Όταν ήρθα σε επαφή με τον Χρήστο Ξενίδη θέλοντας να μάθω για τα ταξίδια του στον Πόντο, από τα λίγα που είπαμε, συνειδητοποίησα ότι πρόκειται για ταξιδευτή που δεν θέλει απλά να γνωρίσει τον τόπο καταγωγής των προγόνων του αλλά να δει και να νιώσει έστω ένα μέρος από αυτά που ένιωθαν κι εκείνοι όταν ζούσαν εκεί. Η συστολή στη φωνή του για το εάν έπρεπε να καταγραφεί αυτό που κάνει, χανόταν όταν η κουβέντα πήγαινε στο «χρέος» όλων όσοι έχουν πατήσει το πόδι τους στην πατρίδα να μιλήσουν για αυτό, για να μάθουν και οι υπόλοιποι.
Γεννημένος στη Γερμανία, ο Σαλονικιός από τα δύο του Χρήστος Ξενίδης δηλώνει 100% Γουρουχλής λόγω καταγωγής, ωστόσο υπογραμμίζει πως με τη Σαντά έχει καρμική σχέση!
Δεν ξέρω εάν ο Χρήστος Ξενίδης έχει αντιληφθεί το ειδικό βάρος του έργου που κάνει και πόσο σπουδαίο είναι το μοίρασμά του με όλους εμάς, αλλά εμείς στο pontosnews.gr μόνο μπράβο μπορούμε να πούμε!
Θα πρότεινα να διαβάσετε τη συνέντευξη που ακολουθεί δύο φορές. Την πρώτη για να ενημερωθείτε και τη δεύτερη για να νιώσετε.
Πόπη Παπαγεωργίου
Ποιος είστε;
Ονομάζομαι Χρήστος Ξενίδης. Γεννήθηκα το 1974 στο Χάγκεν της δυτικής Γερμανίας. Δυο χρόνια αργότερα ήρθαν οι γονείς μου στη Θεσσαλονίκη και από τότε ζω εδώ. Κατά καιρούς έχω διαμείνει και εργαστεί σε διάφορες άλλες περιοχές της Ελλάδας σαν ηλεκτρολόγος υπόγειων έργων (τούνελ).
Πώς αυτοπροσδιορίζεστε ως προς την καταγωγή σας και πώς αυτό έχει καθορίσει την προσωπικότητά σας;
Είμαι 100% Γουρουχλής! Το Γουρούχ ή Κιρίκ είναι μια πανέμορφη ορεινή περιοχή στην Κερασούντα και βρίσκεται πάνω στο δρόμο που οδηγεί από την Κερασούντα στη Νικόπολη (Γαράσαρη), περίπου στη μέση της διαδρομής.
Οι παππούδες και οι γιαγιάδες μου έχουν γενέθλιο τόπο το Γουρούχ της Κερασούντας, η βαθιά καταγωγή τους ήταν από τη Σίμικλη Χαλδίας.
Ο παππούς Παναγιώτης (Πάνικας) και η γιαγιά Δέσποινα (Δεσποινή) Τελλίδη από την πλευρά του πατέρα μου ήταν από το Γάαλαν (Καγιά Άλαν) και μετά την Ανταλλαγή εγκαταστάθηκαν στον Άγιο Αθανάσιο Δράμας (Μπόργιανη).
Ο παππούς από την πλευρά της μητέρας μου, ο Παναγιώτης Αγαθαγγελίδης ήταν από την Κουλάκ Καγιά (διέμεναν και στην πόλη της Κερασούντας). Ο προπάππους του Χατζη-Ιωάννης Αγαθαγγελίδης ήταν ο πρώτος κάτοικος και ιδρυτής της Κουλακαγιάς. Η γιαγιά Άννα Τσιτουρίδου ήταν από την Κιόπλη και μετά την Ανταλλαγή εγκαταστάθηκαν στα Κύργια Δράμας.
Στις πρώτες αναζητήσεις μου για το Γούρουχ κάπου διάβασα ότι οι Γουρουχλήδες φημίζονται για την εργατικότητά τους αλλά και την ιδιορρυθμία του έκρυθμου χαρακτήρα τους. Δεν χωρούσε καμία αμφισβήτηση μετά από αυτό που διάβασα. Ήμουν σίγουρος πλέον ότι είμαστε Γουρουχλήδες. Αυτό νομίζω ότι είναι μια καλή απάντηση στο ερώτημα για το αν και πώς η καταγωγή μου έχει καθορίσει την προσωπικότητά μου. Και μπορώ να πω με σιγουριά ότι την καθορίζουν ακόμα.
