνα της Δόμνας Καπαγιαννίδη, πρώτης προέδρου της Μέριμνας Ποντίων Κυριών, το 1904 στον Πόντο.
Τέλος, στον υπόγειο χώρο του μουσείου υπάρχει το «Ψιλικατζίδικο». Περιέχει κεντήματα που κατασκεύαζε και πουλούσε η Μέριμνα Ποντίων Κυριών μέχρι τον 21ο αιώνα, κλωστές και εργαλεία κεντήματος.
Από το 1935 ιδιόκτητος χώρος
Ο χώρος που στεγάζεται το μουσείο είναι ιδιόκτητος και αποκτήθηκε το 1935 από πρόσφυγες προκειμένου να στεγαστεί η Μέριμνα Ποντίων Κυρίων που επανιδρύθηκε το 1923 στη Θεσσαλονίκη λόγω της ύπαρξης πολλών ορφανών.
Αρχικά ο χώρος λειτούργησε ως εργαστήρι κεντήματος. Όπως λέει στο pontosnews.gr η Άρτεμις Καρανίκα-Κούμα, η μεγάλη παράδοση της Μέριμνας στα κεντητά αντικατοπτρίζεται και από την παρουσία της στην πρώτη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης. Το 1926 είχε περίπτερο και παρουσίασε τα εξαιρετικά και φημισμένα προικιά του Πόντου. Δυστυχώς, στην Κατοχή οι Γερμανοί κατέστρεψαν πολλά από αυτά.
Στη θέση της σημερινής πολυκατοικίας υπήρχε μία διώροφη μονοκατοικία, η οποία δόθηκε αντιπαροχή το 1963. Η Μέριμνα πήρε τρία πατώματα. Στο χώρο του σημερινού μουσείου διαμορφώθηκε τότε η Στέγη Κοριτσιών για φοιτήτριες απ’ όλη την Ελλάδα, ανεξαρτήτως αν είχαν ή όχι ποντιακή καταγωγή. Συνολικά 100 κοπέλες για 22 χρόνια πέρασαν από τη Στέγη Κοριτσιών της Μέριμνας.
Το 1975 στο συγκεκριμένο κτήριο στεγάστηκε ο παιδικός σταθμός «Αργώ» της Μέριμνας Ποντίων Κυριών, ο οποίος πλέον βρίσκεται σε άλλο χώρο, στην Καλαμαριά. Την 1η Δεκεμβρίου 2005 μετατράπηκε στο μουσείο «Κεντώντας τη Μνήμη».
Το μουσείο είναι ανοιχτό καθημερινά, εκτός Δευτέρας, από τις 9 το πρωί έως τις 5 το απόγευμα. Υπάρχει και διαμορφωμένο πρόγραμμα για επισκέψεις μαθητών μικρής ηλικίας. Τα παιδιά μέχρι Β΄ Δημοτικού συμμετέχουν σε ένα «ταξίδι μνήμης», δράση με την οποία μαθαίνουν, ανάμεσα στα άλλα, τι είναι μουσείο και συλλογή εκθεμάτων κτλ. Το χώρο επισκέπτονται και σύλλογοι, ενώ η είσοδος είναι ελεύθερη για το κοινό.
Ρωμανός Κοντογιαννίδης
