Ο Δεκέμβριος ήταν ο δέκατος μήνας του χρόνου στο ρωμαϊκό ημερολόγιο που είχε ως αρχή τον Μάρτιο. Πήρε την ονομασία του από το λατινικό decem που σημαίνει δέκα. Στο αττικό ημερολόγιο της ελληνικής Αρχαιότητας ήταν αντίστοιχος μήνας του Ποσειδεώνα που ήταν αφιερωμένος στο υγρό στοιχείο και δη στον θεό Ποσειδώνα.
Οι Ρωμαίοι είχαν αφιερώσει τον Δεκέμβριο στον Κρόνο (Saturnus) και στο διάστημα μεταξύ 17 του μηνός με 25, λάμβαναν μέρος σε γιορτές προς τιμήν του Κρόνου· τα Σατουρνάλια, επειδή ο ήλιος –η πηγή ζωής για κάθε οργανισμό πάνω στη Γη– αναγεννιέται μετά την 25η Δεκεμβρίου.
Το μήνα αυτόν γίνονται οι χειμερινές τροπές του Ηλίου. Ανήμερα της Αγίας Αναστασίας, στις 22 Δεκεμβρίου, έχουμε τη μικρότερη μέρα του χρόνου.
Οι Πατέρες της Εκκλησίας μας αξιοποίησαν αυτό το γεγονός και αντικατέστησαν αυτή την εορτή του Ήλιου με τα γενέθλια του Θεανθρώπου, του νοητού Ήλιου της Δικαιοσύνης, ώστε ο λαός να μπορέσει να δεχτεί πιο ομαλά τη νέα θρησκεία, το χριστιανισμό.
Η ημέρα, ή μάλλον η νύχτα που γεννήθηκε ο Χριστός υπήρξε τομή στο ρου της Ιστορίας. Η χρόνος χωρίστηκε σε π.Χ. και σε μ.Χ. Δεν ήταν τυχαίο, λέει ο Πόντιος στην καταγωγή πατήρ Χαράλαμπος Παπαδόπουλος, ο επονομαζόμενος Λίβυος, πως «ο Σωτήρας γεννήθηκε νύχτα, γιατί η γέννησή του σκόρπισε τα σκοτάδια της ανθρωπότητας και έλαμψε ως ζωοδότης Ήλιος».
Το Απολυτίκιο των Χριστουγέννων αναφέρει:
Η γέννησίς σου Χριστέ ο Θεός ημών, ανέτειλε τω κόσμω το φως το της γνώσεως.
Εν αυτή γαρ οι τοις άστροις λατρεύοντες, υπό αστέρος εδιδάσκοντο.
Σε προσκυνείν τον Ήλιον της Δικαιοσύνης,
και Σε γιγνώσκειν εξ’ ύψους ανατολήν.
Κύριε δόξα σοι.
Όσο και αν κάποιοι κύκλοι αντίθετοι με την Εκκλησία θέλουν να τονίσουν αυτές τις ομοιότητες με τις αρχαίες θρησκείες, αμφισβητώντας το χριστιανισμό, η τυπική τοποθέτηση των γενεθλίων του Χριστού σε αυτή την ημερομηνία που λατρεύονταν οι θεοί των εθνικών δεν έχει να κάνει με το δόγμα. Αντιθέτως εξυπηρετούσε τους λόγους που προαναφέραμε – την πρόσληψη του χριστιανισμού από το λαό.
Δεν είναι τυχαίο άλλωστε που στην Καινή Διαθήκη δεν γίνεται αναφορά στα Χριστούγεννα. Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος (345-407) αναφέρει πως τα Χριστούγεννα είχαν αρχίσει να γιορτάζονται στην Αντιόχεια για πρώτη φορά, ενώ στην εποχή του Ιουστινιανού (482-565) ο εορτασμός τους είχε εξαπλωθεί σε όλη την ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.
Στον Πόντο ο μήνας Δεκέμβρης ονομάστηκε Χριστιαννάρτς, ή Χριστιεννάρτς (Χαλδία), ή ακόμα και Χριστουγεννάρτς (Ροδόπολη). Πώς αλλιώς άλλωστε να ονόμαζαν οι Πόντιοι το μήνα που γεννήθηκε Εκείνος που τον ομολογούσαν για Θεό τους και τράβηξαν όσα τράβηξαν για χάρη Του;
Έρθαμε σον Χριστιανάρ,
ο Χριστόν εγεννέθεν,
τα μήνας γίνταν δώδεκα,
ο χρόνος πα ετελέθεν.
Όλος ο μήνας ήταν μια προετοιμασία για τη μεγάλη ημέρα των Χριστουγέννων. Έτσι, «ελανάριζαν τα μαλλία, έξαναν το καννάβ’ έπλεκαν ορτάρα (κάλτσες) και επαρακάθευβαν ως αργά τη νύχταν».