Επιστρέφω καλύτερος άνθρωπος μετά από τα ταξίδια μου στο Πόντο.
Έχετε ταξιδέψει στον Πόντο. Πότε, για πόσο και αναζητώντας τι; Βρήκατε αυτό που ψάχνατε ή η πραγματικότητα ήταν διαφορετική;
Έχω κάνει τρία ταξίδια στον Πόντο. Το πρώτο αεροπορικώς, το Σεπτέμβριο του 2021 για 8 μέρες, το δεύτερο οδικώς τον Αύγουστο του 2022 για 18 μέρες και το τρίτο πάλι οδικώς τον Σεπτέμβριο του 2023 για 15 μέρες. Φυσικά το ταξίδι είχε αρχίσει πολλά χρόνια νωρίτερα, μέσα από χάρτες από βιβλία και το διαδίκτυο. Αρχικά κάνοντας έρευνα για την περιοχή καταγωγής μου, στην πορεία εξαπλώθηκε και σε άλλες περιοχές.
Η έρευνα έφερε γνώση, η γνώση γέννησε και την ανάγκη-επιθυμία να επιστρέψω σ’ αυτόν τον ιερό τόπο, να πατήσω τα χώματα που πατούσαν οι πρόγονοί μου, να δω τα σπίτια και τις εκκλησίες τους, να αποτίνω φόρο τιμής για όλα αυτά τα δεινά και τις δυσκολίες που βίωσαν και που κατάφεραν και επιβίωσαν.
Συναισθηματικά δεν μπορώ να πω ότι βρήκα αυτό που έψαχνα (ακόμα) ίσως γιατί ξέρω ότι θα ξαναπάω.
Σε όλα τα ταξίδια μου στον Πόντο έχω διαρκή υπερένταση, να προλάβω να δω όσο γίνεται περισσότερα. Όλο αυτό δεν βοηθάει να συνειδητοποιήσω πλήρως αυτό που γίνεται εκείνη τη στιγμή, όταν επιστρέφω στην Ελλάδα και μετά από κάποιο χρονικό διάστημα αρχίζω και το συνειδητοποιώ κάπως. Την τελευταία φορά ήμουν πιο χαλαρός δεν χρειαζόταν να φωτογραφίσω πολλά-πολλά, παρατηρούσα περισσότερα πράγματα με λεπτομέρειες, είχα χρόνο να κάτσω κάπου πανοραμικά και να φέρω εικόνες στο μυαλό μου για το πώς μπορεί να ήταν η ζωή στο Γάαλαν πριν καταστραφεί. Είχα συγκινηθεί, αλλά πιστεύω ότι η συγκίνηση θα είναι μεγαλύτερη στην επόμενη επιστροφή!
Τώρα για το πώς ήταν η πραγματικότητα… Όταν ήμουν σε μικρότερη ηλικία είχα ρωτήσει τη γιαγιά Δεσποινή 2-3 φορές για τον Πόντο. Το πρώτο πράγμα που μου έλεγε πάντα ήταν για μια αχλαδιά που είχαν έξω από το σπίτι και ήταν φορτωμένη με νόστιμα αχλάδια. Απίδε τα έλεγε, πάντα με έμφαση για να μου δώσει να καταλάβω ποσό ευλογημένο τόπο άφησαν πίσω τους. Το δεύτερο ήταν η δολοφονία του ιερέα πατέρα της παπα-Χρήστου Τελλίδη από τους τσέτες. Δεν μου έλεγε τίποτα άλλο!
Την πρώτη φορά που πήγα στο χωριό μου το Γάαλαν βρέθηκα μπροστά σε μια τεράστια αχλάδια που ήταν φορτωμένη αχλάδια! Στα μάτια μου έδειχνε να ακουμπάει τον ουρανό! Ήμουν εκεί! Δίπλα από τα χαλάσματα της εκκλησίας που ήταν και το σπίτι τους. Δυστυχώς δεν υπήρχαν σπίτια σε εκείνο το σημείο, μόνο μερικές μικρότερες σε όγκο αχλαδιές και κάποιοι σοροί από πέτρες. Σε πρόσφατη συνέντευξη ο δήμαρχος της περιοχής κάνει αναφορά στις αχλαδιές, λέγοντας πως στην περιοχή υπάρχουν αχλαδιές που φτάνουν και τα 500 χρόνια. Δεν ξέρω αν είναι ορθογραφικό λάθος αλλά αυτές που είδα εγώ ήταν σίγουρα πάνω από 100 ετών.
