Ο Καλομηνάς Μάιος στον Πόντο!

Στον Πόντο ο Μάιος ονομαζόταν Καλομηνάς. Σύμβολο της άνοιξης και της νεότητας ο μήνας των λουλουδιών, της βλάστησης και της καρποφορίας στον Πόντο ο Μάιος λεγόταν Καλομηνάς, από το επίθετο καλός και το ουσιαστικό μήνας.

“Έρθεν ο Καλομηνάς, πία γάλαν, αν πεινάς. Όνταν έρτ’ ο Καλομηνάς, φυτρώνε τα χορτάρια, ντ’ έμορφα επρασίντσανε τα τσόλια τα παρχάρια.”

Στον Πόντο η άνοιξη τον μήνα αυτό φτάνει για τα καλά. Οι τσοπάνοι και οι παρχαρομάνες με τα αιγοπρόβατα και τις αγελάδες ανεβαίνουν στα ψηλά. Το γάλα είναι τώρα άφθονο.

Στον Πόντο ο Μάιος είναι πολύ βροχερός. Πέφτει επίσης πολύ χαλάζι κι επειδή η ατμόσφαιρα είναι πολύ καθαρή, τα σφαιρίδια του χαλαζιού είναι διαυγή σαν δάκρυ, κατά την ποντιακή μούσα “Τα δάκρα τς εκατήβαιναν…Καλομηνά χαλάζα!”

Τον Καλομηνά όλα είναι ωραία και βολικά. Υπάρχει αφθονία αγαθών. Δε δικαιολογείται εκείνος που δεν προσαρμόζεται στο κλίμα του γενικά. Γι’αυτό ακριβώς καυτηριάζει η ποντιακή θυμοσοφία τον απροσάρμοστο στις ευνοϊκές συνθήκες: “Καλομηνά πα είδα σε και το μυτί σ’ ύλιζεν”.

Το μήνα αυτό το ύπαιθρο στον Πόντο μοσκοβολάει από το μεθυστικό άρωμα των λουλουδιών.

Απ’ το ουσιαστικό καλομηνάς και την κατάληξη “εσιν” παράγεται κατα τόπους το επίθετο καλομηνέσιν (Κερασούντα), Καλομηνέσ’ (Κοτύωρα-Τραπεζούντα-Χαλδία), και σημαίνει το παράγωγο του μήνα Μάϊου:

“Τα δάκρα τς εκατήβαιναν…Καλομηνά χαλάζα!” δηλαδή τα δάκρυα της κατέβαιναν σαν χαλάζι του Μάΐου.

Άλλο τραγούδι απ’ το Σταυρί λέει:

“..εγώ καλόν παιδίν είμαι Καλομηνέσ’ τσιτσέκι θα σύρω και σκοτώνω σε, γουεύω το φυσέκι..”

Σε Κερασούντα και Χαλδία υπάρχει ρήμα «καλομηνεύκομαι» που σημαίνει -φέρομαι σαν τον Μάϊο.

“..Ο Μάρτ’ς οντάν μαρτεύκεται, διαβαίν τον Καλαντάρη κι οντάν καλομηνεύκεται, διαβαίν τον καλοκαίρην..”

Στη Χαλδία πίστευαν πως αν κοιμηθεί κάποιος έξω στο ύπαιθρο κατα το Μάη μήνα και πάθει κάτι στην υγεία του ότι καλομηνιάεται (ρήμα).

Στην Ινέπολη, στην Οινόη και στην Κερασούντα ο Καλομηνάς λεγόταν και Μάης. Αυτό φανερώνει ο παρακάτω στοίχος που ήθελε να δηλώσει το αδύνατο ποτέ να συμβεί:

“Όνταν κ’ έχει ο Μάης Πέφτην κ’ εβδομάδα Κερεκήν.” Όταν δηλαδή ο Μάης δεν θα ‘χει Πέμπτη, κι η βδομάδα Κυριακή.

Στην Ινέπολη λεγόταν και το εξής:

“..Ίσαμε του Μάη τη φωτία ‘κ’ εθέλει τον..” δηλαδή, ίσαμε του Μάη τη φωτιά δεν τον εθέλει.. δεν τον θέλει διόλου.

Στην Ινέπολη πάλι υπάρχει το επίθετο Μαέσιος δηλαδή Μαγιάτικος (Μαέσιο τριαντάφυλλο)

Στη Ματσούκα έλεγαν τον στοίχο:

“Καλομηνά πα είδα ‘σε και ξάν’ το μυτί σ’ ύλιζεν.” Η παροιμιακή αυτή φράση σημαίνει τον άνθρωπο που δεν αλλάζει, που είναι πάντα ο ίδιος. Η ίδια παροιμία λεγόταν στη Σάντα, στη Χαλδία και στην Τραπεζούντα.