Ό,τι προερχόταν από το μήνα αυτόν λεγόταν χριστιαναρέσ’ ή χριστιανναρέσιν. Έτσι, εάν χιόνιζε οι ανθρώπν’ εμούν θα έλεγαν «καλώς το χριστιανναρέσιν χιονίν»! Το τριήμερο που συμπεριλάμβανε παραμονή Χριστουγέννων, ανήμερα Χριστούγεννα και δεύτερη μέρα των Χριστουγέννων, λεγόταν Χριστουήμερα, και όπως κάθε μεγάλη εορτή πόσο μάλλον τη Χριστού, οι παλαιοί εμούν ‘κι εποίναν δουλείας.
Χριστιανάρτς φέρ’ τον κρύον,
νασάν εκείνον π’ έχ’ τον βίον*.
Ο μεγάλος μας χρονογράφος Δημήτριος Ψαθάς γράφει στο αγαπημένο ανάγνωσμα Η Γη του Πόντου:
«Μεγάλη γιορτή βέβαια ήταν τα Χριστούγεννα. Γλυκά αντιλαλούσαν μέσα στην νύχτα οι καμπάνες κι ο κόσμος πορευόταν στις εκκλησίες, χαρούμενος, για ν’ ακούσει την χριστουγεννιάτικη λειτουργία. “Δεύτε ίδωμεν πιστοί, που εγεννήθη ο Χριστός…”. Με κατάνυξη παρακολουθούσαν οι πιστοί, με κατάνυξη έψελνα κι εγώ στην εκκλησιά μου […]».
Το μήνα αυτόν η Εκκλησία μας θέσπισε πολλές γιορτές αγίων, αρκετοί εκ των οποίων είχαν καταγωγή από τον Πόντο. Ο καθηγητής λαογραφίας Δημήτριος Λουκάτος αναφέρει πως η Αγία Βαρβάρα, ο Άγιος Σάββας και ο Άγιος Νικόλαος που γιορτάζουν στις 4-5-6 Δεκεμβρίου αντίστοιχα, αλλά και άλλοι άγιοι που τιμώνται σε ημέρες κοντινές με το κοσμοϊστορικό γεγονός της γέννησης του Κυρίου, έχουν τρία κοινά στοιχεία:
α) την συναξαριακή τους προσωπικότητα,
β) τον καιρικό τους ρόλο που μπορεί να είναι γεωργικός, ποιμενικός ή θαλασσινός, και
γ) την ιδιαίτερη οικογενειακή φροντίδα τους από τα βαφτιστικά μας ονόματα.
Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η Έλσα Γαλανίδου-Μπαλφούσια, στον Πόντο οι τρεις αυτές μεγάλες γιορτές που ανοίγουν την αυλαία του μήνα «προχωρούν πλειοδοτικά στο χιόνισμα».
Έτσι, στην Κερασούντα έλεγαν: «Άγι-Βαρβάρα βάρτα, Άγι-Σάββα σάλτα, Άγι-Νικόλα πάτει α κα (=ρίξε χιόνι)».
Στο Σταυρίν της Αργυρούπολης έλεγαν: «Άε-Βαρβάρα φύσα, Άε-Σάββα χιότσον κι Άε-Νικόλα έβγαλ’ το ση δεντρού την ταπάν», δηλαδή: Αγία Βαρβάρα φύσα, Άγιε Σάββα χιόνισε και Άγιε Νικόλα ανέβασέ το (χιόνι) στου δέντρου την κορυφή.
Εκτός από αυτές τις γιορτές που προαναφέρθηκαν, τον Δεκέμβριο γιορτάζουν η μητέρα της Παναγίας Αγία Άννα (9 Δεκεμβρίου), ο στρατιωτικός Άγιος Μηνάς (10 Δεκεμβρίου), ο Άγιος Σπυρίδων (12 Δεκεμβρίου), ο Άγιος Ελευθέριος (15 Δεκεμβρίου), ο Άγιος Ιγνάτιος (20 Δεκεμβρίου), η Αγία Αναστασία η Φαρμακολύτρια (22 Δεκεμβρίου), ο Πρωτομάρτυρας Άγιος Στέφανος (27 Δεκεμβρίου), ο Άγιος Σίμωνας κτήτορας της Σιμωνόπετρας του Αγίου Όρους (28 Δεκεμβρίου), η Θεσσαλονικιά Αγία Ανυσία (30 Δεκεμβρίου), η Αγία Μελάνη η Ρωμαία (31η Δεκεμβρίου), και πλήθος άλλων αγίων που προτίμησαν να μαρτυρήσουν παρά να προδώσουν την πίστη τους στον έναν και Τριαδικό αληθινό Θεό.
Με το καλόν ο Χριστιανάρτς, αγάπη και ειρήνη στον κόσμο, αλλά και στις διαπροσωπικές μας σχέσεις.
Αλεξία Ιωαννίδου
