Η ουκρανική κρίση είναι κρίκος στην αλυσίδα μιας παγκόσμιας ανακατάταξης ισχύος. Το ζήτημα που τίθεται στις μέρες μας είναι ποιος θα ηγεμονεύσει στον κόσμο. Τον ρόλο αυτό μετά τον Β’ Παγκόσμιο τον είχαν οι ΗΠΑ. Ιδίως μετά το 1991 φάνηκε η ιστορία να… τελειώνει, αλλά σε ένα σύμπαν κινούμενο διαρκώς και μεταλλασσόμενο τέλος δεν υπάρχει.
Η αμερικανική ηγεμονία δεν θεωρείται δεδομένη. Αμφισβητείται. Όμως οι Αμερικανοί δεν είναι διατεθειμένοι να μοιραστούν την κυριαρχία τους. Παίρνουν θέση για να την επιβεβαιώσουν.
Η αμφισβήτηση προέρχεται από την Κίνα. Η ώρα να την αντιμετωπίσουν δεν ήρθε. Ετοιμάζονται.
Το πλαίσιο αυτής της ετοιμασίας περιλαμβάνει και την υποταγή της Ρωσίας. Οι Αμερικανοί πιστεύουν πως θα καταφέρουν να την υποτάξουν και να τη σύρουν ως δευτερεύουσα δύναμη –και όχι ως ισότιμη υπερδύναμη– στην αντιπαράθεσή τους με την Κίνα. Προφανώς έχουν εκτιμήσει ότι οι ρωσοκινεζικές διαφορές και επιδιώξεις μπορεί να συγκλίνουν προσωρινά, θα αποκλίνουν όμως και θα είναι ανταγωνιστικές στο μέλλον.
Το ουκρανικό επεισόδιο εντάσσεται σε αυτήν την αμερικανική κλιμάκωση-πρόσκληση και προς τη Ρωσία και προς τις ευρωπαϊκές χώρες, να συνταχθούν πίσω από την αμερικανική ηγεμονία.
Δεν υπάρχει καμιά λογική εξήγηση που να απαντά στο ερώτημα γιατί η Ρωσία να επιτεθεί στην Ουκρανία, υπόθεση που προκάλεσε την αμερικανική κινητοποίηση και παρουσία στη χώρα. Ούτε το Κίεβο είναι έτοιμο να ανακαταλάβει τις κατειλημμένες από τους ρωσόφωνους αντάρτες ανατολικές περιοχές, για να εξηγηθεί η συγκέντρωση του ρωσικού στρατού. Μια επιχείρηση proxy war –δηλαδή, να βάλουν οι Αμερικανοί τους Ουκρανούς να πολεμούν με τους Ρώσους σε έναν πόλεμο φθοράς– έχει γίνει αντιληπτή, και δεν φαίνεται να βρίσκει ανταπόκριση στην ουκρανική κοινωνία.
Έχουμε να δούμε πολλά επεισόδια σ’ αυτήν τη μακρά πορεία επαναπροσδιορισμού των ισορροπιών του διεθνούς συστήματος. Και σ’ αυτό το γεωπολιτικό παιχνίδι «παίζει» και η Ελλάδα. Όχι ως βασικός παίκτης, αλλά ως πιόνι στην σκακιέρα.
Το διακύβευμα είναι πρωτίστως η ακεραιότητα της χώρας και δευτερευόντως τα κυριαρχικά της δικαιώματα για τα οποία η πολιτική τάξη δείχνει διατεθειμένη να υποχωρήσει υποβαθμίζοντας τη σημασία τους.
