Η Μάχη του Μυριοκέφαλου πραγματοποιήθηκε στις 17 Σεπτεμβρίου 1176 και μπήκε στην ιστορία ως «πανωλεθρία» του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Α΄ Κομνηνού, στην προσπάθειά του να εκδιώξει τους Σελτζούκους Τούρκους από τη Μικρά Ασία. 105 χρόνια (1071-1176) χώριζαν την τραγική ήττα του Βυζαντινού στρατού στη Μάχη του Μαντζικέρτ και την προσπάθεια αντεπίθεσης εναντίον των νομάδων από την Κεντρική Ασία, οι οποίοι προσπαθούσαν πια να ριζώσουν στα ιστορικά ελληνικά εδάφη.
Η μάχη έλαβε χώρα στη θρυλική Φρυγία, δίπλα στην πόλη Λαοδίκεια (σημερινό τουρκικό Ντενιζλί).
Οι Βυζαντινοί και οι σύμμαχοί τους, τα σώματα στρατού από το Πριγκιπάτο Αντιοχείας και την Ουγγαρία, κατάφεραν να οργανώσουν δυνατό μέτωπο εναντίον των Σελτζούκων, που για πρωτεύουσά τους πια είχαν την αρχαία ελληνική πόλη Ικόνιο. Το κράτος τους ονομαζόταν το Σουλτανάτο του Ικονίου ή Σουλτανάτο του Ρουμ (δηλαδή, το Σουλτανάτο των Ρωμαίων ή των Ρωμιών).
Το Σουλτανάτο του Ρουμ
Οι Τούρκοι κατάφεραν να υποδουλώσουν τον ελληνικό πληθυσμό στο κέντρο της Ανατολίας και τον κυβερνούσαν μαζεύοντας φόρους και πολεμώντας εξ ονόματός του. Οι φόροι των υπόδουλων Ρωμιών συχνά ήταν λιγότεροι από τους φόρους των Βυζαντινών υπηκόων.
Οι Τούρκοι σε πρώτη φάση δεν καταπίεζαν την θρησκευτική ελευθερία του ντόπιου πληθυσμού και δεν τον έπνιγαν με την υψηλή φορολογία.
Οι Ρωμιοί, που αποδέχονταν το Ισλάμ, αποκτούσαν περισσότερα δικαιώματα και προνόμια. Η αδικημένοι αγρότες της Ανατολίας, που έχασαν τα χωράφια τους από τα κοπάδια των προβάτων και των αλόγων των νομάδων Τούρκων έβρισκαν σωτηρία σε αναγκαστική συνεργασία με τους κατακτητές. Οι Σελτζούκοι Τούρκοι ως γνήσιοι Ασιάτες χρησιμοποιούσαν ποικίλους τρόπους για να σπάσουν την ενιαία αντίδραση των Ρωμιών. Η πηγή του εμπλουτισμού τους ήταν οι συνεχείς πόλεμοι.
Το Σουλτανάτο, που δημιουργήθηκε μετά τη Μάχη του Μανζικέρτ, γρήγορα απέκτησε μεγάλη ισχύ. Την περίοδο της μεγαλύτερης ακμής του τα σύνορα των Σελτζούκων στη Μικρά Ασία εκτείνονταν από τη λίμνη Βαν ανατολικά ως το Ντενιζλί και τις πύλες του Αιγαίου Πελάγους και από τη Σινώπη στον Εύξεινο Πόντο ως τη Μεσόγειο θάλασσα. Τη στιγμή, που οι Βυζαντινοί έβαλαν στόχο να πάρουν πίσω τα εδάφη τους, οι Σελτζούκοι ήδη έβαζαν θεμέλια στη νέα τάξη πραγμάτων σε όλο το ελληνικό κόσμο.
