Κωστίκας Τσακαλίδης: 7 Ιουλίου 1982, η μέρα που η ποντιακή μουσική έχασε έναν σπουδαίο λυράρη

Λέγεται ότι οι τελευταίες του λέξεις, στις 7 Ιουλίου του 1982, ήταν «Αφήνω γεια σας άρχοντες». Είτε είναι αλήθεια είτε όχι, είναι απόλυτα ταιριαστό και πιστευτό. Μόνο που κι εκείνος ήταν ένας άρχοντας, ο οποίος δυστυχώς έφυγε από τη ζωή πριν καν συμπληρώσει 50 χρόνια ζωής.

Στο οπισθόφυλλο του άλμπουμ Τα αυθεντικά του Πόντου ο αείμνηστος Μίμης Πλέσσας έγραφε: «Ξαφνικά κι απότομα ήτανε γραφτό να ανακαλύψω τη μουσική του Πόντου, σ’ ένα διάλειμμα δουλειάς. Άκουσα μέσα από το στούντιο έναν αληθινό και ζωντανό ήχο που  με εντυπωσίασε.

»Πλησίασα και είδα πως όλη αυτή η αρμονία έβγαινε από τη λύρα ενός λυράρη. Όταν άρχισε το τραγούδι κι ενώ δεν καταλάβαινα λέξη από όσα έλεγε, ένιωσα πως μέσα μου ξύπνησαν αρχέγονες μνήμες. Ένιωσα την ομορφιά του ομηρικού μύθου, όπως δεν υπήρχε ατόφια, αναλοίωτη μια τόσο μεγάλη παράδοση, που με τρόμαξε […]»:

Όλα αυτά φυσικά –που ήταν και η απαρχή της σχέσης του Πλέσσα με την ποντιακή μουσική (η οποία συνεχίστηκε και εξελίχθηκε με τον Κωνσταντίνο και τον Ματθαίο Τσαχουρίδη)– αφορούσαν τον Κωστίκα Τσακαλίδη, τον λυράρη που υπήρξε πρωτοπόρος στην εξάπλωση της μουσικής παράδοσης του Πόντου.

Γεννημένος το 1933 στα Δενδράκια της Δράμας από γονείς Τραπεζούντιους –το τρίτο παιδί του Γιάννη Τσακαλίδη και της Όλγας–, ο Κωστίκας πήρε από το περιβάλλον του τα πρώτα ακούσματα της λύρας, τα ξεσήκωσε, και σε ηλικία μόλις 15 ετών ήταν ήδη ένας καλός λυράρης.

Λόγω του χαρακτήρα του έγινε γρήγορα αγαπητός, κι ενώ μπορούσε να σταθεί στα γνώριμα και ασφαλή μονοπάτια, εκείνος αναζήτησε νέους μουσικούς δρόμους που αργότερα τον οδήγησαν να εκτελεί μελωδίες άλλων περιοχών της Ελλάδας με την ποντιακή λύρα, αλλά και να χρησιμοποιεί όργανα όπως το λαούτο, καθώς και την πολυφωνία στο τραγούδι.

Γι’ αυτόν ακριβώς το χαρακτήρα του είχε γράψει ο αξέχαστος Νίκος Ξανθόπουλος στην αυτοβιογραφία του (με τίτλο Όσα θυμάμαι και όσα αγάπησα): «γνώρισα κάποτε τον Κωστίκα Τσακαλίδη. Καλός λυράρης και πολύ καλός τραγουδιστής! Είχε ωραία φωνή και γυρίσματα, ήταν γλεντζές και συμμετείχε στην ατμόσφαιρα του μαγαζιού και ενθουσίαζε! Αυτός μ’ έπεισε να πρωτοπάω σε ποντιακό μαγαζί! “Οικογένειες είναι, βρε, το στοιχείο σου! Τι θέλεις στα μπουζουκάδικα και στα καταγώγια με κάθε καρυδιάς καρύδι, με τα σπασίματα και τους μεθυσμένους, να κινδυνεύει κι ζωή σου!”.

»Ο Κωστίκας είχε και ηγετικές ικανότητες, ήταν τολμηρός, έμπαινε μέσα σε όλα! Δούλεψα μαζί του, ήταν ένας αληθινός φίλος!»