Υπάρχει και ένα τρίτο στοιχείο που διακυβεύεται, καθοριστικό στη σύγχρονη πορεία του ελληνισμού μετά την δημιουργία του νεοελληνικού κράτους. Ο οικουμενικός ελληνισμός. Το στοιχείο αυτό ο αθηναϊκός μικροελλαδισμός το θεωρεί πολύ υποβαθμισμένο, διότι η ιδεολογία της μικράς εντίμου Ελλάδος με την οποία δομήθηκε η κυρίαρχη αντίληψη –ιδίως μετά το 1922– του έχει προσδώσει ακραία εθνικιστικά, επιθετικά χαρακτηριστικά. Μέχρι που το διακωμωδεί. Και όμως, αυτός ο ελληνισμός υπάρχει.
Δεν είναι μόνο ο ομογενειακός ελληνισμός που βρέθηκε από τον 18ο αιώνα σε διάφορες περιοχές της Ευρώπης και λίγο αργότερα του Νέου Κόσμου για λόγους εύρεσης εργασίας. Είναι και ο ελληνισμός της Ανατολής σε περιοχές που από την αρχαία εποχή επεκτάθηκαν οι Έλληνες με τις αποικίες τους. Και στην πιο σύγχρονη ιστορική περίοδο ο ελληνισμός που βρέθηκε στον ρωσικό χώρο επί Μεγάλης Αικατερίνης, ή ακολούθησε τα ρωσικά στρατεύματα που είχαν καταλάβει μέρος του Πόντου μετά τη συμφιλίωση της κομμουνιστικής ηγεσίας των μπολσεβίκων με τον Κεμάλ.
Ένα μέρος αυτού του ελληνισμού ήρθε στον μικροελλαδικό χώρο, αλλά ένα άλλο υπάρχει διασκορπισμένο και στην Ουκρανία.
Οι περιοχές της χώρας που βρίσκονται υπό την κατάληψη των ρωσόφωνων, ή η Μαριούπολη την οποία επισκέφθηκε μέσα στην εβδομάδα ο υπουργός Εξωτερικών Νίκος Δένδιας, βρίθουν από Έλληνες με τα χαρακτηριστικά που περιγράφηκαν παραπάνω. Υπάρχουν και γύρω στους 3.000 και στην Κριμαία, τη χερσόνησο που κατέλαβαν και προσάρτησαν οι Ρώσοι. Την αρχαία Ταυρίδα.
Μόνο ένα έθνος που δεν σέβεται την ιστορία του θα εγκατέλειπε στη μοίρα τους τους ομοεθνείς του. Η ιδεολογία του μικροελλαδισμού δεν έχει τέτοια προβλήματα. Ό,τι δεν εξυπηρετεί τον γεωγραφικό χώρο που θεωρεί πυρήνα του, είναι αναλώσιμο.
Από την Κριμαία και τον ελληνισμό της έχουμε άμεση εμπειρία. Θέλουν να μείνουν στον τόπο τους, αλλά και να επισκέπτονται την Ελλάδα την οποία θεωρούν πατρίδα τους. Η Κριμαία βρίσκεται αυτή τη στιγμή υπό ρωσική κυριαρχία. Τα διαβατήρια που έχουν οι Έλληνες εκεί είναι ρωσικά. Και αυτό δημιουργεί πρόβλημα στην παροχή της αναγκαίας για να ταξιδεύσουν θεώρησης από την ελληνική πρεσβεία στο Κίεβο ή τα ελληνικά προξενεία.
Όπως είναι γνωστό η Ελλάδα δεν έχει αναγνωρίσει την κατοχή της Κριμαίας από τη Ρωσία ευθυγραμμιζόμενη με τη θέση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Έτσι, οι Έλληνες της Κριμαίας βρίσκονται σε αυτό το αδιέξοδο. Να έχουν διαβατήριο που δεν αναγνωρίζεται, να μην τους χορηγείται βίζα και να μην μπορούν να επισκεφθούν την Ελλάδα. Σε τι φταίνε οι ίδιοι; Σε τίποτε.
