Οι Ρίζες – Εξέλιξη της Ποντιακής Διαλέκτου
Γράφει ο Χρήστος Δ. Γιανταμίδης
Αν και δεν είμαι γλωσσολόγος, θα προσπαθήσω να αναπτύξω τις ρίζες και την εξέλιξη της ποντιακής διαλέκτου, στηριζόμενος σε ιστορικές μαρτυρίες / καταγραφές αρχαίων αλλά και σύγχρονων ιστορικών.
Πριν όμως αναφερθώ στην ποντιακή διάλεκτο, κρίνεται σκόπιμο να αναφερθώ συνοπτικά στο ποιοι και πότε εποίκησαν (μετανάστευσαν για νέες πατρίδες) τα πλούσια εδάφη του ευρύτερου χώρου του Ευξείνου Πόντου.
Σύμφωνα με τον Michael Rostovzeff, οι Έλληνες προσέγγισαν τις ακτές του Ευξείνου Πόντου γύρω στα 1100 π.Χ., δηλαδή την εποχή του σιδήρου. Ο Βυζαντινός Λόγιος Βησσαρίων ο Τραπεζούντιος θεωρεί την περιοχή του Πόντου ως πρωτοελληνικό, χαρακτηρίζοντας και την Τραπεζούντα «Πρεσβυτάτη είπερ άλλη της υπαρχούσης».
O.J.Flamerayer στο βιβλίο του «Η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας» υποστηρίζει ότι η Σινώπη ιδρύθηκε από ελληνο-πελασγικά φύλα το 1260 π.Χ.
Ο πρώτος όμως καταγεγραμμένος ελληνικός εποικισμός ήταν τον 9ον π.Χ, όταν οι Ίωνες της Μιλήτου ίδρυσαν την Ηράκλεια, την Σινώπη και στην συνέχεια επεκτάθηκαν στον ευρύτερο γεωγραφικό χώρου του Πόντου σύμφωνα και με τον γεωγράφο Στράβωνα.
Κατά συνέπεια η γλώσσα η οποία ομιλείτο τόσο στην περιοχή της Μιλήτου όσον και στον Εύξεινο Πόντο ήταν η αρχαΐζουσα ιονική-αττική ελληνική γλώσσα, και αυτό μαρτυρείται και από τον ιστορικό Ξενοφώντα το 401π.Χ. στην «Κύρου Ανάβαση», που αναφέρεται στην Τραπεζούντα ως «πόλιν ελληνίδα οικουμένην εν τω ευξείνω Πόντο, Συνοπέων αποικία».
Μέσω της ιωνικής-αττικής γλώσσας ο ελληνικός πολιτισμός διαδόθηκε και επεκράτησε στον Πόντο εξελληνίζοντας και όποιους ιθαγενείς συναντούσαν. Ιδιαίτερα δε, κυριάρχησε στο βασίλειο του Πόντου που δημιουργήθηκε από την παρθικής καταγωγής δυναστεία των Μυθιδρατών (302-64 π.Χ.).
|
Οι Έλληνες του Πόντου από τον 9ον αιώνα π.Χ. μέχρι την ίδρυση της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας δεν έπαψαν ποτέ να έχουν δεσμούς με την μητροπολιτική Ελλάδα, ιδιαίτερα με την Αθήνα, όπως στο εμπορικό, στον οικονομικό, στο αμυντικό και στο πολιτισμικό τομέα.
Με την ίδρυση της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και την επικράτηση της χριστιανικής θρησκείας και στο Πόντο, το εθνονύμιο «Έλλην» απωλέσθηκε καθόσον ταυτίστηκε με τον όρο «παγανιστής» και αντί αυτού επεκράτησε το όνομα Ρωμαίος ή Ρωμιός, η δε επίσημη γλώσσα της Αυτοκρατορίας κατά τον 7ον μ.Χ. αιώνα καθορίστηκε η καθαρεύουσα ελληνική γλώσσα.
Στον Πόντο όμως συνέχιζαν να ομιλούν την αρχαΐζουσα ιονική-αττική γλώσσα, αλλά ως τοπική διάλεκτο, καθόσον η επίσημη γλώσσα τους, γραπτή και προφορική καθορίστηκε η καθαρεύουσα ελληνική γλώσσα όπως και της υπόλοιπης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας της οποίας αποτελούσε η βορειοανατολική της περιοχή.
Μετά το 1461, ημερομηνία άλωσης της πρωτεύουσας των Κομνηνών της Τραπεζούντας από τους Οθωμανούς , οι Έλληνες κάτοικοι του Ευξείνου Πόντου εξακολουθούσαν να ομιλούν την ποντιακή διάλεκτο, πλην ορισμένων περιοχών, όπου οι χριστιανοί κάτοικοι κυρίως εσωτερικά του Πόντου, λόγω της μεγάλης καταπίεσης που δέχονταν από τους Οθωμανούς δυνάστες, έπρεπε να επιλέξουν την γλώσσα ή την θρησκεία τους και επέλεξαν να κρατήσουν την πίστη τους, γιατί εάν άλλαζαν θρήσκευμα, πάραυτα άλλαζαν και εθνότητα, και έτσι οι περιοχές αυτές ομιλούσαν την τουρκική. Οι αποκαλούμενοι τουρκόφωνοι, αλλά χριστιανοί στο θρήσκευμα, διατηρώντας έτσι, τις ελληνικές του ρίζες.
