Η παρακμή της Δύσης και τα βαλκανικά φαντάσματα

Το κλίμα στα Βαλκάνια θυμίζει παραμονές Βαλκανικών Πολέμων, και στη Δύση άρχισε να καλλιεργείται η ιδέα μήπως οι ενδημικές κρίσεις δεν είναι απλώς τα αποστήματα κακών οικονομικών χειρισμών ή κυκλικών οικονομικών κρίσεων, αλλά ενδείξεις παρακμής. Όπως και την επαύριον του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου (1918) ο Όσβαλντ Σπένγκλερ εξέδωσε το εμβληματικό βιβλίο του Η παρακμή της Δύσης, έτσι και τώρα, άρχισαν να πληθαίνουν οι αναλύσεις ότι η Δυτική οικονομική κυριαρχία υποχωρεί και στη θέση της αναδύεται η Κίνα. Και, όπως συμβαίνει πάντοτε, όποιος κυριαρχεί οικονομικά επιβάλλει και το δικό του πολιτισμικό πρότυπο.

Τι θα είναι η Δύση και ο Δυτικός άνθρωπος στην περίπτωση που κυριαρχήσει η Κίνα και ο πολιτισμός της;

Οι Δυτικές οικονομίες παρουσιάζουν μια ανησυχητική στασιμότητα και η Κίνα υπερτερεί ήδη των ΗΠΑ σε πολλούς οικονομικούς και αναπτυξιακούς δείκτες, και θα τις υπερκεράσει και σε άλλους κρίσιμους την επόμενη δεκαετία.

Η παράδοση της ηγεσίας συνήθως δεν γίνεται ομαλά. Η Κίνα προσπαθεί να αποφύγει προς το παρόν τη σύγκρουση, αλλά δεν θα είναι το Πεκίνο που θα αποφασίσει αν η ανθρωπότητα οδηγηθεί σε μια ακόμη τραγωδία.

Λίγο πριν πεθάνει, ο Αμερικανός γεωπολιτικός Ζμπίγκνιου Μπρεζίνσκι, σε ένα ιστορικό άρθρο του στο American Interest αφού διαπίστωνε πως οι ΗΠΑ δεν είναι πλέον οι μόνες κυρίαρχες στον κόσμο αλλά πρώτες μεταξύ ίσων, έθετε το ερώτημα με ποια από τις δύο άλλες μεγάλες δυνάμεις θα συνεργαστεί η Ουάσινγκτον για να συνεχίσει να κυριαρχεί στον κόσμο: Τη Ρωσία ή την Κίνα;

Φαίνεται πως η επιλογή της Μόσχας είναι νομοτελειακή. Ουάσινγκτον και Πεκίνο θα είναι οι πρωτεύουσες που θα ανταγωνιστούν, και στον αγώνα τους αυτό θα πρέπει να προσεταιριστούν και τη Μόσχα. Ποιος θα καταφέρει;

Η διακυβέρνηση Τραμπ έχει διακωμωδηθεί διεθνώς, και στο εσωτερικό των ΗΠΑ βρίσκεται σε εξέλιξη μια δικαστική διερεύνηση των σχέσεων του Αμερικανού προέδρου με τους Ρώσους. Η εικόνα που δίνεται για τον Αμερικανό πρόεδρο είναι ενός πολιτικού κλόουν. Η επιλογή όμως της συνεργασίας με τη Ρωσία περιέχει στρατηγικά χαρακτηριστικά για τις ΗΠΑ. Δεν θα μπορέσουν να αντιμετωπίσουν την Κίνα μόνες τους. Και είναι πολύ αμφίβολο αν η Μόσχα προστρέξει προς βοήθεια της Ουάσινγκτον.

Με αυτό το σκεπτικό προκαλεί ερωτηματικά η αντίθεση των Δημοκρατικών προς τη Ρωσία. Έχουν κάποιο άλλο σχέδιο κυριαρχίας και διαχείρισης του κόσμου; Ποιο μπορεί να είναι αυτό;

Αποτέλεσμα της Δυτικής παρακμής είναι και η επιστροφή των εθνικισμών και στην Ευρώπη αλλά και στα Βαλκάνια, που μας ενδιαφέρουν.

Όπως σημειώσαμε, η γενικότερη εικόνα παραπέμπει στις παραμονές των Βαλκανικών Πολέμων. Οι εθνικισμοί (κυρίως οι κατεψυγμένοι για πολλά χρόνια και οι αδιαμόρφωτοι, όπως ο αλβανικός) βρίσκονται σε έξαρση, ενώ ο κατακερματισμός της Ευρώπης και η παρακμή της δεν εγγυώνται ευέλικτη διαχείρισή τους.

