Τη Δευτέρα του Πάσχα στο Πρωτοχώρι Κοζάνης οι κάτοικοι, που στην πλειονότητά τους είναι ποντιακής καταγωγής, μαζεύονταν από νωρίς στα μνήματα και ετοιμάζουν το εορταστικό τραπέζι της οικογένειας με σπιτικά εδέσματα, γλυκά, κόκκινο κρασί και ό,τι άλλο αγαπούσαν οι νεκροί.
Πρόκειται για ένα από τα περίφημα νεκρόδειπνα των Ποντίων, το ταφικό έθιμο που στη μορφή που αναβιώνει στα Σούρμενα (Ελληνικό Αττικής) εντάχθηκε στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς.
Το γεύμα στο Πρωτοχώρι διαρκεί μέχρι αργά το απόγευμα και συνήθως σφραγίζεται μ’ ένα γλέντι συνοδεία ποντιακής λύρας, με χορούς και τραγούδια που θυμίζουν στα ζώντα μέλη της οικογένειας στιγμιότυπα από το παρελθόν των συγγενών τους που έχουν πεθάνει.
Η ατμόσφαιρα είναι ιδιαίτερη κι αυτό που εντυπωσιάζει είναι η εξοικείωση των συμμετεχόντων στη γιορτή με την ιδέα του θανάτου, καθώς και τα αισθήματα αγάπης και χαράς που εκδηλώνουν σε αυτή την νεκρολατρική γιορτή επιθυμώντας να «επικοινωνήσουν» με τα αγαπημένα τους πρόσωπα που έφυγαν από τη ζωή.
