Ο λογικός παράδεισος

Αυτήν την όμορφη κυρά τη λογική πολύ την αγαπάω. Μ’ αναπαύει, μ’ ησυχάζει· αγαλλιάζει η καρδούλα μου ν’ ακούω γύρω μου ανθρώπους να σκέφτονται, να επιχειρηματολογούν και –γενικώς– να λειτουργούν λογικά. Κι όταν συμβαίνει τ’ αντίθετο στενοχωριέμαι κι αναστατώνομαι. Παλιότερα θύμωνα. Δεν ήμουν άνθρωπος του θυμού, αλλά μπροστά στο παράλογο, μια και δυο, στο τέλος γινόταν η έκρηξη. Άναβε και πυροκοκκίνιζε το ποντιακό νεύρο και…

Από μικρός δεν θύμωνα με τ’ άλλα πράγματα που συνήθως θυμώνουν οι άνθρωποι· αλλά άμα προσβαλλόταν η λογική, εκεί οργιζόμουν.

Δεν ξέρω πώς να το περιγράψω αυτό που μου συνέβαινε. Ερχόταν το παράλογο και γυρνούσε μέσα στο μυαλό μου· μα όχι ομαλά. Είχε γωνίες, αγκύλωνε, σταματούσε κι άρχιζε από την αρχή την κίνησή του. Και πάλι σφήνωνε· και φτου κι απ’ την αρχή. Κι αυτή η ανώμαλη κίνηση η εγκεφαλική σε κάθε κύκλο ατελή κι ατελέσφορο με φόρτιζε, με φόρτωνε και στο τέλος ερχόταν τ’ αναπόφευκτο ξέσπασμα.

Τέλος πάντων, πολέμησα πολύ να νικήσω αυτό το πράγμα. Με τη Χάρη του Τριαδικού μας Θεού και με τα παθήματα της ζωής και με τα χρόνια ευτυχώς μαλάκωσα κάπως. Έμαθα να ελέγχω το θυμό μου, αλλά η πίκρα, η δυσφορία κι η στενοχώρια μπροστά στο παράλογο συνεχίζει να με ταλαιπωρεί.

Η λογική είναι από τα μεγαλύτερα δώρα του Θεού στον άνθρωπο. Δεν είναι τυχαίο που ο Χριστός μας, ο Υιός του Θεού Πατέρα ονομάζεται και Λόγος, όπως τ’ αναλύω σ’ ένα παλιότερο άρθρο μου με τίτλο «Παραλογισμός»¹. Έτσι το ‘χω στο μυαλό μου: η Ειρήνη, η Αρμονία κι η Γαλήνη που μόνο η Χάρη του Τριαδικού μας Θεού μπορεί να φέρει στην καρδιά τ’ ανθρώπου συνδέεται με τη λογική. Αυτήν την υπέρτατη, τη Θεία λογική την αγιασμένη· τη μόνη άρτια, ολοκληρωμένη και τέλεια.

Και το πιστεύω ακράδαντα πως πιο λογικός άνθρωπος από την Παναγία δεν υπήρξε κι ούτε θα υπάρξει ποτέ. Γιατί το μυαλό της Υπερτέρας πάντων των Αγίων, της Μητέρας του Θεού και Σαρκωθέντα Λόγου δεν σκοτίζεται ποτέ από συμπλέγματα, πάθη, ιδιοτέλειες κι άλλες σφαλερές κινήσεις. Η «καθαροτέρα λαμπηδόνων ηλιακών», που λέει και στα μεγαλυνάρια του Παρακλητικού Κανόνα, είναι επιπλέον άνοση στη σύγχυση και στο σκοτασμό του νου που επιφέρουν οι προσβολές του μισόκαλου· αυτού λέω, του μισάνθρωπου κι αρχέκακου εχθρού.