Πέρα από μέρος μιας εξέλιξης στην παγκόσμια ηγεμονία, το ουκρανικό δοκιμάζει την Ευρωπαϊκή Ένωση. Για άλλη μία φορά αποδεικνύεται ότι σε δύσκολες στιγμές γεωπολιτικών ανακατατάξεων δεν αρκεί η ήπια πολιτική. Χρειάζεται ηγεμονική σκληρή πολιτική. Και η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν διαθέτει. Γι’ αυτό γίνεται αστείο παρακολούθημα άλλων χωρίς να μπορεί να υπερασπίσει τα συμφέροντα των πολιτών της.
Το πρόβλημα με την Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι μόνο η απουσία σκληρής ισχύος. Είναι η έλλειψη ταυτότητας. Δεν γνωρίζει τι είναι, τι θέλει και πώς να το επιδιώξει. Δεν γνωρίζει από πού να αντλήσει στοιχεία ταυτότητας σε έναν κατακερματισμένο κόσμο. Τι είναι σήμερα οι ευρωπαϊκοί λαοί; Τι τους συνέχει;
Σε μια περίοδο νεοφιλελεύθερης κυριαρχίας το στοιχείο που ένωνε την Ευρώπη ήταν μαρξιστικό. Ήταν η τελωνειακή ένωση – δηλαδή η οικονομία, επιβεβαιώνοντας τη θέση του Μαρξ ότι εν τέλει η οικονομία είναι το καθοριστικό στοιχείο.
Στο περιθώριο όμως των φληναφημάτων της ευρωπαϊκής διανόησης ακούγονται φωνές όπως της Ιταλίδας ελληνίστριας Andrea Marcolongo και της Γαλλίδας Louise Guillemot που πιστεύουν πως τα «αρχαία γράμματα» και γενικότερα όλα όσα μας έρχονται από την Ελλάδα και τη Ρώμη είναι ακόμα κάτι πολύ ζωντανό που μας επιτρέπει να αντιμετωπίσουμε πολλά θέματα. Που δίνουν τη δυνατότητα στην Ευρώπη να αναζητήσει σύγχρονη ταυτότητα.
Δεν ξέρω αν η Ευρώπη θα το κάνει, αλλά στην Ελλάδα όπου κυριαρχεί ο αποδομητισμός –η προσπάθεια δηλαδή να μας πείσουν ότι ήμασταν κάποιοι κατσαπλιάδες που περιφέρονταν στα αρχαία ερείπια βοσκώντας πρόβατα και οι περιηγητές της Ευρώπης τον 18ο αιώνα μας ανακάλυψαν, τους κινήσαμε το ενδιαφέρον, μας ονόμασαν Έλληνες και μας δημιούργησαν κράτος–, δεν πρόκειται να παραχθεί τίποτε. Αντιθέτως, φέρεται ως βαρύ φορτίο η αίσθηση της συνέχειας των Ελλήνων ως εθνότητας από την αρχαία εποχή.
Αυτές οι αποδομητικές αντιλήψεις όχι μόνο είναι ανιστόρητες, αλλά είναι και επικίνδυνες. Αποτελούν τη σύγχρονη πολιτική και ιδεολογική διαίρεση των Ελλήνων:
- Η πρώτη διαιρετική γραμμή εντοπίζεται προτού ξεσπάσει η Επανάσταση. Ήταν μεταξύ αυτών που ήθελαν μια οικουμενική Ελλάδα (Ρήγας Φεραίος) και εκείνων που επιθυμούσαν μια στενή, μικρή και «καθαρή» Ελλάδα (Κοραής).
- Η δεύτερη διαίρεση εντοπίζεται μεταξύ αυτών που ήθελαν έλεγχο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας εκ των έσω και ανάληψης της ηγεσίας της από τους Έλληνες και εκείνων που προέκριναν την Επανάσταση σε ένα μικρό, ελεγχόμενο μέρος όπου θα εξαντλούνταν η δυναμική της.
