Πώς επανασχεδιάζεται ο χάρτης της Μέσης Ανατολής

Για το ότι επανασχεδιάζεται η Μέση Ανατολή δεν υπάρχει αμφιβολία. Το θέμα είναι πώς.

Η αμερικανική θέση για μια «Νέα Μέση Ανατολή» διατυπώθηκε για πρώτη φορά ρητά και επίσημα το καλοκαίρι του 2006, από την τότε υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ Κοντολίζα Ράις, κατά τη διάρκεια της κρίσης στον Λίβανο μεταξύ Ισραήλ και Χεζμπολάχ.

Στις 20 Ιουλίου 2006 σε επίσκεψή της στο Ισραήλ η Ράις δήλωσε χαρακτηριστικά: «What we are seeing here is, in a sense, the birth pangs of a new Middle East». (Δηλαδή: «Αυτό που βλέπουμε εδώ είναι κατά μία έννοια οι ωδίνες γέννας μιας νέας Μέσης Ανατολής».)

Αυτή η δήλωση προκάλεσε τεράστιες αντιδράσεις στον αραβικό κόσμο γιατί ερμηνεύτηκε ως νομιμοποίηση του πολέμου του Ισραήλ κατά της Χεζμπολάχ, με ευρύτερο στρατηγικό στόχο την αναδιαμόρφωση του χάρτη της Μέσης Ανατολής σύμφωνα με τα συμφέροντα των ΗΠΑ και του Ισραήλ.

Η ιδέα μιας «Νέας Μέσης Ανατολής» είχε προηγουμένως θεμελιωθεί θεωρητικά και γεωστρατηγικά από το 2003 και μετά. Με την εισβολή στο Ιράκ το νεοσυντηρητικό δόγμα της κυβέρνησης Μπους περιλάμβανε την «εκδημοκρατικοποίηση» του αραβικού κόσμου μέσω αλλαγής καθεστώτων.

Επίσης, το Greater Middle East Initiative παρουσιάστηκε το 2004 ως ένα σχέδιο μεταρρυθμίσεων που περιλάμβανε πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές στις μουσουλμανικές χώρες από το Μαγκρέμπ έως την Κεντρική Ασία.

Η Αραβική Άνοιξη (2010-2012) αποτελεί κρίσιμο δεύτερο κεφάλαιο στο αφήγημα της Νέας Μέσης Ανατολής, είτε την δει κανείς ως συνέπεια των σχεδιασμών των ΗΠΑ, είτε ως ανεξάρτητο λαϊκό φαινόμενο που ενσωματώθηκε εκ των υστέρων στα γεωπολιτικά τους εργαλεία.

Πώς εντάσσεται η Αραβική Άνοιξη στη «Νέα Μέση Ανατολή; Η «λαϊκή έκρηξη» ως καταλύτης ανατροπών:

Η Αραβική Άνοιξη ξέσπασε εκτός δυτικού ελέγχου αλλά πολύ γρήγορα αναδιαμορφώθηκε επικοινωνιακά ως «μάχη για δημοκρατία», αγκαλιάστηκε από τη Δύση – ειδικά στην περίπτωση της Λιβύης, όπου ΗΠΑ, Γαλλία και ΝΑΤΟ συνέβαλαν στην πτώση του Καντάφι.

Άρα, τα αυθόρμητα κινήματα έγιναν πλατφόρμα υλοποίησης του σχεδίου «regime change» που είχε προαναγγείλει η Κοντολίζα Ράις από το 2006.

Πτώση αυταρχικών ηγεσιών = «ωδίνες γέννας»:

Οι κυβερνήσεις που έπεσαν (Μουμπάρακ, Μπεν Άλι, Καντάφι) ήταν είτε παλαιοί σύμμαχοι των ΗΠΑ, είτε ανεξάρτητοι ισχυροί παίκτες, αλλά σε κάθε περίπτωση συντηρητικά καθεστώτα που εμπόδιζαν τις ριζικές αλλαγές στο γεωπολιτικό status quo.

Η αποσταθεροποίηση αυτή ταίριαζε με την ιδέα ότι για να γεννηθεί μια νέα Μέση Ανατολή πρέπει να καταρρεύσει η παλιά.

Οι «μετασεισμοί» της Αραβικής Άνοιξης = αναδιανομή ισχύος:

• Λιβύη: Ο πόλεμος το 2011 (με επέμβαση ΝΑΤΟ) έφερε χάος αλλά και γεωστρατηγικό άνοιγμα για ξένα συμφέροντα σε ενεργειακούς κόμβους και διαδρόμους της Σαχάρας.
• Συρία: Το κίνημα διαμαρτυρίας του 2011 εξελίχθηκε σε πολύπλευρο πόλεμο με επίκεντρο όχι πια μόνο τον Άσαντ, αλλά το μέλλον της Συρίας ως κόμβου Ιράν, Ρωσίας και ΗΠΑ.
•  Αίγυπτος: Η ανατροπή του Μουμπάρακ δημιούργησε κενό ισχύος που εκμεταλλεύτηκαν ΗΠΑ, Τουρκία και Σαουδική Αραβία, με στρατηγικό παίγνιο ανάμεσα σε Ισλάμ, στρατό και φιλοδυτικούς.

Η Αραβική Άνοιξη ως γεωπολιτικό εργαλείο για τη «Νέα Μέση Ανατολή»:

Μπορεί να μην ξεκίνησε ως σχεδιασμένη επέμβαση, αλλά δημιούργησε πλήθος «ασθενών κρατών», κατέρριψε όρια εθνικής κυριαρχίας, έδωσε πάτημα για διείσδυση εξωτερικών δυνάμεων, επέτρεψε επέκταση του Ισραηλινού δόγματος ασφαλείας (βλ. συμφωνίες Αβραάμ αργότερα).