Η ποντιακή ήταν μια προφορική διάλεκτος και λόγω των μεγάλων αποστάσεων και την έλλειψη συχνής επικοινωνιακής επαφής μεταξύ των, δημιουργήθηκαν τα εξής ιδιώματα:
Το ιδίωμα της Τραπεζούντας, Ματσούκας, Σάντας, Χαλδίας, Τρίπολης, Κερασούντας, Κοτυώρων και Αμισού καθώς και σε περιοχές στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας όπου πήγαν για μεταλλουργοί. Το ιδίωμα της Οινόης, της Αμισού. Το ιδίωμα της Ινέπολης, η οποία επηρεάστηκε από την κοινή νεοελληνική λόγω της εγγύτητας της με τον ελλαδικό χώρο. Το ιδίωμα του Όφη και των Σουρμένων. Το ιδίωμα της Σινώπης και το ιδίωμα της Νικόπολης.
Η ποντιακή αυτή διάλεκτος, με όλα τα αναφερόμενα ιδιώματά της με την εγκατάσταση των προσφύγων Ελλήνων του Πόντου στην Μητροπολιτική Ελλάδα το 1922-23, συνέχισε να ομιλείται όπου εγκαταστάθηκαν. Ιδιαίτερα σε συνοικισμούς και χωριά της Μακεδονίας όπου οι περιοχές αυτές αποτελούνταν αμιγώς από κατοίκους του Πόντου. Με την πάροδο όμως του χρόνου, οι νεώτερες γενεές, ερχόμενοι σε επαφή με την γραπτή νεοελληνική γλώσσα και με την μίξη των πληθυσμών, έπαψαν να ομιλούν την ποντιακή διάλεκτο των προγόνων τους και κατά συνέπεια η ποντιακή διάλεκτος θα έχει την τύχη των προφορικών λόγων, δηλαδή θα συμπεριληφθεί στις νεκρές γλώσσες, και σύμφωνα με την γλωσσολογία μια γλώσσα ή διάλεκτος χωρίς φυσικούς ομιλητές είναι εξ ορισμού νεκρή, παρά τις προσπάθειες που γίνονται για την διατήρησή της στην ζωή.
Σήμερα, όσο παράδοξο και αν ακούγεται η ιστορική αυτή διάλεκτος ομιλείται όπως ακριβώς την ομιλούσαν οι πρόγονοι του προσφυγικού ελληνισμού του Πόντου, στις περιοχές του Όφη και της Τόνγιας από 300.000 ελληνόφωνους κατοίκους, των οποίων οι πρόγονοί τους εξισλαμίσθηκαν και δεν υπήχθησαν εις την ανταλλαγή ως Μουσουλμάνοι στο θρήσκευμα, όπως η Συνθήκη της Λωζάνης προέβλεπε την ανταλλαγή των πληθυσμών με κριτήριο μόνο το θρήσκευμα.
Ο Τούρκος συγγραφέας Ομέρ Ασάν στο βιβλίο του «Ο Πολιτισμός του Πόντου», γράφει: «Οι χωρικοί στο Ερένκιοϊ του Όφεως μιλούσαν μεταξύ τους μια γλώσσα που την έλεγαν ρωμαίικα. Όταν τους ρώτησα που την έμαθαν μου απάντησαν: «Εμείς, αυτήν την γλώσσα μιλούσαμε, τα τουρκικά τα μάθαμε μετά»……Άρα τα ρωμαίικα ήταν η μητρική μας γλώσσα ενώ τα τουρκικά τα είχαμε μάθει αργώτερα…..» Επομένως τι ήμασταν εμείς; Ρωμιοί ή Τούρκοι; Στην σελίδα 46 γράφει: «Όταν οι Μιλήσιοι αποίκησαν τον Πόντο, αφομοίωσαν τις ντόπιες φυλές τις έκαναν να δεχτούν τον δικό τους πολιτισμό και τη δική τους θρησκεία…..Η ελληνική γλώσσα κυριάρχισε στο εμπόριο,σ την επιστήμη και στην τέχνη». Το 2010 κάναμε ένα ταξίδι από την Ν.Τραπεζούντα στην Τραπεζούντα-Όφη επισκεπτόμενοι τις αλησμόνητες πατρίδες των παππούδων/γονέων μας, όπου διαπιστώσαμε ότι η ρωμαίικη γλώσσα όπως μας την περιγράφει ο συγγραφέας Ομέρ Ασάν, ομιλείτο όπως ακριβώς την ομιλούσαν οι παππούδες μας. Συμπεραίνεται λοιπόν ότι ένας λαός με κοινές ρίζες, με κοινή κουλτούρα και γλώσσα, με μια απόφαση, με απόφαση της Συνθήκης της Λωζάνης, το 1923 διασπάσθηκε σε δύο Έθνη.
Υ.Γ.
Ο συγγραφέας Ομέρ Ασάν μας παραθέτει το παρακάτω και με νόημα δημοτικό τραγούδι της περιοχής του.
Θάλασσα Μαύρη Θάλασσα
Μαύρα που είναι τα νερά σου
Και σένα σαν κι μένανε
Μαύρη είναι η καρδιά σου.
Χρήστος Δ. Γιανταμίδης
Αθήνα, 11 Ιανουαρίου 2014