- Η τρίτη, μετά την έναρξη της Επανάστασης, ήταν μεταξύ αυτών που ήθελαν μια αυτόνομη και αυτοδύναμη ανάπτυξη (Κολοκοτρώνης και οι συν αυτώ) και εκείνων που ήθελαν την ένταξη στις τότε δυτικές δομές και την εξέλιξή της υπο τη δυτική επιρροή (Μαυροκορδάτος).
- Η τέταρτη ήταν μεταξύ της ομάδας που συσπειρώθηκε περί τον Όθωνα και των συνταγματιστών.
- Η πέμπτη μεταξύ αυτών που υποστήριζαν την Μεγάλη Ιδέα και την ένταξη του συνόλου του ελληνισμού στο νέο ελληνικό κράτος και των οπαδών της μικράς, εντίμου Ελλάδος.
- Η έκτη μεταξύ Βενιζελικών και Βασιλικών.
- Και μετά το 1936, η έβδομη μεταξύ Δεξιάς και Αριστεράς. Μια διαίρεση που ταλάνισε τον ελληνικό λαό μέχρι πριν από λίγα χρόνια.
Σήμερα έχουμε μια όγδοη διαίρεση, μεταξύ αυτών που υποστηρίζουν την εθνική συνέχεια των Ελλήνων από την αρχαία εποχή ως σήμερα, και εκείνων που πιστεύουν πως ο ελληνισμός ως εθνότητα δημιουργήθηκε μετά τη συγκρότηση του νεοελληνικού κράτους. Αυτή η διαχωριστική γραμμή είναι οριζόντια. Διατρέχει όλα τα κόμματα.
Και το ερώτημα είναι τι συσπειρώνει τον κόσμο στις κομματικές παρατάξεις; Ποιο είναι το κοινό στοιχείο των κομμάτων; Υπάρχει ή τα κόμματα είναι το προκάλυμμα, η επίφαση μιας ουσιαστικά ανύπαρκτης δημοκρατίας;
Διότι το κοινό χαρακτηριστικό όσων συσπειρώνονται στα κόμματα θα είναι ή η μαρξιστική άποψη ότι η οικονομία είναι η σε τελευταία ανάλυση καθοριστική, ή το εποικοδόμημα, ο πολιτισμός για τους μη μαρξιστές. Και στον πολιτισμό το κυρίαρχο στοιχείο είναι η αίσθηση της ταυτότητας. Ποιοι είμαστε.
Ούτε το πρώτο, ούτε το δεύτερο είναι το κριτήριο της συσπείρωσης των πολιτών σήμερα στα κόμματα.
Αλλά, τότε τι είναι;
Χωρίς το πολιτισμικό στοιχείο της ταυτότητάς μας θα έχει δίκιο και ο κ. Μητσοτάκης που στο χαιρετισμό του στο βιβλίο του Μαρκ Μαζάουερ μίλησε για νεογέννητο έθνος-κράτος. Μια έξυπνη έκφραση που καλύπτει τη θέση της «νεοελληνικής» (σε εισαγωγικά γιατί δεν ξέρω αν θέλει να ονομάζεται έστω και νεοελληνική) αποδομητικής ομάδας που πιστεύει πως το κράτος δημιούργησε το 1821 το έθνος.
Με τέτοιες αντιλήψεις όχι μόνο εθνική συνείδηση δεν συγκροτείται, αλλά βεβαίως το κράτος που δημιουργείται είναι της ποιότητας για την οποία επαίρονται ο κ. Μητσοτάκης και οι ομοϊδεάτες του. Αυτό που βιώνουμε καθημερινά με την επιβολή του ως αρίστου από τους οπαδούς του κόμματος· σήμερα της Νέας Δημοκρατίας, χθες άλλου και αύριο κάποιου άλλου.
Οι όροι αυτοί είναι από τους χειρότερους για την αντιμετώπιση των γεωπολιτικών ανακατατάξεων.
