Επί τριάντα ολόκληρα χρόνια, από το καλοκαίρι του 1991 ακόμα, δύο Έλληνες επιστήμονες, ο ομότιμος καθηγητής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας Κωνσταντίνος Φωτιάδης και ο διδάκτωρ Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Κράσνονταρ της Ρωσίας Παναγιώτης Τσατσανίδης, ερεύνησαν σχεδόν κάθε σπιθαμή του αρχείου του υπουργείου Εξωτερικών της Ρωσίας αλλά και των τελευταίων ημερών της Σοβιετικής Ένωσης.
Άνοιξαν φακέλους, στους οποίους κανένας Έλληνας δεν είχε πρόσβαση μέχρι τότε και μελέτησαν χιλιάδες έγγραφα, θέλοντας να διαπιστώσουν τη συμπεριφορά του ρωσικού στρατού, όταν κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο κατέλαβε τον Ανατολικό Πόντο, αλλά και τις σχέσεις των Ελλήνων κατοίκων του μαζί τους.
Απότοκος της μακροχρόνιας προσπάθειάς τους είναι το βιβλίο Ρωσοκρατία στον Πόντο 1916-1918 – Πόντος και Καύκασος στην Αντιπαράθεση των Μεγάλων Δυνάμεων κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, το οποίο θα κυκλοφορήσει και θα βρίσκεται στα χέρια του κάθε ενδιαφερόμενου το αργότερο στις αρχές του φετινού Δεκεμβρίου.
«Έπρεπε να απαντήσω σε κάποιες ερωτήσεις, για να δω φακέλους από το αρχείο και μία από αυτές ρωτούσε “Ποιο κομμουνιστικό κόμμα σας στέλνει”. Η διευθύντρια του αρχείου μου είπε να μη δώσω σημασία σε αυτήν την ερώτηση. Και αυτή η λεπτομέρεια υποδηλώνει ότι κανένας άλλος Έλληνας δεν είχε πρόσβαση τόσο βαθιά στα συγκεκριμένα αρχεία», αποκάλυψε ο Κωνσταντίνος Φωτιάδης στο pontosnews.gr.
Τεράστιας αξίας φωτογραφίες τεκμηριώνουν άγνωστα γεγονότα
Πρόκειται για ένα βιβλίο-ντοκουμέντο, το οποίο εκτός από σημαντικότατες πληροφορίες θα περιέχει και πολλές τεράστιας αξίας φωτογραφίες και ακουαρέλες της εποχής, αρκετές από τις οποίες θα δουν για πρώτη φορά το φως της δημοσιότητας.
Φωτογραφίες που σώθηκαν χάρη στον πολύ γνωστό Ρώσο αρχαιολόγο Θόδωρο Ουσπένσκι και την ομάδα του, οι οποίοι ερευνούσαν τις βυζαντινές εκκλησιές του Πόντου.
Να σημειωθεί ότι στο βιβλίο των δύο Ελλήνων επιστημόνων υπάρχει κεφάλαιο για τη δράση και το έργο του Θόδωρου Ουσπένσκι. Αναφέρεται, μεταξύ άλλων, ότι τόσο ο μητροπολίτης Τραπεζούντας Χρύσανθος όσο και οι Έλληνες κάτοικοι του Ανατολικού Πόντου δεν είδαν με καλό μάτι την παρουσία της ρωσικής αρχαιολογικής ομάδας, πιστεύοντας ότι θα πάρουν μαζί τους και τους αρχαιολογικούς θησαυρούς.
Ανατροπή πάγιας άποψης
Για ανατροπή μέσα από τις σελίδες του βιβλίου της άποψης που επικρατεί και η οποία θέλει το ρωσικό στρατό να είχε πολύ καλές σχέσεις με τους Έλληνες του Πόντου μέχρι την Επανάσταση των Μπολσεβίκων και αυτές οι σχέσεις να χαλάνε μετά τον Οκτώβριο του 1917, κάνει λόγο στο pontosnews.gr ο Παναγιώτης Τσατσανίδης.