Νωρίτερα ήμουν στο Κουλάκ Καγιά το χωριό του δεύτερου παππού Παναγιώτη (από την πλευρά της μητέρας μου). Είχα κοιμηθεί εκεί.
Το πρώτο πράγμα που έκανα μόλις ξύπνησα ήταν να πάω να βρω τη βρύση που είχε την ονομασία: Το νερό του Δεσπότη. Σύμφωνα με τις διηγήσεις των δικών μου, ήταν πάνω στο δρόμο που οδηγεί στο χωριό και το χάλκινο καζάνι που πέφτει το νερό το είχε βάλει ο προπάππος μου Αγαθαγγελίδης Αγαθαγγελος. Το βρήκα εύκολα. Έχει ακόμα και σήμερα την ίδια ονομασία: despot suyu. Ήταν σε μια πανέμορφη τοποθεσία κάτω από έναν βράχο. Δίπλα του υπάρχει ένας δεύτερος μεγαλύτερος βράχος που μοιάζει με ανθρώπινο αυτί. Από αυτό δόθηκε και η ονομασία στο χωριό: «κουλάκ» το αυτί και «καγιά» ο βράχος στα τουρκικά. Γύρω υπήρχαν παντού έλατα. Απέναντι από τη βρύση στην άκρη του δρόμου περίμενε όρθιος ένας ηλικιωμένος Τούρκος. Αφού περίμενε να πιω νερό με ρώτησε από πού είμαι και πού πάω, έτσι κατάλαβα εγώ δηλαδή. Του απάντησα: Γιουνάν, Γιουνανιστάν. Έκπληκτος με αρπάζει από το μπράτσο, με πάει στην βρύση και μου δείχνει με το μπαστούνι το καζάνι λέγοντας με ενθουσιασμό: «Γιουνάν! Γιουνάν!»
Εκείνη η μέρα, με αυτά τα δυο συμβάντα, θα μείνει για πάντα χαραγμένη στο μυαλό μου, δεν υπήρχε καλύτερη πραγματικότητα, δεν με ένοιαζε αν θα βρω άλλη μετά, ήταν η πραγματικότητα μου! Θα μπορούσα να φύγω εκείνη τη στιγμή να επιστρέψω στην Ελλάδα και να είμαι υπερευχαριστημένος και γεμάτος ικανοποίηση.
Φυσικά αργότερα διαπίστωσα ότι δεν διέφεραν και πολύ από την πραγματικότητα τα περισσότερα από αυτά που είχα ακούσει και είχα μάθει. Θρυλικά βουνά, ξακουστά χωριά χιλιοτραγουδισμένα.
Όλος ο Πόντος είναι πραγματικά όμορφος και ευλογημένος!
Στο προφίλ σας στο facebook αναρτάτε συχνά φωτογραφίες από τον Πόντο που έχετε ο ίδιος τραβήξει. Αντιλαμβάνεστε πως κάθε στιγμιότυπο είναι ένα μικρό κομμάτι ιστορίας που προκαλεί κύματα συγκίνησης σε όλους όσοι το βλέπουν;
Όταν άρχισα να ψάχνω πληροφορίες και φωτογραφίες για τα χωριά των προγόνων μου έβρισκα ελάχιστες (έως και καθόλου), από τουρκικές σελίδες κυρίως, φωτογραφίες χωρίς τίτλο και περιγραφή οι περισσότερες ή θα είχαν τωρινές ονομασίες, δυσκολεύτηκα αρκετά μέχρι να αποκτήσω μια πλήρη εικόνα. Αυτό όμως με βοήθησε στο να μάθω καλύτερα την περιοχή.
Όποτε μπορώ να καταλάβω πώς είναι και πώς νιώθει κάποιος που βλέπει το χωριό των προγόνων του στις αναρτήσεις μου. Ένας λόγος που το κάνω είναι και για να τους παροτρύνω ή να τους δελεάσω κατά κάποιο τρόπο, να επιστρέψουν το γρηγορότερο στις ρίζες τους, εκεί που γεννήθηκαν οι παππούδες τους.
Πολύ γρήγορα αντιλήφθηκα και κάτι ακόμα: πως κάθε φωτογραφία από τον Πόντο μπορεί να κρύβει μια μικρή ή μεγάλη ιστορία.