Γι’ αυτό και στον Ακάθιστο Ύμνο ο Άγιος Ρωμανός ο Μελωδός (συμφωνώ με όσους λένε πως αυτός είναι ο θεόπνευστος δημιουργός των Χαιρετισμών) γράφει πως η Παναγία βοηθάει τους πιστούς να καθαρίσουν το μυαλό τους («χαίρε, πιστών καταυγάζουσα φρένας»). Την αποκαλεί «αυλή λογικών προβάτων» και «πιστών οδηγέ σωφροσύνης».

«Συ γαρ ενουθέτησες τους συληθέντας τον νουν», ψέλνει της Παναγιάς παρακάτω. Και στον γνωστό λειτουργικό ύμνο Επί Σοι χαίρει, Κεχαριτωμένη ο υμνωδός την ονομάζει «Παράδεισο λογικό».

Γιατί, όμως, επιμένει ο Άγιος υμνωδός τόσο πολύ στη λογική της Θεοτόκου; Νομίζω ότι θέλει να μας πει πως όχι μόνο η ασύγκριτη καθαρότητα της Θεοτόκου, αλλά και η ανυπέρβλητη ταπεινοφροσύνη της, σχετίζονται απόλυτα με τη λογική της. Βλέπετε, μόνον η άρτια λογική οδηγεί στο «γνώθι σαυτόν» και στην κινητήρια δύναμη της ταπεινοφροσύνης που είναι η συνειδητοποίηση ότι αυτά που γνωρίζει ο άνθρωπος είναι σχετικά λίγα και η λογική του έχει όρια, είναι πεπερασμένη.

Η ανθρώπινη λογική, λοιπόν, που δεν αναγνωρίζει τον ατελή και πεπερασμένο χαρακτήρα της δεν είναι η κανονική λογική, αλλά μια στρεβλή κι ανώμαλη απομίμησή της.

Η κανονική λογική οδηγεί στην ταπεινοφροσύνη, στην προσέλκυση της Θείας Χάριτος («ο δε ταπεινών εαυτόν υψωθήσεται», Λουκ. 18,14) και στην Ορθοδοξία. Τελικά διδάσκει την αναγκαιότητα της αυτοϋπέρβασής της για τη γνωριμία –διά της Πίστεως– με την Αλήθεια που είναι ο Χριστός που απελευθερώνει («γνώσεσθε την αλήθειαν, και η αλήθεια ελευθερώσει υμάς», Ιω. 8,32).

Η κανονική λογική οδηγεί στην αποκατάσταση της σχέσης μας με τον Παντογνώστη Θεό, για να υπάρξει η αυτόματη και Θεοκίνητη διάκριση και επιλογή του καλού. Και όχι βέβαια εκείνη η ατελής και άκρως προβληματική διάκριση που βασίζεται στην πεπερασμένη γνώση και νοητική μας δυνατότητα. Αυτός είναι ο αγιασμός τ’ ανθρώπου και η αποκατάσταση του αρχαίου (προ-πτωτικού) τού κάλλους.

Αυτήν την αντίληψη της κανονικής λογικής από μιας αρχής έχει βαλθεί να καταστρέψει ο διάολος με τα τσιράκια του. Στη δική τους διεστραμμένη εκδοχή η έννοια της λογικής μετατέθηκε και εμφανίζεται ως αντίθετη με την Ορθοδοξία. Εμείς, λοιπόν, που ζητάμε συνέχεια από τον Θεό και τους Άγιους Πατέρες μας «ευ-λογία» είμαστε οι παράλογοι και οι σκοταδιστές…

Το μεγάλο πρόβλημα όμως είναι ότι εν πολλοίς έχει πέσει κι η Ορθόδοξη Θεολογία μέσα σε αυτήν την παγίδα και χρησιμοποιεί αδόκιμα την έννοια της λογικής και του ορθολογισμού ως αντίθετων πραγμάτων με την Πίστη μας. Καταλαβαίνω πώς το λένε, αλλά δεν συμφωνώ ολότελα με αυτήν τη διαλεκτική.

Την κυρα-λογική που ‘ναι από τις πιο όμορφες κυρίες των τιμών της Αειπαρθένου Παναγιάς μας δεν την χαρίζω με τίποτα στους άφρονες!²