Στο βαλκανικό τερέν βρίσκονται όλοι οι παίκτες (ΗΠΑ, Ρωσία και Κίνα), αλλά και δευτερεύοντες, που όμως επηρεάζουν τις τοπικές ισορροπίες και συμπεριφορές.

Ο στρατηγικός διάλογος των ΗΠΑ με την Ελλάδα αποβλέπει σ’ αυτήν την ανακατάταξη δυνάμεων πριν από τη σύγκρουση – που πιθανώς να μην πάρει τη μορφή «όλοι εναντίον όλων», αλλά μια σταδιακή μετατόπιση των ισορροπιών. Ο διάλογος αυτός και η γενικότερη συμπεριφορά της Ουάσινγκτον στην περιοχή δείχνουν πως οι Αμερικανοί έχουν εντάξει την Ελλάδα στα στρατηγικά τους σχέδια.

Η Ελλάδα πάντοτε ήταν επιλογή των μεγάλων δυνάμεων στα Βαλκάνια, αλλά τώρα γίνεται και ένας υπολογίσιμος παράγων στις τριμερείς συνεργασίες στην Ανατολική Μεσόγειο. Οι τριμερείς αυτές θα λάβουν μορφή με σαφώς προσδιορισμένη και τη στρατηγική διάσταση στην περίπτωση που η Τουρκία επιλέξει τη συνεργασία με τη Ρωσία και το Ιράν. Αν επιστρέψει στο Δυτικό μαντρί, θα ενταχθεί και αυτή στα αμερικανικά σχέδια της περιοχής.

Φαίνεται όμως πως η Άγκυρα κάνει τις δικές της επιλογές. Και στη Μέση Ανατολή και στην Ανατολική Μεσόγειο και στη Μαύρη Θάλασσα, αλλά και στα Βαλκάνια.

Η χώρα την οποία επηρεάζει περισσότερο στη Βαλκανική είναι η Αλβανία, αλλά αυτό γίνεται με την αμερικανική ανοχή. Θα λέγαμε και με την ανοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά αυτήν τη στιγμή η Ένωση δείχνει σοβαρά σημάδια αδυναμίας.

Μια κοντόφθαλμη γερμανική πολιτική εξακολουθεί να διατηρεί την Ευρωπαϊκή Ένωση στο στάδιο που περνά κρίση και δεν θα μπορεί, σε λίγο, να αποδώσει κανένα όφελος ούτε στο Βερολίνο. Όποτε οι ευρωπαϊκές δυνάμεις κέρδισαν από την ενοποίηση του ευρωπαϊκού χώρου, αυτό έγινε μόνο στις περιπτώσεις που έδωσαν κάτι και πήραν το πολλαπλάσιο.

Η Γερμανία σήμερα τα θέλει όλα δικά της. Γιατί τα κράτη μέλη της ΕΕ να συνεχίσουν να παραμένουν σε μια Ένωση αν δεν έχουν τίποτε να κερδίσουν;

Η Ελλάδα δείχνει μια εμφανή αδυναμία να προβάλει σκληρή ισχύ, ακόμη και στις περιπτώσεις που χρειάζεται. Η επιλογή της ήπιας ισχύος (soft power) είναι η αναγκαστική οδός που μπορεί να ακολουθήσει στα Βαλκάνια, αλλά η ήπια ισχύς απαιτεί ικανούς διαμορφωτές πολιτικής και ικανούς χειριστές. Υπάρχουν στην Ελλάδα;

Δύο μεγάλες ιστορικές περίοδοι δίνουν το μέτρο επιρροής του ελληνισμού στα Βαλκάνια. Η μία ήταν όταν ο βαλκανικός χώρος ήταν ενιαίος. Η ελληνική επιρροή ήταν καταλυτική. Αλλά υπήρχε ελληνικό πρότυπο. Ελληνικό παράδειγμα. Η άλλη είναι η περίοδος που τα βαλκανικά εθνικά κράτη υπεράσπιζαν τα στενά εθνικά τους συμφέροντα. Την περίοδο αυτή η Ελλάδα, μετά τον Βενιζέλο, δεν μπόρεσε να την διαχειριστεί.

Ο κόσμος αλλάζει. Δυστυχώς η αλλαγή μάς βρίσκει χωρίς μεγάλες πολιτικές προσωπικότητες που θα μπορούσαν να διαμορφώσουν υψηλές πολιτικές. Όποιος δεν μπορεί, στο τέλος χάνει.