Στην Ίμερα και στην Κρώμνη έλεγαν:

“…Έρθεν κι ο Καλομηνάς, όλ’ τρών’ κι εσύ πεινάς.”

Υπήρχε έκφραση στα Κοτύωρα για τον αλαζόνα άνθρωπο:

“..άμον καλομηνέσ ‘ κόπρον σ’ ιφταίρ απάν’ ‘κι στέκ’.” Σαν μαγιάτικη κοπριά δεν στέκεται στο φτυάρι πάνω.

Στο χωριό Αντρεάντων Αμισού (Σαμψούντα), έλεγαν μια παροιμία όταν υπήρχε φιλοξενούμενος που δεν έλεγε να αναχωρήσει:

“…βράσον χαλκόν ιμ’, βράσον, ους να φεύ’ ο μισαφίρτς
Κρεμάχ’ τσαρούχ ιμ’, κρεμάχ’, ους να ‘ρται Καλομηνάς.»”

Το ίδιο έλεγαν και στο Κάρς με μια μικρή παραλλαγή :

“…βράσον τέντζαρη, βράσον, ους να φεύ’ ο μισαφίρτς
Κρεμάχ’ τσαντάχ -ι-μ’, κρεμάχ, ους να ‘ρται Καλομηνάς.”

Στα Κοτύωρα η πρώτη βροχή του Μάη πίστευαν ότι είχε τη δύναμη να κολλίζει δηλαδή να μετατρέπει το γάλα σε γιαούρτι.

Και στο Μεσοχάλδιο με το νερό της βροχής του Μάη κόλλιζαν το γάλα.

Στα παράλια δεν ήταν γνωστός ο όρος κολλίζω, και αντ’ αυτού έλεγαν μακαρτώνω το γάλαν. Επίσης δεν ήξεραν τη λέξη γιαούρτι αφού το έλεγαν ξύγαλαν ή μακαρτό ή μακαρτωμένο γάλα.

Το χαλάζι του Μαϊού ήταν καταστρεπτικό και δεν το ήθελε κανείς.

Παρομοίωση τούτου είναι ο ακόλουθος στοίχος :

“..Τ’ αρνί μ’ επαρακάλ’ν ατο, κι ατο εποίν’ νεν νάζια
τα δάκρι  α μ’ εκατήβαιναν Καλομηνά χαλάζια.”

 Στο Σταυρίν το καλαντόνερο το ανακάτευαν μαζί με τον αγιασμό των Φώτων και το φύλαγαν σαν γιατρικό. Αυτό το μείγμα το ανακάτευαν μαζί με βροχόνερο του Καλομηνά και το χρησιμοποιούσαν σαν μαγιά για να πήξουν το γάλα σε γιαούρτι.

Στα Κοτύωρα και στο Μεσοχάλδιο συνήθιζαν τον Μάιο να παίρνουν αίμα με βδέλλες, κυρίως οι ηλικιωμένοι, πράξη που θεωρούσαν καλή για την υγεία τους.

Στα Κοτύωρα επίσης τα μικρά κορίτσια άλειφαν τα νύχια τους με αλοιφή από κοπανισμένα χόρτα ή με σινέα (κοκκινωπή βαφή), ή με κοπριά αγελάδας και τέντωναν τα χέρια τους στον ήλιο λέγοντας :

“.. Ήλε, ήλε, κάντηλε,
Σύναξον τα χέρια μ’
Κοκκίντσον τα νύχ ια μ’.”

Στην Κερασούντα που ο Μάιος θεωρείτο μήνα των μαγισσών, προκειμένου να προφυλαχτούν από την επήρειά τους έκαναν αυτοσχέδιους σταυρούς από βάτα ή φλοιούς τον οποίο έφεραν μαζί τους ή τον κρεμούσαν έξω και πάνω από την εξώπορτα του σπιτιού.

Στο Σταυρίν δεν γίνονταν γάμοι τον Καλομηνά γιατί θεωρούσαν:

“..Καλομηνά χαρά ‘κι γίνεται, μαϊσσούνταν οι νεόπαντροι και ίλιαμ’ η ταένυφος.”

Πίστευαν επίσης ότι παιδί που γεννιέται τον Μάη (Καλομηνέσ’ παιδίν) είναι όμορφο, γελαστό, τυχερό, αξιαγάπητο και ρέπει προς τον έρωτα.

“..Το αίμαν ατουν γλυκήν εν’
ήτ’ οστούδ’ ν’ ατουν αγαπίεται.”