Βίκτωρ Σαρηγιαννίδης, ένας θρύλος της παγκόσμιας αρχαιολογίας που συνδέθηκε με το Αφγανιστάν και το Τουρκμενιστάν

Έχει χαρακτηριστεί ως «ποιητής της αρχαιολογίας», ένας επιστήμονας παθιασμένος με τις αρχαιολογικές ανασκαφές και τις άγνωστες σελίδες της ιστορίας των πολιτισμών, με έργο που ταυτίστηκε με την πορεία του Μεγαλέξανδρου στα βάθη της Ανατολής. Ο Βίκτωρ Σαρηγιαννίδης πέθανε σαν σήμερα, 22 Δεκεμβρίου 2013 (άλλες πηγές αναφέρουν 23/12, ωστόσο η Επιτροπή Ποντιακών Μελετών επιβεβαιώνει τις 22/12 ως σωστή ημερομηνία)· την τελευταία φορά είδε το φως της ζωής στη Μόσχα, αφού είχε ήδη καταφέρει να φέρει στο φως τους αμύθητους θησαυρούς της Βακτριανής στο Αφγανιστάν και το αρχαίο βασίλειο της Μαργιανής στο Τουρκμενιστάν.

Το αποτύπωμα αυτού του Έλληνα Πόντιου της Τασκένδης με καταγωγή από την Αργυρούπολη στην ιστορία των ανασκαφών παραμένει ανεξίτηλο. Άλλωστε κατάφερε να κάνει πραγματικούς τους μυθικούς χώρους στην ποίηση του Καβάφη, έπειτα από επιμονή 30 χρόνων.

Το Ουζμπεκιστάν, το Αφγανιστάν και το Τουρκμενιστάν αποτέλεσαν πεδία έρευνας. Περίπου 200 είναι τα επιστημονικά άρθρα που έγραψε σε έγκυρα περιοδικά, και πάνω από 20 τα βιβλία που έχουν μεταφραστεί σε διάφορες γλώσσες.

Οι σπουδές του στη Σχολή Ιστορίας του Πανεπιστημίου της Τασκένδης τού άνοιξαν το δρόμο για τις πρώτες αρχαιολογικές αποστολές, ενώ μετά την αποφοίτησή του μετακόμισε στη Μόσχα όπου έγινε συνεργάτης του Ινστιτούτου Ιστορίας του Υλιστικού Πολιτισμού (σήμερα Ινστιτούτο Αρχαιολογίας Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών). Συνεχίζοντας τις σπουδές του εξειδικεύτηκε στο τμήμα Αρχαιολογίας της Μέσης Ανατολής. Εκείνη την περίοδο ξεκίνησαν και αποστολές του στο νότιο Τουρκμενιστάν.

Το 1963 ο Βίκτωρ Σαρηγιαννίδης έγινε διδάκτορας με εξειδίκευση στο θέμα των νεολιθικών μνημείων. Λίγα χρόνια αργότερα, ως ειδικός στην εξερεύνηση της κεντρικής Ασίας, μελέτησε σε βάθος την έρημο της Καρακούμ, μιας και πίστευε πως κρύβει μυστικά και ίχνη μεγάλων πολιτισμών.

Το χειμώνα του 1978-79 υπό την διεύθυνσή του πραγματοποιήθηκε η αρχαιολογική αποστολή στην Ασία από τη Σοβιετική Ένωση σε συνεργασία με το Αφγανιστάν. Τότε έγινε και η ανακάλυψη του «Χρυσού της Βακτριανής».

Στη διάρκεια των ανασκαφών στο Τιλιά-Τεπέ εντοπίστηκαν επτά βασιλικοί τάφοι στους οποίους ήταν κρυμμένα 20.000 χρυσά αντικείμενα.

Η ανακάλυψη του θησαυρού αποτέλεσε το επιστημονικό γεγονός του 20ού αιώνα. Ο ποντιακής καταγωγής Έλληνας που γεννήθηκε στην Κεντρική Ασία, περπάτησε στα βήματα του Μεγαλέξανδρου και τελικά έγινε ένα με τη μυστηριώδη και θρυλική Ανατολή.

Οι επόμενες ανασκαφές του Βίκτωρα Σαρηγιαννίδη είχαν σχέση με τις μετακινήσεις των Αρίων στην κεντρική Ασία και τη Μέση Ανατολή. Με αυτόν τον τρόπο βοήθησε να γίνουν γνωστές νέες σελίδες από την ιστορία της Μαργιανής: Στο τέλος της 3ης χιλιετίας στη Μέση Ανατολή έγιναν οι μεγαλύτερες μετακινήσεις της Άριας φυλής, λόγω των κλιματολογικών αλλαγών. Στην αναζήτηση του νερού οι άνθρωποι μετακινήθηκαν έως τον ποταμό Ινδό· εκείνη την περίοδο ιδρύθηκε το αρχαίο κράτος της Μαργιανής.

Η πρωτεύουσά του ανακαλύφθηκε το 1972 στην τοποθεσία Γκονούρ-τεπέ (Γκρίζος Λόφος): Στην κοιλάδα του ποταμού Μουργκάμπ υπήρχαν 300 οικισμοί. Ο μεγαλύτερος, στο Γκονούρ-τεπέ, ιδρύθηκε το 2300-2250 π.Χ. Την 2η χιλιετία οι άνθρωποι εγκατέλειψαν την περιοχή αυτή.

Ο ίδιος είχε αναφέρει σε συνέντευξή του πως, αν και μέχρι τότε πιστευόταν πως η έρημος Καρακούμ ήταν ακατοίκητη, ανακάλυψε εκεί αυτό που ο ίδιος αποκαλεί τον πέμπτο πολιτισμό του κόσμου (μετά τους αρχαίους πολιτισμούς της Κίνας, της Ινδίας, της Αιγύπτου και της Μεσοποταμίας).

Ακόμα, ο Βίκτωρ Σαρηγιαννίδης θεωρούσε πως η πρώτη μονοθεϊστική θρησκεία, αυτή του ζωροαστρισμού, εμφανίστηκε στην περιοχή της Μαργιανής. Ιδρυτής της, στα τέλη της 2ης χιλιετίας ή αρχή της 1ης ήταν ο Ζωροάστρης.

Οι αποστολές του στην κεντρική Ασία συνεχίστηκαν και τη δεκαετία του 2000. Για το έργο και τη συνεισφορά του στο κύρος του Τουρκμενιστάν, ο Έλληνας επιστήμονας βραβεύτηκε πολλές φορές και τιμήθηκε με τη χορήγηση της τουρκμενικής υπηκοότητας.

Επίσης το 1997 έλαβε και την ελληνική υπηκοότητα, και καθώς ήταν ένας πρεσβευτής του ελληνισμού το 2002 τιμήθηκε με τον Χρυσό Σταυρό του Τάγματος της Τιμής της Ελληνικής Δημοκρατίας. Ωστόσο παρά τις υποσχέσεις για οικονομική ενίσχυση του έργου του από την ελληνική πολιτεία, δεν στηρίχτηκε.

Πενιχρή ήταν και η σύνταξη που έλαβε από το ελληνικό Δημόσιο το 2005, κάτω από 200 ευρώ.

Ο Βίκτωρ Σαρηγιαννίδης ήταν μέλος της Ανθρωπολογικής Εταιρείας Ελλάδος, της Αμερικανικής Ακαδημίας και εκείνης της Ιταλίας. Το έργο του προβλήθηκε σε ντοκιμαντέρ πολλών δικτύων (ανάμεσά τους και το BBC).