Η σφαγή στο Οικονομείο της Ανατολικής Θράκης, η πρώτη «εκκαθάριση» Ελλήνων από τους Τούρκους

Βρισκόμαστε στο 1913 και το ημερολόγιο γράφει Σάββατο 25 Ιανουαρίου. Στην ιστορία των Ελλήνων της καθ’ ημάς Ανατολής η σελίδα εκείνης της ημέρας είναι μαύρη· οι κάτοικοι του Οικονομείου (ή Κονομιού – τουρκικά: Kumburgaz), του ελληνικού χωριού στις ακτές της Προποντίδας στην Ανατολική Θράκη, έγιναν οι πρώτοι που έβαλαν επίσημα το όνομά τους στον κατάλογο των θυμάτων της Γενοκτονίας.

Η σφαγή του Οικονομείου αποτέλεσε την αφετηρία των γεγονότων που κορυφώθηκαν με την εγκατάλειψη των πατρογονικών εστιών των Θρακιωτών το 1922.

Στη διάρκεια του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου το χωριό όπου ζούσαν 80-90 ελληνικές οικογένειες καταλήφθηκε από τους Βούλγαρους. «Πολλές οικογένειες ατιμώθηκαν και δολοφονήθηκαν», αναφέρεται στη διδακτορική διατριβή του Δημήτρη Τσιανικλίδη με θέμα «Η Μητρόπολις και ο Ελληνισμός Σηλυβρίας».

Εκείνη την ημέρα του Ιανουαρίου του 1913 στο πλαίσιο του πολέμου Βουλγαρίας-Τουρκίας «εγένοντο εις το χωρίον τούτο σκηναί πρωτοφανείς και πρωτάκουστοι, οφειλόμενοι ουχί πλέον εις άτακτα στίφη, αλλ’ εις την επίσημον κυβέρνησιν» σημειώνεται στη Μαύρη Βίβλο Διωγμών και Μαρτυριών του εν Τουρκία Ελληνισμού (1914-1918).

Περίπου 500 τσέτες που είχαν αποβιβαστεί τον Δεκέμβριο του 1912 από το τουρκικό πολεμικό «Ιδζάλ» περικύκλωσαν το Οικονομείο. Οι αξιωματικοί ζήτησαν από τον ιερέα, τον δάσκαλο και τους δημογέροντες να συγκεντρώσουν μέσα σε μισή ώρα όλους τους άνδρες από 15 ετών και πάνω. Όσοι κατάλαβαν τι πρόκειται να συμβεί προσπάθησαν να κρυφτούν, ανάμεσά τους και ο παπα-Νεόφυτος ο οποίος ήταν ο πρώτος που εκτελέστηκε, μαζί με τον συνεφημέριο, τον πατέρα Σταύρο, και την οικογένειά του.

Σύμφωνα με μαρτυρίες απογόνων που συγκέντρωσε η εκπομπή «Μηχανή του Χρόνου», οι δύο ιερείς βασανίστηκαν. Οι τσέτες τους τρύπησαν με  λόγχες, τους έκοψαν τις γενειάδες, τους ακρωτηρίασαν και στο τέλος τους έκαψαν.

Η δε 87χρονη Κατερίνα Ζωντανού περιέγραψε τις φρικτές παιδικές αναμνήσεις από τις αφηγήσεις της οικογενείας της: «Τις σφαγές τις έκαναν με τις χατζάρες. Τους έκοβαν τα κεφάλια». Μάλιστα, δεν ξέχασε ποτέ τη σκηνή με ένα νεαρό ζευγάρι: Ήταν αρραβωνιασμένοι και αγκαλιάστηκαν λίγο πριν τους αποκεφαλίσουν. Βρήκαν τα κεφάλια τους 20 μέτρα πιο κάτω.

Κατά τη Μαύρη Βίβλο Διωγμών και Μαρτυριών του εν Τουρκία Ελληνισμού (1914-1918), συγκεντρώθηκαν 140 έφηβοι και άνδρες που ανά 20 παραδόθηκαν στους Τούρκους. Όλοι εκτελέστηκαν στην παραλία. Ο Δημήτρης Τσιανικλίδης στη διατριβή του αναφέρει ότι δολοφονήθηκαν 96 άτομα.