Δεν διαγράφω καμία φωτογραφία, ακόμα και αυτές που έχουν τραβηχτεί κατά λάθος. Έχει τύχει από τέτοια φωτογραφία να γίνει αργότερα μια σημαντική ταυτοποίηση. Όλες οι φωτογραφίες από τον Πόντο μπορεί να κρύβουν κάτι ενδιαφέρον και σημαντικό.
Παρατήρησα ότι δείχνετε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη Σάντα. Γιατί; Είναι διαφορετική η περιοχή και τα χωριά της από τον υπόλοιπο Πόντο;
Η Σαντά εκτός από την ενδιαφέρουσα ιστορία που έχει είναι και μια από τις ομορφότερες περιοχές στον Πόντο. Παρά την καταστροφή της δεν έχουν γίνει μεγάλες αλλαγές και σου δίνει μια πιο σαφή εικόνα για το πώς μπορεί να ήταν η ζωή στον Πόντο πριν από 100 χρόνια.
Έχω και την εντύπωση ότι η σχέση μου με τη Σαντά είναι καρμική, για πολλούς και διάφορους λόγους. Πολλά χρόνια πριν αρχίσω την έρευνα, θα μου έπαιρνε ώρες να τους αναφέρω και να τους εξηγήσω όλους. Ενδεικτικά θα πω μόνο ότι το σπίτι μου στη Θεσσαλονίκη και το σχολείο στην ενορία Πιστοφάντων της Σαντάς έχουν ακριβώς το ίδιο γεωγραφικό πλάτος (και τα 6 ψηφία), είναι δηλαδή ακριβώς στην ίδια ευθεία. Το ίδιο ακριβώς γεωγραφικό πλάτος έχει και κεντρικό σημείο στο χωριό μου το Γάαλαν στο Γουρούχ.
Γνωρίζω πολλά για τη Σαντά, ίσως περισσότερα και από ότι γνωρίζω για το Γουρούχ και τα χωριά μου στη Δράμα, και γνώριζα πολλά πριν ακόμα την επισκεφτώ.
Ήταν και το πρώτο μέρος που επισκέφτηκα. Από το αεροδρόμιο της Τραπεζούντας, τα μεσάνυχτα, νοίκιασα αυτοκίνητο και έφυγα για τη Σαντά. Αισθανόμουν περίεργα μόλις βγήκα από το αεροδρόμιο και ετσι επέλεξα να πάω σε μέρος που μου ήταν οικείο, κάτι σαν προσαρμογή. Το ξημέρωμα ήμουν εκεί, 11/9/21. Ήταν και ημέρα μνήμης για τη Σαντά,τα 100 χρόνια από την καταστροφή της.
Πλέον θεωρώ τη Σαντά και δικό μου τόπο.
Πώς ταυτοποιήσατε τους χώρους που έχετε φωτογραφήσει και πώς τους αντιστοιχίσατε με ναούς, μνημεία ή εγκαταστάσεις που υπήρχαν εκεί στις αρχές του 20ού αιώνα και πριν από τη Γενοκτονία;
Με πολύ ψάξιμο, σε παλιούς και σύγχρονους χάρτες από βιβλία, μαρτυρίες και το διαδίκτυο. Στο διαδίκτυο υπάρχουν πλέον κάποιες αξιόλογες-αξιόπιστες ομάδες και ιστιότοποι που βοηθούν αρκετά. Μπορείς να βρεις αποσπασματικά όλα τα παραπάνω.
Δεν είναι εύκολο όμως, υπάρχουν λάθη παντού, ακόμα και στους σύγχρονους δορυφορικούς χάρτες υπάρχουν λάθη. Κάθε πληροφορία πρέπει να τη διασταυρώνεις δύο και τρεις φορές από διαφορετικές πηγές για να είσαι σίγουρος.
Η έρευνα στο πεδίο είναι σχετικά εύκολη αν είσαι διαβασμένος, έχεις χρόνο υπομονή και όρεξη. Βοηθάει και το ότι έχω καλή φωτογραφική μνήμη.
Από τη μέχρι τώρα περιήγησή σας στον Πόντο, μπορείτε να πείτε με ασφάλεια εάν οι ντόπιοι γνωρίζουν ότι μιλούν την ποντιακή διάλεκτο και πως αυτή έχει τις ρίζες της στα αρχαία ελληνικά;
Το γνωρίζουν! Δεν έχω έρθει σε επαφή με πολλούς αλλά με όσους ήρθα σε επαφή το γνώριζαν.