«Κυρίως θέμα του βιβλίου είναι η παρουσία των Ρώσων στον Ανατολικό Πόντο, τον οποίο είχαν καταλάβει κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και πιο συγκεκριμένα στην Τραπεζούντα και στην ευρύτερη περιοχή. Δε μας ενδιέφερε πολύ να παρουσιάσουμε τις στρατιωτικές πτυχές και τα πολεμικά γεγονότα. Μας ενδιέφερε να παρουσιάσουμε το πώς διοίκησαν οι Ρώσοι και πώς τους δέχθηκαν οι Έλληνες του Πόντου. Μέσα από το βιβλίο μας ανατρέπουμε την άποψη που υπάρχει παραδοσιακά ότι μέχρι τον Οκτώβριο του 1917 τα πράγματα ήταν καλά και ότι οι αρνητικές συνέπειες για τους Έλληνες παρουσιάστηκαν μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση. Τα πράγματα δεν ήταν καλά από την αρχή της ρωσικής κατοχής, αν και τους πρώτους μήνες οι Ρώσοι είχαν καλή διάθεση», τονίζει ο Παναγιώτης Τσατσανίδης.
Όπως υποστηρίζει ο ίδιος, οι δυσκολίες ανεφοδιασμού που αντιμετώπιζαν οι ρωσικές δυνάμεις, αλλά και το γεγονός ότι τα πράγματα δεν πήγαιναν πολύ καλά ούτε στο πεδίο των μαχών, είχαν ως συνέπεια να μην ήταν τόσο καλή η συμπεριφορά των Ρώσων και πριν την Οκτωβριανή Επανάσταση.
Ωστόσο, η συμπεριφορά του ρωσικού στρατού μετά τον Οκτώβριο του 1917 και μέχρι τον Φεβρουάριο του 1918 που εγκατέλειψαν τον Πόντο, ήταν σαφώς χειρότερη από πριν.
Πρωτεύουσα των Ρώσων η Κωνσταντινούπολη
Για τα σχέδια των Ρώσων που ήθελαν να κατακτήσουν την Κωνσταντινούπολη και να την καταστήσουν πρωτεύουσα του αχανούς κράτους τους, κάνουν λόγο στο pontosnews.gr οι δύο επιστήμονες. Για να το πετύχουν αυτό, χρησιμοποίησαν τον Πόντο ως περιοχή εδραίωσης της δύναμής τους.
«Οι Έλληνες του Πόντου υποδέχθηκαν το ρωσικό στρατό ως απελευθερωτές, όταν μπήκαν στην Τραπεζούντα. Στο να μην πάρουν αρνητική τροπή οι σχέσεις του ρωσικού στρατού με τους Έλληνες κατοίκους του Πόντου, ήταν μεγάλη η συμβολή του μητροπολίτη Τραπεζούντας Χρύσανθου καθώς και του γιατρού Θεοφύλακτου Θεοφυλάκτου, ο οποίος προσέφερε τις υπηρεσίες του στο νοσοκομείο. Όπως προκύπτει από την έρευνά μας, τα σχέδια των Ρώσων ήταν να γίνει πρωτεύουσα της Ρωσικής Αυτοκρατορίας η Κωνσταντινούπολη. Από το 1914 υπάρχουν αρχεία που ονομάζουν την Κωνσταντινούπολη ως Τσάριγκραντ», λέει ο Κωνσταντίνος Φωτιάδης.
«Τα αρχεία του ρωσικού υπουργείου Εξωτερικών κάνουν λόγο για σχεδόν διαμελισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι Ρώσοι ήθελαν να καταλάβουν τη Σαμψούντα και τη Σινώπη και να μετατρέψουν την τελευταία σε μεγάλη ναυτική βάση, επειδή ήταν το πιο κοντινό λιμάνι στην Κριμαία. Βέβαια, βασικός τους στόχος ήταν η Κωνσταντινούπολη και η ευρύτερη περιοχή του Εύξεινου Πόντου, αφού οι Ρώσοι είχαν ήδη παραιτηθεί από την εγγύς Ανατολή», συμπληρώνει από την πλευρά του ο Παναγιώτης Τσατσανίδης.