Κατέχοντας τα σημαντικά βυζαντινά λιμάνια στον Εύξεινο Πόντο και τη Μεσόγειο, οι Σελτζούκοι ανέπτυξαν εξωτερικό εμπόριο μέσω των Ρωμιών εμπόρων. Είχαν ισχυροποιηθεί οι εμπορικοί δεσμοί με την Δημοκρατία της Γένοβας και τη Βενετία. Ο 12ος αιώνας έδειχνε να αποτελεί την αφετηρία για την οικονομική ανάπτυξη και του ντόπιου πληθυσμού του Σουλτανάτου. Με αυτό τον τρόπο, όμως, η θηλιά των κατακτητών μέρα με τη μέρα όλο και περισσότερο έσφιγγε το λαιμό αυτών, που αργότερα θα λέγονται ραγιάδες.
Οι λίγοι και όμως ετοιμοπόλεμοι Τούρκοι γίνονταν άρχοντες των εστιών του ελληνικού πολιτισμού στη Μικρά Ασία και αυτό δεν έμεινε απαρατήρητο στην Κωνσταντινούπολη.
Η αναπόφευκτη σύγκρουση
Το Σουλτανάτο του Ικονίου κατέχοντας πια μεγάλη οικονομική δύναμη κατάφερε να απορροφήσει άλλα τουρκικά μπεηλίκια, που είχαν ιδρυθεί στην ανατολική Μικρά Ασία μετά το 1071. Σχεδόν ένας αιώνας από τη Μάχη της Μαντζικέρτ ήταν αρκετός για τους Σελτζούκους για να αποτελούν σοβαρό κίνδυνο για την ίδια την Κωνσταντινούπολη.
Την ίδια χρονιά, που ο Αυτοκράτορας Ρωμανός Δ’ Διογένης ηττήθηκε από τους Σελτζούκους στο Μαντζικέρτ, οι δυνάμεις προσκείμενες στον Πάπα της Ρώμης εκδίωξαν τους Βυζαντινούς από το τελευταίο τους προπύργιο στην Ιταλία την πόλη Βάρη (Μπάρι). Στην αρχή οι κατάσταση στα ανατολικά σύνορα του Βυζαντίου βόλευε τους δυτικούς. Όμως, η συνεχή κίνηση των Σελτζούκων προς τη Δύση, δεν άργησε να απασχολήσει τους ηγεμόνες της Ευρώπης.
Το 1096 από τον Πάπα Ουρβανό Β΄ οργανώθηκε η Πρώτη Σταυροφορία. Ο Πάπας καλούσε να βοηθήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία στο πρόβλημα που δημιουργήθηκε με τους Τούρκους στη Μικρά Ασία. Οι ιππότες, κυρίως από τη Γαλλία, κατάφεραν να ανακτήσουν μεγάλο μέρος των βυζαντινών εδαφών εκδιώκοντας τους Σελτζούκους.
Οι Σταυροφόροι υπερήφανοι για τις νίκες τους στη Μικρά Ασία εισχώρησαν στη Μέση Ανατολή για να απελευθερώσουν τους Αγίους Τόπους από την ισλαμική κατοχή σχεδόν 400 χρόνων.
Τον Ιούλιο του 1099 οι Σταυροφόροι της Α’ Σταυροφορίας νίκησαν τους Άραβες και ίδρυσαν στους Αγίους Τόπους το Βασίλειο της Ιερουσαλήμ.
Οι μουσουλμάνοι και κυρίως οι Σελτζούκοι δεν το έβαζαν κάτω και προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να πάρουν πίσω τα κατακτηθέντα από αυτούς εδάφη. Για να αναληφθεί ο τουρκικός κίνδυνος οι δυτικοί οργάνωσαν τη Β’ Σταυροφορία. Οι Σταυροφόροι ξεκίνησαν τις επιχειρήσεις τους το 1147 και μέχρι το 1149 το μόνο που κατάφεραν ήταν να χειροτερέψει η θέση τους και να μεγαλώσει το χάσμα ανάμεσα στη Δυτική και την Ανατολική Χριστιανική εκκλησία.