Αλήθεια πώς σας υποδέχτηκαν εκεί; Γνώριζαν ότι είστε Έλληνας Πόντιος; Ήταν εύκολη υπόθεση η φωτογράφηση;
Τις περισσότερες φορές με καλοσύνη και ευγένεια. Φιλόξενοι άνθρωποι. Ένα ευχάριστο πρόβλημα που αντιμετωπίζω είναι ότι με προσκαλούν πάντα για ένα τσάι ή αριάνι ή ακόμα και για φαγητό και έτσι χάνω λίγο από τον πολύτιμο χρόνο μου. Όμως έχει και αυτό την ομορφιά του. Εάν γνώριζα και τη γλώσσα σίγουρα θα είχε περισσότερο ενδιαφέρον και θα μου ήταν ευκολότερο, δεν θα χρειαζόταν να χρονοτριβώ με τον μεταφραστή του κινητού τηλεφώνου και το κυριότερο θα είχα πιο άμεση επαφή.
Πάντα τους λέω ότι έχω έρθει από την Ελλάδα και για την εκεί καταγωγή μου, τη Κερασούντα. Υπάρχουν και αυτοί που όταν ακούνε Ελλάδα σε κοιτάνε λίγο καχύποπτα (συνήθως οι νεότεροι) υποθέτουν ότι μπορεί να έχεις πάει εκεί με πονηρό σκοπό π.χ., σαν χρυσοθήρας. Αλλάζει όλο αυτό όταν καταλάβουν τις πραγματικές διαθέσεις μου και με εμπιστευτούν. Γενικά δεν έχω αισθανθεί έως τώρα εχθρική ή απειλητική διάθεση, μόνο φιλική! Αν και δεν είναι λίγες οι φορές που με έχουν συμβουλέψει ότι θα πρέπει να προσέχω, ακόμα και άνθρωποι που τους συναντούσα για πρώτη φορά και τυχαία!
Ούτε ως προς τη φωτογράφηση αντιμετώπισα κάποιο σοβαρό πρόβλημα. Κάποιες φορές τους δείχνω κάποιες από τις φωτογραφίες από τα ταξίδια μου και αυτό τους καθησυχάζει αρκετά. Φυσικά φροντίζω να μην προκαλώ και ζητάω άδεια εάν θέλω να φωτογραφίσω κάποιο παλιό σπίτι που κατοικείται ακόμα.
Η μοναδική φορά που αισθάνθηκα άβολα ήταν φέτος το καλοκαίρι στην περιοχή του Γουρούχ στην Κερασούντα.
Πήγα για πρώτη φορά στο χωριό καταγωγής της εκ μητρός γιαγιάς μου. Εκεί με είδαν που φωτογράφιζα από μακριά και ήρθαν με ρώτησαν τι κάνω. Τους εξήγησα, όσο μπορούσα δηλαδή και μου είπαν ότι είναι απαγορευμένη περιοχή, πως δεν πρέπει να βγάζω φωτογραφίες και ότι θα πρέπει να φύγω το συντομότερο από εκεί γιατί θα πρέπει να ενημερώσουν την αστυνομία. Μου ζήτησαν μάλιστα να δούνε και τι έχω τραβήξει έως εκείνη την στιγμή!
Το 2017 στα δάση της περιοχής Γουρούχ είχε βρει καταφύγιο μια ομάδα Κούρδων, μέχρι να τους συλλάβουν όλους το 2020 έβλεπα στο διαδίκτυο οδηγίες και επισημάνσεις της τοπικής αστυνομίας προς τους κατοίκους της περιοχής, ότι σε περίπτωση που δούνε κάποιο ξένο άτομο ή οτιδήποτε το περίεργο να ειδοποιήσουν άμεσα την αστυνομία, να μην δίνουν πληροφορίες και να μην αφήνουν τροφιμα στις καλύβες και τα εξοχικά τους. Όποτε κατάλαβα αμέσως και το λόγο της ανησυχίας τους και της όλης συμπεριφοράς. Λίγο αργότερα μας φώναξαν 2-3 μεγαλύτεροι σε ηλικία, απορημένοι μάλιστα από τη συμπεριφορά των μικρότερων, με κέρασαν τσάι και συζητήσαμε (μέσω τεχνολογίας πάντα). Φεύγοντας μάζεψαν και μου έδωσαν φρούτα να φέρω στην Ελλάδα. Ανέκαθεν η περιοχή του Γουρούχ δεν ήταν εύκολη.
Δείτε περισσότερες φωτογραφίες από την πατρίδα:
⇒ Το φωτογραφικό υλικό παραχώρησε στο pontonews.gr, για τις ανάγκες της δημοσίευσης, ο Χρήστος Ξενίδης.