Οι Έλληνες δήμαρχοι της Τραπεζούντας και η δημιουργική περίοδος
Όπως υποστηρίζουν οι δύο επιστήμονες, από τον Απρίλιο του 1916, όταν κατέλαβαν οι Ρώσοι την Τραπεζούντα και έως τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους δήμαρχοι στην πόλη ήταν δύο Έλληνες. Για περίπου τέσσερις μήνες ο τραπεζίτης Κωνσταντίνος Θεοφύλακτος και για περίπου ένα μήνα ο Γιώργος Φωστηρόπουλος. Αυτή η περίοδος ήταν πολύ καλή για τους Έλληνες της Τραπεζούντας, ωστόσο, όταν οι Ρώσοι κατάλαβαν ότι οι δύο Έλληνες δήμαρχοι ουσιαστικά στήριζαν τα συμφέροντα των συμπατριωτών τους, ζήτησαν την παραίτησή τους. Τοποθετήθηκε Ρώσος δήμαρχος και από τότε τα πράγματα άρχισαν να γίνονται πιο δύσκολα για τους Έλληνες του Πόντου.
«Όταν μπήκαν οι Ρώσοι στην Τραπεζούντα, οι στρατιώτες και οι ναύτες προχώρησαν σε κάποιες λεηλασίες, όμως γρήγορα μπήκε μία τάξη. Από τον Απρίλιο του 1916 έως τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους ήταν μία δημιουργική περίοδος για τους Έλληνες του Πόντου. Στην πρώτη φάση οι Ρώσοι ήθελαν μία συνεργασία με τους Έλληνες», λέει ο Παναγιώτης Τσατσανίδης.
«Τα πράγματα έγιναν πολύ δύσκολα μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση. Ο πόλεμος πλέον δεν ήταν δημοφιλής για τους Σοβιετικούς και τον Στάλιν, αφού πίστευαν ότι γινόταν για ιμπεριαλιστικούς λόγους. Ο στρατός άρχισε να μην υπακούει στους αξιωματικούς, με αποτέλεσμα να υπάρξει μία αναρχία και ληστείες», αναφέρει από την πλευρά του ο Κωνσταντίνος Φωτιάδης.
Μάλιστα, μετά την αλλαγή του καθεστώτος πολλοί Ρώσοι στρατιώτες έφευγαν από το μέτωπο και έφταναν στο λιμάνι της Τραπεζούντας, προκειμένου να μεταβούν στη χώρα τους. Στην πόλη μπορεί να παρέμεναν ακόμα και για μήνες και πολλοί επιδίδονταν σε κάποιας μορφής πλιάτσικο.
Να σημειωθεί ακόμα, όπως αναφέρεται στο βιβλίο, ότι την περίοδο της ρωσικής κατοχής γκρεμίστηκε κι ένας μεγάλος αριθμός σπιτιών στην Τραπεζούντα, προκειμένου να δημιουργηθεί πλατεία για παρελάσεις. Επίσης, την ίδια περίοδο έγινε και το τοπογραφικό της Τραπεζούντας από τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Φυλλίζη.
Ντοκιμαντέρ
Εκτός από το βιβλίο οι δύο επιστήμονες ετοιμάζουν κι ένα ντοκιμαντέρ, στο οποίο θα παρουσιάζεται επιγραμματικά το περιεχόμενο του βιβλίου αλλά θα υπάρχουν και κινηματογραφικά πλάνα από εκείνη την εποχή.
Τα πλάνα προέρχονται από ειδική υπηρεσία του ρωσικού στρατού, η οποία είχε την ευθύνη να κινηματογραφεί την προέλασή του και τα διάφορα γεγονότα.
Για παράδειγμα, υπάρχουν πλάνα από την υποδοχή του ρωσικού στρατού από τις τοπικές Αρχές της Τραπεζούντας και τον μητροπολίτη, ο οποίος στη συνέχεια έκανε λιτανεία σε εκκλησία της πόλης, καθώς και από την υποδοχή έξω από την Τραπεζούντα του ρωσικού στρατού από τον Αμερικανό πρόξενο και δημογεροντία Ποντίων.
Ρωμανός Κοντογιαννίδης
Όλες οι φωτογραφίες παραχωρήθηκαν στο pontosnews.gr για τις ανάγκες της δημοσίευσης από τον Κωνσταντίνο Φωτιάδη και τον Παναγιώτη Τσατσανίδη.