Η σύντομη πορεία του υπήρξε κάτι παραπάνω από ζηλευτή. Το 1965, σε παμποντιακή τριήμερη εκδήλωση στους Φιλίππους Καβάλας, απέσπασε το πρώτο βραβείο με το τραγούδι «Τα ολήμαυρα τ’ ομμάτια σ’» («Τα ολήμαυρα τ’ ομμάτια σ’»), το κυκλοφόρησε σε δίσκο 78 στροφών το 1968, στην εταιρεία του Πάνου Γαβαλά.

Πέντε χρόνια αργότερα, μετά από ένα πέρασμα από τη Γερμανία, κυκλοφόρησε ο πρώτος μεγάλος δίσκος του και ακολούθησαν άλλοι έξι.

Στο δρόμο του γνώρισε και συνεργάστηκε με πολλούς και σπουδαίους μουσικοσυνθέτες και ερμηνευτές (Μαρκόπουλος, Χάλαρης, Ξυλούρης, Κωχ κ.ά.).

Στην ταινία Οι κυνηγοί (1977), ο Θόδωρος Αγγελόπουλος είχε επιλέξει τον Κωστίκα για τη σκηνή όπου οι κυνηγοί μπαίνουν στο καφενείο, την ώρα που μικρά ποντιόπουλα χορεύουν στον ήχο της λύρας του:

Το 1980, στη διάρκεια περιοδείας στη Γερμανία, τον χτύπησε ο καρκίνος. Τα σχέδια αλλάζουν. Ο λυράρης επιστρέφει εσπευσμένα στην Ελλάδα για να δώσει τη μάχη του. Αυτά τα δύο χρόνια που κράτησε ο γολγοθάς του, η αγάπη του κόσμου τού έδινε κουράγιο και απάλυνε τον πόνο του.

Κοντά του στάθηκαν η οικογένειά του, οι συγγενείς και οι φίλοι. Στο πλευρό του ήταν κάθε στιγμή ο Λάζος Τερζάς και ο Χάρρυ Κλυνν.

Έναν χρόνο πριν φύγει από τη ζωή ηχογράφησε το εμβληματικό «Αφήνω γεια σας άρχοντες»:

Αφήνω γεια, αφήνω γεια,
αφήνω γεια σας, άρχοντες.
Αφήνω γεια σας, άρχοντες,
υγειά σας και χαρά σας
Γιαρ, γιαρ, αμάν, αμάν.

Βλέπεις εκεί-, βλέπεις εκεί-
βλέπεις εκείνο το βουνό,
βλέπεις εκείνο το βουνό
το παραχιονισμένο;
Γιαρ, γιαρ, αμάν, αμάν.

Εκεί βάλτε τον τάφο μου
Γιαρ, γιαρ, αμάν, αμάν
Εκεί βάλτε τον τάφο μου,
εκεί βάλτε το μνήμα.
^{[Πηγή: pontianlyrics.gr]}

Η μνήμη του Κωστίκα παραμένει ζωντανή, και συχνά θαυμαστές και φίλοι του (όπως ο Σύλλογος Φίλων Κωστίκα Τσακαλίδη) αναρτούν φωτογραφίες, αλλά και ηχητικά αποσπάσματα από καλλιτεχνικά συναπαντήματα, όπως το βίντεο που ακολουθεί, από  ένα «σπάνιο παρακάθ’, γεμάτο κέφι».

Με αυτόν τον τρόπο θα μπορέσουν οι νεότεροι να μυηθούν στο καλλιτεχνικό έργο του – ένα έργο γεμάτο καλή ποντιακή λύρα!

Στο φωτογραφικό υλικό με το οποίο είναι «ντυμένο» το βίντεο, αποτυπώνεται σε μεγάλο βαθμό ένα πανόραμα της ποντιακής καλλιτεχνικής ζωής των δεκαετιών 1960, ’70 και ’80:

Διακρίνονται καλλιτέχνες που άφησαν εποχή στο ποντιακό στερέωμα και κάποιοι που ακόμα δημιουργούν, όπως οι Χρύσανθος Θεοδωρίδης, Γιώργος Αμαραντίδης, Γιάννης Τσανάκαλης, Σοφία Παπαδοπούλου, Γιάννης Καλπατσινίδης, Λιζέτα Νικολάου, Νίκος Ζουρνατζίδης, Κώστας Αλεξανδρίδης, Λάζος Τερζάς και άλλοι πολλοί.