Το δρώμενο «τ’ Αιιδίτσας» τελούνταν στο χωριό Αντρεάντων της Αμισού την παραμονή της Πρωτοχρονιάς. Ένας άντρας μεταμφιεζόταν σε κατσίκα: Φορούσε μακρύ φουστάνι που έφτανε μέχρι τους αστραγάλους, και στο κεφάλι φορούσε το δέρμα της κεφαλής κατσίκας. Δύο κομμάτια ξύλο ήταν προσαρμοσμένα στα σαγόνια της μάσκας. Ο μεταμφιεσμένος κρατούσε τις άκρες των ξύλων και τα ανοιγόκλεινε προκαλώντας ανάλογο κρότο με το ανοιγοκλείσιμο του σαγονιού. Τον συνόδευαν δύο άλλοι. Ο ένας έπαιζε λύρα, ενώ ο άλλος κρατούσε το δισάκι για τη συλλογή και μεταφορά των δώρων. Με το σούρουπο ο όμιλος άρχιζε την επίσκεψη στα σπίτια.
Εκεί ο μεταμφιεσμένος επιδιδόταν σε χορό με τη συνοδεία της λύρας και του τραγουδιού του λυράρη, που ήταν το ακόλουθο:
Αιιδίτσα μ’ βόσκεται, συρίζ’ ατεν και κλώσκεται
κι εγώ τινάν αγαπώ ταραπολούζ’ ζώσκεται
[Βόσκει το μικρό κατσίκι υπακούοντας στα σφυρίγματά μου,
κι αυτή που αγαπώ εγώ μεταξωτή ζώνη ζώνεται].
Μερικοί λυράρηδες τραγουδούσαν το ακόλουθο τουρκόφωνο τραγούδι:
– Κετσιτσί μ’ κερτσιτσί μ’ γιολ μπιλμέζ.
– Κερβανά καρούς τα γκελ.
– Ολάν τσοπάν, κοϊνλαρού κουτσένε.
– Αγιαγού μ’ τοπάλ τα κουτέμιορούμ, τζανού μ’.
– Κετσιτσί μ’ κετσιτσί μ’ γιαλ ετέρ πεσ ον παρά καρ ετέρ
τσορέκ’ τα βερσένε γιαγλανούρ.
[– Το κατσίκι μου το κατσίκι μου δεν ξέρει το δρόμο.
– Στο κοπάδι ανάμιξέ το κι έλα.
– Τσομπάνε, βόσκα τα πρόβατα.
– Το πόδι μου είναι κουτσό και δεν μπορώ να τα βοσκήσω, ψυχή μου.
– Το κατσίκι μου, το κατσίκι μου βόσκει. Πέντε δέκα παράδες κέρδος κάνει.
Κι αν του δώσεις τσουρέκι παχαίνει].
Το δρώμενο, που εκτός από την παραμονή της Πρωτοχρονιάς τελούνταν μερικές φορές και κατά την παραμονή των Χριστουγέννων, έχει κοινά σημεία με τις αρχαιοελληνικές αγροτικές γιορτές και τη λατρεία του θεού Διόνυσου. Τα κοινά αυτά σημεία είναι τα ακόλουθα:
- Ο χρόνος τέλεσης. Το δρώμενο της Αιιδίτσας τελούνταν κατά το χρονικό διάστημα του β΄ δεκαπενθημέρου του Δεκεμβρίου. Το διάστημα αυτό αποτελεί μέρος του αρχαίου αττικού μήνα Ποσειδεώνα κατά τον οποίο, εκτός από τις άλλες γιορτές, τελούνταν τα Αλώα, αγροτική γιορτή προς τιμή της Δήμητρας, της Κόρης και του Διόνυσου, για την ευόδωση της βλάστησης, καθώς και τα Διονύσια «κατ’ αγρούς» στους δήμους της Αττικής, με πομπή και ασκωλιασμούς, προς τιμήν του Διόνυσου.
- Η μεταμφίεση. Ο πρωταγωνιστής της Αιιδίτσας έφερε κεφαλοστολή από δέρμα κατσίκας, αλλά και τραγόμορφοι και τραγόποδες οι Σάτυροι και Σειληνοί, μισοάνθρωποι και μισοζώα, ακολουθούσαν τον πολυπαθή θεό Διόνυσο στις περιπέτειές του.
- Η χρήση μουσικών οργάνων. Ο αυλός, το τύμπανο και άλλα μουσικά όργανα, μαζί με τους ύμνους προς τον θεό Διόνυσο, έπαιζαν σπουδαίο ρόλο στα βακχικά πανηγύρια. Αλλά και στο δρώμενο της Αιιδίτσας, που τελούνταν στο Αντρεάντων της Αμισού, η λύρα, τα τραγούδια και ο χορός βοηθούσαν τον θεατή να μεταφερθεί νοερά σε βακχικό πανηγύρι της Αρχαιότητας.
Τα προσφερόμενα δώρα στον αυτοσχέδιο θίασο δεν πρέπει με κανέναν τρόπο να θεωρούνται μια μορφή αργυρολογίας. Αποτελούσαν απλώς μια έκφραση ευχαριστίας σ’ αυτούς που υποβάλλονταν στον κόπο να διατηρούν τη ζωογόνα παράδοση.
Γ. Χατζόπουλος
- Πηγή: Εγκυκλοπαίδεια του ποντιακού ελληνισμού, εκδ. Μαλλιάρης-Παιδεία, Θεσσαλονίκη.