Μετά τη σφαγή του ανδρικού πληθυσμού οι Τούρκοι λεηλάτησαν τα σπίτια, βίασαν γυναίκες, απήγαγαν μικρά παιδιά και στο τέλος έβαλαν φωτιά κι έκαψαν το χωριό.

Σύμφωνα με τη «Μηχανή του Χρόνου» μια παρατημένη σήραγγα που ήταν κάτω από το σχολείο έσωσε κάποιους άνδρες. Ανάμεσα σε αυτούς που είχαν την ψυχραιμία να μπουν στο τούνελ και να σκάσουν ήταν και ο Θεόδωρος Νικολαΐδης. Κατάφερε να βγει έξω, να συρθεί στα χωράφια και να απομακρυνθεί από το μακελειό.

Όταν επέστρεψε μετά από καιρό στο χωριό δεν είχε μείνει τίποτα όρθιο. Αποφάσισε να καταγράψει στο ημερολόγιό του ό,τι έζησε, με κάθε λεπτομέρεια – το σημειωματάριο αυτό αποτελεί σήμερα σπάνιο ιστορικό ντοκουμέντο. «Με Μάουζερ αρχίσανε πρώτα να τους πληγώνουν, έπειτα με τις λόγχες τους να τους αποτελειώσουν, τρέχουν στους δρόμους τα μικρά και δύστυχα παιδάκια. Με δάκρυα στους οφθαλμούς με φοβισμένη την καρδιά έβλεπαν τους πατέρες των κάτω να σπαρταρούνε· βοήθεια να τους δώσουνε αυτά να προσπαθούνε. Αυτό το είχαν πρόγραμμα όπου και να πατήσουν ούτε ψυχή ελληνική στη Θράκη δεν θ’ αφήσουν».

Όσοι κατάφεραν να επιζήσουν αναζήτησαν καταφύγιο στα γύρω χωριά, κυρίως στους Επιβάτες και στη Σηλυβρία. Έπειτα από λίγο, με ενέργειες των πατριαρχείων, επέστρεψαν στο Οικονομείο. Ο 13χρονος Χριστόφορος Σπυρόπουλος αναγνώρισε τον πατέρα από ένα διακριτικό στο σακάκι του, μέσα σε ένα σωρό από πτώματα στην παραλία. Τον τράβηξε μαζί με έναν φίλο του και τον έθαψε στην άμμο.

Το 1914 η νεοτουρκική πολιτική του εκτοπισμού των χριστιανικών πληθυσμών ανάγκασε πολλούς να καταφύγουν σε άλλες περιοχές.

«Οι βίαιες απελάσεις και εκδιώξεις από την περιοχή της Ανατολικής Θράκης άρχισαν την άνοιξη και το καλοκαίρι του 1913. Οι επιθέσεις εναντίον του ντόπιου χριστιανικού πληθυσμού συνεχίστηκαν όλο το χρόνο, όμως μετά τον Μάρτιο του 1914 άρχισαν να παίρνουν πιο συστηματική μορφή», γράφει ο Τούρκος ακαδημαϊκός Τανέρ Ακτσάμ.

Κύρια χαρακτηριστικά των εφαρμοζόμενων πολιτικών ήταν οι επιθέσεις σε ελληνικά χωριά από τις μονάδες της Ειδικής Οργάνωσης, οι δολοφονίες αμάχων και το κλίμα τρομοκρατίας, η στρατολόγηση του ανδρικού πληθυσμού και η κατάσχεση ελληνικών ιδιοκτησιών.

Το Οικονομείο εγκαταλείφθηκε οριστικά από τους Έλληνες τον Οκτώβριο του 1922. Η Αγία Τριάδα, η κωμόπολη 25 χλμ ανατολικά της Θεσσαλονίκης, ιδρύθηκε το 1925 από πρόσφυγες των χωριών Εξάστερο και Οικονομείο της Ανατολικής Θράκης, και Ποντοηράκλεια της Μικράς Ασίας.