Το 1143, ακόμα πριν ξεκινήσει η Β’ Σταυροφορία, στο θρόνο του Βυζαντίου ανέβηκε ο Μανουήλ Α΄ ο Κομνηνός (ο Μέγας). Η περίοδος της βασιλείας του συνδέθηκε με τη μεγάλη οικονομική και στρατιωτική ακμή του Βυζαντίου. Οι επιτυχίες στην οικονομία έφεραν ως αποτέλεσμα και την πολιτιστική αναγέννηση.
Ο Μανουήλ Α΄ κατανοώντας τις δυνατότητές του σχεδίαζε την απελευθέρωση των εδαφών του Βυζαντίου. Για να ισχυροποιήσει τη θέση του στην Ανατολή και τη Δύση ο Βυζαντινός Αυτοκράτορας πολέμησε δημιουργώντας συμμαχίες με τον Πάπα της Ρώμης και το Βασίλειο της Ιερουσαλήμ. Το 1176 ο Μανουήλ Α’ πήρε απόφαση να επιτεθεί σε βασικές δυνάμεις των Σελτζούκων.
Η Μάχη του Μυριοκέφαλου
Η μάχη μεταξύ των Βυζαντινών και των Σελτζούκων του Ικονίου πραγματοποιήθηκε στις 17 Σεπτεμβρίου του 1176 στο Μυριοκέφαλον. Οι δυνάμεις του Σουλτάνου του Ικονίου Κιλίτς Αρσλάν Β΄ στάθηκαν πιο τυχεροί από το Βυζαντινό στρατό του Μανουήλ Α’ Κομνηνού. Οι Σελτζούκοι, όπως και πριν από 105 χρόνια στο Μαντζικέρτ, κατάφεραν να μπερδέψουν τους Βυζαντινούς με τα ανατολίτικα τους τεχνάσματα. Και οι τελευταίοι είχαν υποστεί φοβερή σφαγή. Λόγω δυνατής αμμοθύελλας οι βυζαντινοί στρατιώτες δεν μπορούσαν να ξεχωρίσουν τις εχθρικές δυνάμεις και αλληλοσκοτώνονταν. Όλα έδειχναν πως οι Τούρκοι νικούν. Περισσότερο πανικό στο βυζαντινό στρατόπεδο προξένησαν οι εκκλήσεις των Τούρκων προς τους χριστιανούς ομοεθνείς τους για να εγκαταλείψουν τον Βυζαντινό αυτοκράτορα.
Η μάχη παρόλη τη δυσμενή θέση των Βυζαντινών κατέληξε ισόπαλη. Ο Μανουήλ Α’ προέβλεψε τη δυνατότητα εγκλωβισμού του στρατού του από τους νομάδες Τούρκους και τον οργάνωσε με βάση την αποκεντρωμένη διοίκηση. Το κάθε σώμα στρατού είχε δυνατότητα να λειτουργεί αυτόνομα. Με αυτό τον τρόπο πολλοί από τους Βυζαντινούς πολεμιστές σώθηκαν.
Οι Σελτζούκοι είχαν τεράστιες απώλειες, όμως κατάφεραν να καταστρέψουν τις πολιορκητικές μηχανές των Βυζαντινών.
Η μάχη του Μυριοκέφαλου έδειξε πως οι προσπάθειες να ανακτηθούν τα βυζαντινά εδάφη στη Μικρά Ασία δεν είναι απλή υπόθεση.
Ο ίδιος Αυτοκράτορας Μανουήλ Α’ παρόλη την επιτυχημένη πολιτική του κατακρίθηκε για την αλαζονεία του στην οργάνωση της εκστρατείας εναντίον των Σελτζούκων Τούρκων και πέθανε το 1180 χωρίς να εκπληρώσει το μεγαλειώδη στόχο του για την απελευθέρωση της Βυζαντινής Ανατολής.
Βασίλης Τσενκελίδης, ιστορικός