Άρα, ενισχύθηκε το όραμα μιας Μέσης Ανατολής χωρίς «ισχυρά περιφερειακά κράτη», γεμάτης προτεκτοράτα, εξαρτημένα καθεστώτα και διαιρεμένες κοινωνίες – δηλαδή ό,τι χρειαζόταν για την «αρχιτεκτονική ασφαλείας» που οραματίζονταν οι ΗΠΑ από το 2006.

Η «Νέα Μέση Ανατολή» των ΗΠΑ μπορεί να διαβαστεί ως μια σύγχρονη επανάληψη της λογικής των Συμφωνιών Σάικς-Πικό (1916) και της Συνθήκης των Σεβρών (1920): Η αναδιάταξη της περιοχής με βάση τα συμφέροντα εξωτερικών δυνάμεων, μέσω τεχνητών κρατών, «γραμμικών συνόρων» και ελεγχόμενων καθεστώτων.

Όπως αναφέραμε, με τη Μυστική συμφωνία Σάικς-Πικό (Αγγλίας-Γαλλίας, με τη συγκατάθεση της Ρωσίας) για το διαμελισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας:

• η Γαλλία θα έπαιρνε τη Συρία και τον Λίβανο,
• η Βρετανία την Παλαιστίνη, το Ιράκ και την Ιορδανία,
• προβλέφθηκαν ζώνες επιρροής και τεχνητά σύνορα.

Η Συνθήκη των Σεβρών (1920):

• Επισημοποίησε αυτή τη διάλυση,
• προέβλεψε κουρδικό και αρμενικό κράτος,
• συρρίκνωνε την Τουρκία και περιόριζε τη στρατιωτική της ισχύ,
• διασπούσε τους Άραβες σε προτεκτοράτα (π.χ. Χασεμιτικό Ιράκ, Παλαιστίνη υπό εντολή).

Η Συνθήκη δεν εφαρμόστηκε ποτέ πλήρως· αντικαταστάθηκε από τη Συνθήκη της Λοζάνης (1923), αλλά το όραμά της παραμένει «φαντασιακή υποδομή» για όσους επιθυμούν την ελεγχόμενη αποσύνθεση της Μέσης Ανατολής.

Η «Νέα Μέση Ανατολή» ως σύγχρονη Σεβρών:

Οι ΗΠΑ, ειδικά μετά το 2003, επιχείρησαν ακριβώς αυτό που έκανε η Βρετανία το 1916: Την κατάρρευση των παλαιών αυτοκρατορικών/κρατικών δομών και το σχεδιασμό νέων χαρτών.

Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι ο «αναθεωρημένος χάρτης της Μέσης Ανατολής» που κυκλοφόρησε ο στρατηγός Ralph Peters το 2006, όπου:

• η Σαουδική Αραβία διαμελίζεται,
• δημιουργείται Ανεξάρτητο Κουρδιστάν,
• διαχωρίζεται το Ιράκ σε σιιτικό και σουνιτικό κράτος,
• αποδυναμώνεται η Τουρκία στα ανατολικά.

Όπως και στη Συνθήκη των Σεβρών, τα εθνοτικά και θρησκευτικά σύνορα παρουσιάζονται ως εργαλείο αποσύνθεσης, όχι συμφιλίωσης.

Και πού κολλάνε οι Συμφωνίες του Αβραάμ (2020–σήμερα):

Οι Abraham Accords μεταξύ Ισραήλ και χωρών όπως ΗΑΕ, Μπαχρέιν, Μαρόκο, Σουδάν είναι το μοντέρνο ισοδύναμο του «αποικιακού συμβιβασμού» της δεκαετίας του 1920, αντικαθιστούν την παλιά «αντι-ισραηλινή ενότητα» των Αράβων με οικονομική-τεχνολογική σύμπραξη, μετατρέπουν παλιούς εχθρούς σε δορυφόρους ενός ισραηλινο-αμερικανικού άξονα.

Αυτό θυμίζει πολύ την εποχή όπου οι Άραβες το 1920 «παραδόθηκαν» στις βρετανικές υποσχέσεις, χάνοντας την ευκαιρία εθνικής ενότητας μετά την πτώση των Οθωμανών.

Η «Νέα Μέση Ανατολή» δεν είναι πρωτοφανές σχέδιο. Είναι νεο-αποικιακή αναβίωση της λογικής των Σάικς-Πικό και της Συνθήκης των Σεβρών:

• Τότε: Κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας → τεχνητά κράτη, εξαρτημένα καθεστώτα.
• Τώρα: Αποδόμηση Ιράκ, Συρίας, Λιβύης → διαρκής αστάθεια, ελεγχόμενη κυριαρχία, εδραίωση και ασφάλεια του Ισραήλ, διαμόρφωση συμμαχιών του Ισραήλ με τη δημιουργία κουρδικού κράτους, αποδοχή του Ισραήλ από τη Συρία και της κατοχής του Γκολάν, αποδοχή της στρατιωτικής παρουσίας του Ισραήλ σε συριακό έδαφος.

Η Άγκυρα δεν δέχεται τη «Νέα Μέση Ανατολή» των ΗΠΑ-Ισραήλ, αλλά προωθεί τη δική της εκδοχή, μια «Νέα Ισλαμική Ανατολή» με επίκεντρο την τουρκική ηγεμονία. Δηλαδή, όχι διάλυση των κρατών, αλλά ανακατεύθυνση των ισλαμικών κινημάτων υπέρ τουρκικής σφαίρας επιρροής.

Η Τουρκία παίζει τη θέση που έπαιζε η Βρετανία το 1916: διαμεσολαβητής, παίκτης παντού, πιστός μόνο στα δικά της συμφέροντα.